Гаршчок: розьніца паміж вэрсіямі

Змесціва выдалена Змесціва дададзена

Лінейны

Вэрсія ад 08:29, 9 студзеня 2006

Гаршчо́к — гліняная пасудзіна для гатавання гарачай стравы, захоўвання вадкіх і сыпкіх рэчываў і іншых.

Вядомы з эпохі неаліту. Напачатку гаршчкі ляпілі, у тым ліку з глінянай стужкі, з 10 стагоддзя іх сталі вырабляць на ганчарным крузе. Рэгіянальныя асаблівасці гаршчкоў у іх выкарыстанні, формах, памерах у Беларусі замацаваліся ў мясцовых назвах: абеднік, адынец, варэйка, гарлач, гладыш, збан, злівач, склепнік, слоік, спарыш і іншых. Форма гаршчка добра прыстасавана для хуткага і раўнамернага награвання ў напаленай печы: круглы з пукатымі бакамі, звужаным плоскім дном і вусцем, абкружаным венцам. Выраблялі з фармовачнай масы павышанай вогнетрываласці з дамешкам жарствы, пяску, а пасля абпальвання гартавалі ў абвары. Дэкор стрыманы альбо зусім адсутнічаў. Аздаблялі звычайна глянцаваным і прачэрчаным па сырой паверхні геаметрычным арнаментам. 2 ці 3 замацаваныя ручкай гаршчкі, у якіх бралі ежу на поле, называлі адпаведна спарышамі і траячкамі.

Гаршчок — найбольш семіятызавана рэч хатняга начыння. Антрапамарфізацыя гаршчка праяўляецца як на ўзроўні найменняў (носік, ручка), так і ў фальклорных тэкстах, перадусім у загадках: «Малады Ягор сеў на конь, паехаў у агонь»; «Радзіўся — не хрысціўся, памёр — не правадзіўся», У шматлікіх рытуальных практыках сімвалічна прадстаўляў сабой чалавека — яго галаву і ўлонне — і ў такіх кантэкстах уваходзіў у абрады жыццёвага цыклу: радзіны, вяселле, памінкі. У пахавальнай абраднасці гаршчок выступае як ёмішча душы памерлага, як посуд для вады, што служыць пасярэднікам паміж светамі. У Пінскім раёне за труной неслі ў гаршчку пасвечаную ваду, вадой крапілі магілу, рэшткі там жа вылівалі, а гаршчок, перавярнуўшы дагары дном, ставілі ў голаў магілы. Сувязь гаршчка з душамі продкаў, з печчу і прасторай каля яе, а таксама непасрэднае сутыкненне з агнём тлумачаць суаднясенне яго з дамавіком. Па ўсёй Беларусі вядома павер'е аб перасяленні дамавіка ў новую хату менавіта ў гаршчку з жарам. На ўсходнеславянскай тэрыторыі дзіравы гаршчок уваходзіць у шэраг рэчаў, што выконвалі ў народнай свядомасці ролю абярэга. У рытуальных дзеяннях абыгрываецца пустата посуду, яго патэнцыяльная магчымасць «змяшчаць» у сабе тыя ці іншыя якасці: у гаршчку лічылася магчымым пабачыць чараўніцу, у ім пасля пэўных аперацый можа быць сканцэнтравана персаніфікаваная хвароба, менавіта ў гаршчку знаходзілі прыстанак атмасферныя з'явы.

Артыкул створаны з дапамогай матэрыялаў з: Таццяна Валодзіна, праект «Наша ежа»

