Ліцьвінства: розьніца паміж вэрсіямі

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Інтэрактыўны прагляд гісторыі
← Папярэдняя зьменаНаступная зьмена →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
стыль
д пунктуацыя
Радок 58: Радок 58:
Гістарычныя і сучасныя споклічы, зьвязаныя зь Літвой і ліцьвінамі:
Гістарычныя і сучасныя споклічы, зьвязаныя зь Літвой і ліцьвінамі:
* Жыве Літва!<ref>[[LITWA: hłos monarchisty]]. [http://pdf.kamunikat.org/download.php?item=13000-2.pdf №. I (XXII)], 2008. С. 6.</ref>{{Заўвага|У мадыфікаваным, разгорнуты выглядзе гэты выраз ужыў яшчэ ў 1859 годзе [[Уладзіслаў Сыракомля|Ўладзіславам Сыракомлям (Людвікам Кандратовічам)]], які — як і яго сучасьнікі — называў Беларусь Літвой<ref>[[Кастусь Цьвірка|Цвірка К.]] Лірнік беларускай зямлі // Уладзіслаў Сыракомля. Выбраныя творы. — {{Менск (Мінск)}}: «Кнігазбор», 2006. С. 4.</ref>: «''Пра адно я толькі сьпяваю, хоць на розныя ноты: Хай жыве наша Літва! Хай жывуць [[Ліцьвіны|ліцьвіны]]!''» ({{мова-pl|«Ja jedno tylko śpiewam, choć na różną nutę: Niech żyje nasza Litwa! niech żyją Litwini!»<ref>Poezye Ludwika Kondratowicza (Władysława Syrokomli). T. 7. — Warszawa, 1872. S. 186.</ref>)}} — адпаведнік [[Жыве Беларусь!]]
* Жыве Літва!<ref>[[LITWA: hłos monarchisty]]. [http://pdf.kamunikat.org/download.php?item=13000-2.pdf №. I (XXII)], 2008. С. 6.</ref>{{Заўвага|У мадыфікаваным, разгорнуты выглядзе гэты выраз ужыў яшчэ ў 1859 годзе [[Уладзіслаў Сыракомля|Ўладзіславам Сыракомлям (Людвікам Кандратовічам)]], які — як і яго сучасьнікі — называў Беларусь Літвой<ref>[[Кастусь Цьвірка|Цвірка К.]] Лірнік беларускай зямлі // Уладзіслаў Сыракомля. Выбраныя творы. — {{Менск (Мінск)}}: «Кнігазбор», 2006. С. 4.</ref>: «''Пра адно я толькі сьпяваю, хоць на розныя ноты: Хай жыве наша Літва! Хай жывуць [[Ліцьвіны|ліцьвіны]]!''» ({{мова-pl|«Ja jedno tylko śpiewam, choć na różną nutę: Niech żyje nasza Litwa! niech żyją Litwini!»<ref>Poezye Ludwika Kondratowicza (Władysława Syrokomli). T. 7. — Warszawa, 1872. S. 186.</ref>)}} — адпаведнік [[Жыве Беларусь!]]
* За Літву!<ref>[[LITWA: hłos monarchisty]]. [http://pdf.kamunikat.org/download.php?item=13000-2.pdf №. I (XXII)], 2008. С. 1.</ref
* За Літву!<ref>[[LITWA: hłos monarchisty]]. [http://pdf.kamunikat.org/download.php?item=13000-2.pdf №. I (XXII)], 2008. С. 1.</ref>


=== Гімн ===
=== Гімн ===

Вэрсія ад 23:32, 26 студзеня 2022

Ліцьві́нства, ліцьвіні́зм (таксама літві́нства, літвіні́зм) — філязофска-палітычная плынь у Беларусі, якая грунтуе гісторыю сваёй дзяржавы на спадчыне Вялікага Княства Літоўскага і акцэнтуе беспасярэднюю повязь паміж гістарычнымі ліцьвінамі і сучаснымі беларусамі, складовая частка беларускага нацыяналізму.

