Менскае ваяводзтва: розьніца паміж вэрсіямі
д стыль |
герб, харугва |
||
Радок 3: | Радок 3: | ||
| Назва ў родным склоне = Менскага ваяводзтва |
| Назва ў родным склоне = Менскага ваяводзтва |
||
| Арыгінальная назва = Palatinatus Minscensis |
| Арыгінальная назва = Palatinatus Minscensis |
||
| Герб = |
| Герб = Coat of Arms of Miensk Voivodeship.svg |
||
| Сьцяг = |
| Сьцяг = Banner_of_Miensk_Voivodeship.svg |
||
| Краіна = [[ВКЛ]] |
| Краіна = [[ВКЛ]] |
||
| Гімн = |
| Гімн = |
Вэрсія ад 21:24, 9 ліпеня 2009
Менскае ваяводзтва | |
Palatinatus Minscensis | |
Сьцяг | |
Агульныя зьвесткі | |
---|---|
Краіна | ВКЛ |
Статус | ваяводзтва Вялікага Княства Літоўскага[d] |
Адміністрацыйны цэнтар | Менск |
Найбуйнейшыя гарады | Рэчыца, Мазыр |
Дата ўтварэньня | 1565 |
Дата скасаваньня | 1793 |
Ваяводы | гл. Менскія ваяводы |
Плошча | 55 500 км² |
Час існаваньня | 1566 — 1793 |
Месцазнаходжаньне Менскага ваяводзтва | |
Дадатковыя мультымэдыйныя матэрыялы |
Ме́нскае ваяво́дзтва (па-лацінску: Palatinatus Minscensis) — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў Вялікім Княстве Літоўскім. Плошча ваяводзтва складала 55 500 км². Сталіцай зьяўлялася места Менск.
Герб ваяводзтва меў наступны выгляд: «у чырвоным полі рыцар у срэбных латах і са срэбным шчытом з залатым шасьціканцовым крыжом, які заносіць над галавой срэбны меч з залатым этэсам і скача на срэбным кані з залатым ўзбраеньнем, збруяй і вачамі; сядло чырвонае з залатой акантоўкай».[1] Ваяводзкая харугва была чырвонага («гвазьдзіковага») колеру з выявай герба Пагоня ў белым полі[2] (паводле іншых зьвестак харугва была жоўтая[3]). Пасьля ўвядзеньня ў 1776 року ваяводскіх мундзіраў, дэпутаты Менскага і Мазырскага паветаў апраналіся ідэнтычна смаленскім — у малінавыя («кармазыновыя») кунтушы зь цёмна-сінімі («гранатовымі») адваротамі, пад імі насілі цёмна-сінія жупаны. Дэпутаты Рэчыцкага павету насілі белая жупаны і такія ж адвароты.
Асноўныя падзеі
- 1566: у выніку адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформы ўтворанае Менскае ваяводзтва на аснове былога Менскага княства, рэформа таксама ўсталявала межы ваяводзтва і паветаў — Менскага і Рэчыцкага.
- 1662: Барысаўскае староства пераведзенае ў Аршанскі павет Віцебскага ваяводзтва.[4]
- 1569: са згоды мясцовай шляхты Мазырскі павет быў улучаны ў межы ваяводзтва.
- 1599: у Менску праз рок, па чарзе з Наваградкам, пачынаюць праводзіцца вясновыя сэсіі Вярхоўнага Трыбунала Вялікага Княства Літоўскага, кожная зь іх працягвалася 22 тыдні, пачынаючы ад панядзелку пасьля Трох Каралёў.
- 1654—1667: значная частка тэрыторыі ваяводзтва была акупаваная маскоўскімі войскамі.
- 1667: у склад Рэчыцкага павету было ўлучанае Лоеўска-Любецкае староства (8 тыс. км²).[5]
- 1708: войскі швэдзкага караля Карла XII учынілі значныя разбурэньні на абшарах ваяводзтва, асабліва ў Менскім павеце.
- 1772: у выніку 1-га падзелу Рэчы Паспалітай страчаная значная частка Рэчыцкага павету, да Менскага ваяводзтва далучаная рэшта Аршанскага павету Віцебскага ваяводзтва,
- 1775: у сувязі з акупацыяй усходніх ваяводзтваў Расейскай імпэрыяй, менскую сэсію Трыбуналу перанесьлі ў Гародню.
- 20 сьнежня 1793: ваяводзтва ліквідаванае пасьля 2-га падзелу Рэчы Паспалітай.
Геаграфія
На поўначы межавала з Полацкім і Віцебскім ваяводзтвамі, на захадзе — зь Віленскім і Наваградзкім ваяводзтвамі, на поўдні зь Берасьцейскім і Кіеўскім ваяводзтвамі, на ўсходзе — з Масковіяй і Амсьціслаўскім ваяводзтвам.[6] Частка мяжы з Навагардзкім ваяводзтвам праходзіла па рацэ Пціч, да яе упадзеньня ў Прыпяць. На захадзе, ўздоўж ракі Славесна, ішла мяжа зь Берасьцейскім ваяводзтвам.
Тэрыторыя Менскага ваяводства мела форму прастакутніка з нашмат даўжэйшымі заходнім і ўсходнім бакамі. Рака Бярэзіна, якая ад вытоку да вусьця працякала па тэрыторыі ваяводзтва, падзяляла ягоны абшар надвая. У паўночнай частцы Менскага ваяводзтва брала свой выток рака Вяльля. Гэтая частка ваяводзтва ўяўляла шырокія, не вельмі ўраджайныя раўніны, паўднёва-заходняя (Мазырскі павет) — ляжала ў Палесьсі.
