Будысцкі каляндар: розьніца паміж вэрсіямі
пачатак |
д артаграфія — уласныя назвы, вікіфікацыя |
||
Радок 7: | Радок 7: | ||
== Назвы месяцаў == |
== Назвы месяцаў == |
||
Для назваў месяцаў выкарыстоўваецца [[Санскрыт]] (апроч старых бірманскіх месяцаў): |
Для назваў месяцаў выкарыстоўваецца [[Санскрыт]] (апроч старых бірманскіх месяцаў): |
||
:Каітра, Вайсаха, Еста, Ашада, Саван, Бгадрапада, |
: Каітра, Вайсаха, Еста, Ашада, Саван, Бгадрапада, |
||
:Асьвіна, Картыка, Маргасырша, Паўша, Маґга, Палґуна. |
: Асьвіна, Картыка, Маргасырша, Паўша, Маґга, Палґуна. |
||
Старыя [[бірманская мова|бірманскія]] месяцы мелі наступныя назвы: |
Старыя [[бірманская мова|бірманскія]] месяцы мелі наступныя назвы: |
||
:Таґу, Касан, Наён, Ўаса, Ваґанґ, Таўталін, |
: Таґу, Касан, Наён, Ўаса, Ваґанґ, Таўталін, |
||
:Тадынґют, Тазаўнґмон, Натдаў, Пяда, Табодў, Табаўнґ. |
: Тадынґют, Тазаўнґмон, Натдаў, Пяда, Табодў, Табаўнґ. |
||
Звычайныя гады складаюцца зь месяцаў, якія маюць 29 альбо 30 дзён, а дадатковы дзень дадаецца трыццатым днём да месяца Еста/Наён, а дадатковы месяц атрымаецца шляхам падваеньня месяца Ашада/Ўаса. Кожны месяц складаецца з часткі, якая расьце (15 дзён) і часткі, якая скарачаецца (14 альбо 15 дзён). |
Звычайныя гады складаюцца зь месяцаў, якія маюць 29 альбо 30 дзён, а дадатковы дзень дадаецца трыццатым днём да месяца Еста/Наён, а дадатковы месяц атрымаецца шляхам падваеньня месяца Ашада/Ўаса. Кожны месяц складаецца з часткі, якая расьце (15 дзён) і часткі, якая скарачаецца (14 альбо 15 дзён). |
||
Радок 19: | Радок 19: | ||
! colspan=2 | Звычайны год || colspan=2 | Высакосны год |
! colspan=2 | Звычайны год || colspan=2 | Высакосны год |
||
|- |
|- |
||
| |
| Таґу || 29 дзён || || 29 дзён |
||
|- |
|- |
||
| |
| Касан || 30 дзён || || '''30''' дзён |
||
|- |
|- |
||
| |
| Наён || 29 дзён || || '''30''' дзён |
||
|- |
|- |
||
| |
| Ўаса || 30 дзён || першы Ўаса || '''30''' дзён |
||
|- |
|- |
||
| || || другі |
| || || другі Ўаса || '''30''' дзён |
||
|- |
|- |
||
| |
| Ваґанґ || 29 дзён || || 29 дзён |
||
|- |
|- |
||
| |
| Таўталін || 30 дзён || || 30 дзён |
||
|- |
|- |
||
| |
| Тадынґют || 29 дзён || || 29 дзён |
||
|- |
|- |
||
| |
| Тазаўнґмон || 30 дзён || || 30 дзён |
||
|- |
|- |
||
| |
| Натдаў || 29 дзён || || 29 дзён |
||
|- |
|- |
||
| |
| Пяда || 30 дзён || || 30 дзён |
||
|- |
|- |
||
| |
| Табодў || 29 дзён || || 29 дзён |
||
|- |