Беларускія гісторыкі Сяргей Абламейка і Аляксандар Краўцэвіч зьвяртаюць ўвагу на тое, што ліцьвінства ня можа быць альтэрнатывай беларускасьці, бо ёсьць яе неад’емнай складовай часткай. Проціпастаўляць іх — значыць дэструктыўна перакручваць рэальную гісторыю і этнагенэз беларусаў[1][2]. Як падкрэсьлівае гісторык Уладзімер Арлоў у кнізе «Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае», «Мы — беларусы, але мы і ліцьвіны, спадкаемцы гісторыі і культуры магутнай эўрапейскай дзяржавы — Вялікага Княства Літоўскага»[3].

Гісторыя

Сярэднявечча

Асноўны артыкул: Ліцьвіны

У XIV—XV стагодзьдзях «ліцьвінамі» называлі сябе пераважна жыхары заходніх земляў Беларусі і ўсходу Летувы. У XVI стагодзьдзі і асабліва ў XVII–XVIII стагодзьдзях гэтая назва распаўсюджваецца амаль на ўвесь беларускі этнас.[4] Гэткая форма «нацыяльнага» самавызначэньня насельніцтва Беларусі (асабліва шляхты) умацоўваецца пасьля аб’яднаньня Вялікага Княства Літоўскага з Польскім каралеўствам у Рэч Паспалітую, якое разглядалася палякамі як «аб’яднаньне дзьвюх нацыяў у адзіную нацыю». Тутэйшыя магнаты й шляхта доўгі час падкрэсьлівалі, што яны менавіта «ліцьвіны», чым выказвалі даволі высокі ўзровень дзяржаўнанацыянальнай самасьвядомасьці. «Мы й палякі, хоць і брацьця, але зусім адменных звычаяў», — пісаў у канцы XVI стагодзьдзя канцлер Леў Сапега. Назовы «ліцьвіны», «Літва», на думку дасьледнікаў, былі найбольш абагульняючай формай этнічнай самасьвядомасьці і самавызначэньня беларускага насельніцтва. Яны ўжываліся на беларускіх тэрыторыях больш пяцісот гадоў, а ў другой палове XIX стагодзьдзя перамясьціліся на паўночны захад і сталі найменьнем суседняга балцкага народу і яго зямлі.

Новы час

Асноўны артыкул: Беларускае нацыянальнае адраджэньне

Першапачаткова ж, ліцьвінства — гэта зьява, якая ўзьнікла ў ХІХ стагодзьдзі, грунтавалася на гістарычных і культурных традыцыях ВКЛ, праяўлялася ў цікавасьці да народнае культуры, на ўсьведамленьні этнакультурнай адметнасьці як ад расейцаў, гэтак і ад палякаў. Было часткай рэчпаспалітаўскага патрыятызму, хоць і адрозьнівалася высокай ступеньню аўтаномнасьці. Паводле стваральніка расейскамоўнага сайту «Літванія» Віктара Нагнібяды, па сваёй канфэсійнай прыналежнасьці большасьць прадстаўнікоў гэтае традыцыі зьяўляліся носьбітамі (бывала прыкідваліся) каталіцтва, а па саслоўным складзе належалі да шляхты.[5][6]

Асноўны артыкул: Краёўцы

Напрыканцы ХІХ і ў пачатку ХХ стагодзьдзя фармуецца суполка краёўцаў, якія вызначалі сябе формулай «ліцьвін па паходжаньні, паляк па нацыянальнасьці» і намагаліся стварыць другую вунію Польшчы й Літвы (Беларусі). У 1907 року краёўцы стварылі Краёвую партыю Літвы і Русі, а ў 1908 партыя зьнікла з палітычнай арэны. Зноў актывізавалася падчас 1-й сусьветнае вайны. Па меры адраджэньня Польшчы як незалежнае дзяржавы і адмовы ад канфэдэрацыйных плянаў краёўвы рух амаль спыніў сваё існаваньне.