@@ Радок 1: / Радок 1: @@
 '''Гаршчо́к''' — [[гліна|гліняная]] пасудзіна для гатавання гарачай стравы, захоўвання вадкіх і сыпкіх рэчываў і іншых.
-Вядомы з эпохі [[неаліт]]у. Напачатку гаршчкі ляпілі, у тым ліку з глінянай стужкі, з [[10 стагоддзе|10 стагоддзя]] іх сталі вырабляць на [[ганчарны круг|ганчарным крузе]]. Рэгіянальныя асаблівасці гаршчкоў у іх выкарыстанні, формах, памерах у [[Беларусь|Беларусі]] замацаваліся ў мясцовых назвах: ''абеднік'', ''адынец'', ''варэйка'', ''гарлач'', ''гладыш'', ''збан'', ''злівач'', ''склепнік'', ''слоік'', ''спарыш'' і іншых. Форма гаршчка добра прыстасавана для хуткага і раўнамернага награвання ў напаленай [[печ]]ы: круглы з пукатымі бакамі, звужаным плоскім дном і вусцем, абкружаным венцам. Выраблялі з фармовачнай масы павышанай вогнетрываласці з дамешкам [[жарства|жарствы]], [[пясок|пяску]], а пасля абпальвання гартавалі ў абвары. [[Дэкор]] стрыманы альбо зусім адсутнічаў. Аздаблялі звычайна глянцаваным і прачэрчаным па сырой паверхні геаметрычным арнаментам. 2 ці 3 замацаваныя ручкай гаршчкі, у якіх бралі ежу на поле, называлі ''спарышамі''.
+Вядомы з эпохі [[неаліт]]у. Напачатку гаршчкі ляпілі, у тым ліку з глінянай стужкі, з [[10 стагоддзе|10 стагоддзя]] іх сталі вырабляць на [[ганчарны круг|ганчарным крузе]]. Рэгіянальныя асаблівасці гаршчкоў у іх выкарыстанні, формах, памерах у [[Беларусь|Беларусі]] замацаваліся ў мясцовых назвах: ''абеднік'', ''адынец'', ''варэйка'', ''гарлач'', ''гладыш'', ''збан'', ''злівач'', ''склепнік'', ''слоік'', ''спарыш'' і іншых. Форма гаршчка добра прыстасавана для хуткага і раўнамернага награвання ў напаленай [[печ]]ы: круглы з пукатымі бакамі, звужаным плоскім дном і вусцем, абкружаным венцам. Выраблялі з фармовачнай масы павышанай вогнетрываласці з дамешкам [[жарства|жарствы]], [[пясок|пяску]], а пасля абпальвання гартавалі ў абвары. [[Дэкор]] стрыманы альбо зусім адсутнічаў. Аздаблялі звычайна глянцаваным і прачэрчаным па сырой паверхні геаметрычным арнаментам. 2 ці 3 замацаваныя ручкай гаршчкі, у якіх бралі ежу на поле, называлі адпаведна ''спарышамі'' і ''траячкамі''.
 Гаршчок — найбольш семіятызавана рэч хатняга начыння. [[Антрапамарфізацыя]] гаршчка праяўляецца як на ўзроўні найменняў (носік, ручка), так і ў [[фальклор]]ных тэкстах, перадусім у загадках: «Малады Ягор сеў на конь, паехаў у агонь»; «Радзіўся — не хрысціўся, памёр — не правадзіўся», У шматлікіх рытуальных практыках сімвалічна прадстаўляў сабой [[чалавек]]а — яго [[галава|галаву]] і ўлонне — і ў такіх кантэкстах уваходзіў у абрады жыццёвага цыклу: [[радзіны]], [[вяселле]], [[памінкі]]. У [[пахаванне|пахавальнай]] абраднасці гаршчок выступае як ёмішча [[душа|душы]] памерлага, як посуд для вады, што служыць пасярэднікам паміж светамі. У [[Пінскі раён|Пінскім раёне]] за [[труна|труной]] неслі ў гаршчку пасвечаную ваду, вадой крапілі [[магіла|магілу]], рэшткі там жа вылівалі, а гаршчок, перавярнуўшы дагары дном, ставілі ў голаў магілы. Сувязь гаршчка з душамі продкаў, з печчу і прасторай каля яе, а таксама непасрэднае сутыкненне з [[агонь|агнём]] тлумачаць суаднясенне яго з [[дамавік]]ом. Па ўсёй Беларусі вядома павер'е аб перасяленні дамавіка ў новую хату менавіта ў гаршчку з жарам. На [[усходнія славяне|ўсходнеславянскай]] тэрыторыі дзіравы гаршчок уваходзіць у шэраг рэчаў, што выконвалі ў народнай свядомасці ролю [[абярэг]]а. У рытуальных дзеяннях абыгрываецца пустата посуду, яго патэнцыяльная магчымасць «змяшчаць» у сабе тыя ці іншыя якасці: у гаршчку лічылася магчымым пабачыць [[чараўніца|чараўніцу]], у ім пасля пэўных аперацый можа быць сканцэнтравана персаніфікаваная [[хвароба]], менавіта ў гаршчку знаходзілі прыстанак [[атмасферныя з'явы]].