|- |
||
| |
| Табаўнґ || 30 дзён || || 30 дзён |
||
|- |
|- |
||
| 12 месяцаў || 354 |
| 12 месяцаў || 354 дні || 13 месяцаў || 385 дзён |
||
|} |
|} |
||
Радок 52: | Радок 52: | ||
Нумар году супадае з сыдэрычным годам і ўтрымлівае 12 [[знакі задыяку|задыякальных знакаў]]. Год можа пачацца ў любы дзень ад 6 Каітра/Таґу да 5 Вайсаха/Касана, пры гэтым рэшта месяца будзе лічыцца наступным годам. Такім чынам, любы пранумараваны год можа «недалічыцца» пэўных дзён месяцу, у той час як суседні год будзе мець аднолькавыя наборы датаў напачатку і напрыканцы году. |
Нумар году супадае з сыдэрычным годам і ўтрымлівае 12 [[знакі задыяку|задыякальных знакаў]]. Год можа пачацца ў любы дзень ад 6 Каітра/Таґу да 5 Вайсаха/Касана, пры гэтым рэшта месяца будзе лічыцца наступным годам. Такім чынам, любы пранумараваны год можа «недалічыцца» пэўных дзён месяцу, у той час як суседні год будзе мець аднолькавыя наборы датаў напачатку і напрыканцы году. |
||
Для будыскага календара выкарыстоўваліся альбо выкарыстоўювацц чатыры эры: |
Для будыскага календара выкарыстоўваліся альбо выкарыстоўювацц чатыры эры: |
||
* '''Анчансакарат''' (зь [[10 сакавіка]] 691 году да н. |
* '''Анчансакарат''' (зь [[10 сакавіка]] 691 году да н. э.) (выкарыстоўваецца рэдка), |
||
* '''Будагасакарат''' (Будыйская эра, з [[11 сакавіка]] 545 году да н. |
* '''Будагасакарат''' (Будыйская эра, з [[11 сакавіка]] 545 году да н. э.), |
||
* '''Магасакарат''' (з [[17 сакавіка]] [[78]] году) і |
* '''Магасакарат''' (з [[17 сакавіка]] [[78]] году) і |
||
* '''Чуласакарат''' (з [[22 сакавіка]] [[638]] году). |
* '''Чуласакарат''' (з [[22 сакавіка]] [[638]] году). |
||
==Глядзіце таксама== |
== Глядзіце таксама == |
||
* [[Кітайскі каляндар]] |
* [[Кітайскі каляндар]] |
||
* [[Традыцыйны бірманскі каляндар]] |
* [[Традыцыйны бірманскі каляндар]] |
Вэрсія ад 03:51, 19 верасьня 2008
Будыскі каляндар — месяцова-сонечны каляндар, які выкарыстоўваецца ў краінах Паўднёва-Ўсходняй Азіі — Камбоджы, Лаосе, Тайляндзе, М’янме (раней вядомай як Бірма) і Шры-Ланцы ў некалькіх дастаткова падобных адна да адной формах. Месяцы календара складаюцца з 29 альбо 30 дзён з дадатковымі адным днём альбо адным месяцам, якія дадаюцца да звычайнага цыклю. Усе формы календара заснаваныя на календары Сур'я Сыданта часоў 3 стагодзьдзя, але не сучаснай ягонай формы (абедзьве ягоныя формы выкарыстоўваюцца рознымі індыйскімі календарамі).