Адміністрацыйны падзел
У склад ваяводзтва ўваходзілі 3 паветы:
Назва | Цэнтар | Плошча, тыс. км² |
Староствы (дзяржаўныя воласьці) |
---|---|---|---|
Менскі павет | Менск | ? | Менскае (гродавае) Гайненскае Радашкоўскае Краснасельскае |
Мазырскі павет | Мазыр | ? | Мазырскае (гродавае) |
Рэчыцкі павет | Рэчыца | 30,0 | Рэчыцкае (гродавае) Бабруйскае Гомельскае Лоеўска-Любецкае Прапоскае Рагачоўскае Чачэрскае |
Ваяводзкі соймік праводзіўся ў Менску, тамака ж склікалася паспалітае рушаньне. У павятовых цэнтрах месьціліся падкаморныя, земскія і гродзкія суды, праходзілі павятовыя соймікі.
Мясцовая шляхта абірала шасьцёх дэпутатаў на вальны сойм Рэчы Паспалітай, а таксама шасьцёх дэпутатаў у Вялікалітоўскі вярхоўны трыбул (па тры — на рускую і літоўскую кадэнцыі).
Прававы лад
Мясцовыя органы ўлады валодалі шырокімі паўнамоцтвамі ў вырашэньні ўсіх мясцовых справаў. У сваёй дзейнасьці яны кіраваліся агульнадзяржаўнымі нарматыўнымі актамі, мясцовым звычаёвым правам і актамі мясцовай адміністрацыі. Асобнае кіраваньне было ўсталяванае ў прыватных уладаньнях заможнай шляхты.
Вышэйшай формай заканадаўства зьяўляліся Статуты Вялікага Княства Літоўскага 1529, 1566, 1588 рокаў. Дзейнасьць усіх службовых асобаў падпарадкоўвалася праву.
Урадоўцы
У сэнаце Рэчы Паспалітай Абодвух Народаў ваяводзтва было прадстаўленае двума сэнатарамі: ваяводай і кашталянам.
Ваяводы менскія паводле значначнасьці займалі месцы ў сэнаце пасьля паморскіх і перад інфлянцкімі, кашталяны — пасьля гданьскіх і таксама перад інфлянцкімі.[6]
Ваяводамі менскімі былі
- Гаўрыла Гарнастай (22.3.1566 — 6.7.1576)
- Мікалай Сапега (9.7.1576 — 6.4.1588)
- Багдан Сапега (21.5.1588 — 1593)
- Ян Абрамовіч (22.6.1593 — 1596)
- Андрэй Завіша (1596 — 26.4.1598)
- Ян Пац (9.3.1600 — 9/10.1610)
- Мікалай Крыштап Сапега (25.10.1611 — 30.4.1618)
- Пётар Тышкевіч (6.9.1618 — 1631)
- Балтазар Стравінскі (1631 — 2.1633)
- Аляксандар Слушка (2.3.1633 — 1638)
- Мікалай Сапега (1638 — 11.1638)
- Аляксандар Масальскі (11.1638 — 1643)
- Андрэй Масальскі (3.1643 — 13.1.1645)
- Аляксандар Агінскі (3.1645 — пач. 1649)
- Гедэон Раецкі (пач. 1649 — 1654)
- Крыштап Рудаміна–Дусяцкі (1654 — 1654/1655)
- Крыштап Цеханавецкі (1654/1655 — кан. 1655)
- Ян Сэбасьцян Кешторт (9.1.1656 — 3.1667)
- Казімер Караль Белазор (3.1667 — каля 1680)
- Міхал Даўмонт-Сясіцкі (каля 1680 — 14.4.1698)
- Уладыслаў Язафат Сапега (14.1.1699 — 31.10.1709)
- Крыштап Зяновіч (18.11.1709 — 1717)
- Крыштап Завіша (26.2.1720 — 1721)
- Ян Караль Жаба (1721 — 26.5.1754)
- Ян Аўгуст Гільзэн (6/7.1754 — 14.2.1767)
- Юзаф Гільзэн (17.2.1767 — 14.4.1770)
- Тадэвуш Буржынскі (14.4.1770 — 1773)
- Юзаф Радзівіл (29.5.1773 — 3.2.1784)
- Адам Хмара (4.2.1784 — ?)
Глядзіце таксама
Крыніцы
- ^ Гербы белорусских воеводств в Великом княжестве Литовском // Материалы исследований О.Однороженко (г.Харьков) и М.В.Ревнивцева (г.Энгельс)
- ^ Менскае ваяводства // Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Мінска. У 4 кн. Кн. 1-я. — Мн.: БЕЛТА, П15 2001. С. 198
- ^ Middle Age Provinces of Litva // Heraldica Litvaniae
- ^ Гісторыя Барысава ў датах
- ^ Вячаслаў Насевіч. Тэрыторыя, адміністрацыйны падзел // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя ў 2 тамах. Т.1. — Мінск, 2005. С. 34—39.
- ^ а б Województwo mińskie // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom V, s. 339
Літаратура
- Województwo mińskie // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom V, s. 339
- Województwo mińskie // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom VI, s. 482
- Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Мінска. У 4 кн. Кн. 1-я. — Мн.: БЕЛТА, П15 2001. — 576 с.: іл. ISBN 985-6302-33-1
- Любавский М.К. Очерк истории Литовско-Русского государства до Люблинской унии включительно. 2-е выд. М., 1915.
- Юхо Я.А. Кароткі нарыс гісторыі дзяржавы і права Беларусі. Мн., 1992.
- Baliński M., Lipiński T. Starożytna Polska pod względem historycznym, geograficznym i statystycznym. T. 3. Warszawa, 1846.
- Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 2 т. Т.1: Абаленскі-Кадэнцыя. Мінск: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — 688 с.: іл. ISBN 9985-11-0314-4