Сыстэма календара
Звычайна месяцова-сонечная сыстэма ўстаўкі дзён у каляндар дадае 7 дадатковых месяцаў (adhikamasa) кожныя 19 гадоў і 11 дадатковых дзён (adhikavara) кожныя 57 гадоў, але гэта толькі прыблізныя зьвесткі вынікаў назіраньняў за выкарыстаньнем календара. Сярэдні год — гэта адлік 365.25875 дзён магаюгі, што складаецца з 4 320 000 гадоў. Выкарыстоўваецца больш просты варыянт, паводле якога кожныя 800 гадоў складаюцца з 292 207 дзён (здабыткі ад дзяленьня на 5400). Такі год крыху даўжэйшы за сучасны сыдэрычны год і істотна даўжэйшы за сучасны трапічны год. У індыйскім варыянце календара дадатковыя месяцы і дні дадаюцца (альбо выдаляюцца) акурат згодна з тым, як гэтага патрабуюць астранамічныя формулы. У тайскім, лаоскім, камбаджыйскім варыянтах не дазваляецца дадаваньне дадатковага дня ў гады, якія маюць дадатковы месяц, у той час як бірманскі і шры-ланкійскі варыянты дапушчаюць дадаваньне дадатковага дня толькі ў тыя гады, якія маюць дадатковы месяц. Такім чынам, утвараюцца чатыры месяцова-сонечныя календары, якія складаюцца з 354, 355, 384 і 385 дзён. І хаця шляхам цыкляў дадаваньня календары імкнуцца да даўжыні трапічнага году, сыдэрыйскі год, які выкарыстоўваецца на самой справе, выклікае з часам ссоўваньне гэтых цыкляў.
Назвы месяцаў
Для назваў месяцаў выкарыстоўваецца Санскрыт (апроч старых бірманскіх месяцаў):
- Каітра, Вайсаха, Еста, Ашада, Саван, Бгадрапада,
- Асьвіна, Картыка, Маргасырша, Паўша, Маґга, Палґуна.
Старыя бірманскія месяцы мелі наступныя назвы:
- Таґу, Касан, Наён, Ўаса, Ваґанґ, Таўталін,
- Тадынґют, Тазаўнґмон, Натдаў, Пяда, Табодў, Табаўнґ.
Звычайныя гады складаюцца зь месяцаў, якія маюць 29 альбо 30 дзён, а дадатковы дзень дадаецца трыццатым днём да месяца Еста/Наён, а дадатковы месяц атрымаецца шляхам падваеньня месяца Ашада/Ўаса. Кожны месяц складаецца з часткі, якая расьце (15 дзён) і часткі, якая скарачаецца (14 альбо 15 дзён).
Бірманскія назвы месяцаў
Звычайны год | Высакосны год | ||
---|---|---|---|
Таґу | 29 дзён | 29 дзён | |
Касан | 30 дзён | 30 дзён | |
Наён | 29 дзён | 30 дзён | |
Ўаса | 30 дзён | першы Ўаса | 30 дзён |
другі Ўаса | 30 дзён | ||
Ваґанґ | 29 дзён | 29 дзён | |
Таўталін | 30 дзён | 30 дзён | |
Тадынґют | 29 дзён | 29 дзён | |
Тазаўнґмон | 30 дзён | 30 дзён | |
Натдаў | 29 дзён | 29 дзён | |
Пяда | 30 дзён | 30 дзён | |
Табодў | 29 дзён | 29 дзён | |
Табаўнґ | 30 дзён | 30 дзён | |
12 месяцаў | 354 дні | 13 месяцаў | 385 дзён |
Касан, Наён, першы Ўаса і другі Ўаса складаюцца з 30 дзён кожны і называюцца «чатыры месяцы, якія працягваюцца» ў год, які мае дадатковы месяц.
Нумар году супадае з сыдэрычным годам і ўтрымлівае 12 задыякальных знакаў. Год можа пачацца ў любы дзень ад 6 Каітра/Таґу да 5 Вайсаха/Касана, пры гэтым рэшта месяца будзе лічыцца наступным годам. Такім чынам, любы пранумараваны год можа «недалічыцца» пэўных дзён месяцу, у той час як суседні год будзе мець аднолькавыя наборы датаў напачатку і напрыканцы году.
Для будыскага календара выкарыстоўваліся альбо выкарыстоўювацц чатыры эры:
- Анчансакарат (зь 10 сакавіка 691 году да н. э.) (выкарыстоўваецца рэдка),
- Будагасакарат (Будыйская эра, з 11 сакавіка 545 году да н. э.),
- Магасакарат (з 17 сакавіка 78 году) і
- Чуласакарат (з 22 сакавіка 638 году).