Найноўшая гісторыя

Міжваенны час

Асноўны артыкул: Віленскія кансэрватары

У міжваеннай Польшчы краёўцы склалі суполку віленскіх кансэрватараў (таксама вядомых як крэсавыя або віленскія зубры) і намагаліся стварыць польска-беларускаю фэдэрацыю. Яны выказваліся за дэцэнтралізацыю кіраваньня дзяржавай і разьвіцьцё мясцовага самакіраваньня; за стымуляваньне эканамічнага разьвіцьця Заходняе Беларусі і доступ беларусам на дзяржаўныя пасады, за падтрымку праваслаўнае царквы і ўвядзеньне беларускае мовы ў праваслаўнае набажэнства; прыхільна-нэўтральна ставіліся да фармаваньня беларускае нацыянальнае сьвядомасьці ў беларускамоўных сялянаў Польшчы. Уважалі сябе за нашчадкаў шляхты Вялікага Княства Літоўскага і носьбітаў ягоных традыцыяў. Але рух заняпаў з пачаткай Другое Сусьветнае вайны.

У незалежнай Беларусі

28 лютага 1995 року была заснаваная газэта «LITWA: hłos monarchisty», у якой былі агалошаныя ідэі вяртаньня Вялікага Княства Літоўскага.

20 траўня 2000 году ў Наваградку быў падпісаны Акт абвяшчэньня ліцьвінскай нацыі, які паклаў пачатак руху ліцьвінізму.[5] Пры гэтым тэрміны беларусы і ліцьвіны зьяўляюцца неадназначнымі. З аднаго боку, ліцьвіны — не беларусы, а зь іншага — кожны беларус можа стаць ліцьвінам, калі ўсьведамляе сябе гэткім. Этнонім «беларус» лічыцца ідэалягічна нагружаным тэрмінам, які зьявіўся ў XIX стагодзьдзі для замацаваньня пэрыфэрыйнасьці тутэйшага насельніцтва ў адносінах да «велікаросаў»[Крыніца?].

На ўстаноўчым сходзе 2000 году яго арганізатары Віктар Нагнібяда і Андрэй Юцкевіч у якасьці мэты назвалі адасабленьне Заходняй Беларусі ў асобную дзяржаву або яе далучэньне да Польшчы, а таксама далучэньне да Расеі ўсёй астатняй Беларусі (Рыскі падзел). У 2005 годзе Нагнібяда і Юцкевіч стварылі па-расейску сайт «Літванія», які выдалілі ў 2009 годзе пасьля ад’езду ў Польшчу. У 2017 годзе журналіст газэты «Новы час» Валер Руселік параўнаў расейскамоўны праект Літваніі зь іншым крамлёўскім сэпаратысцкім праектам «Вейшнорыя» ў кірунку гетаізацыі нерасейцаў. Таксама Руселік заўважыў, што расейская выведка выкарыстала для прыкрыцьця правакацыі шчырыя памкненьні людзей, для азначэньня якіх выкарыстоўвала абразьліва-функцыянальны тэрмін «карысныя ідыёты»(en)[7].

У верасьні 2015 году старшыня Кансэрватыўна-хрысьціянскай партыі БНФ Зянон Пазьняк заўважыў, што ў расейскай прапагандзе дзеля дэзынфармацыі «спрабуюць выкарыстаць некаторых беларускіх маргіналаў, што па-юнацку мараць пра адраджэньне Вялікай Літвы». Ён адзначыў, што расейскі тролінг «замешаны на нянавісьці да Беларусі». У сваім тлумачэньні Пазьняк згадаў: «Адзін з прыёмаў цяперашняй рускай фашыстоўскай прапаганды і дэзінфармацыйнай вайны — унесьці “замутненьне” ў сьвядомасьць самаідэнтыфікацыі на ніжэйшых, менш адукаванах пластах грамадзтва ў Беларусі і ва Ўкраіне і стварыць тут часовыя сацыяльныя апоры для акупацыі і гібрыднай вайны. Любая нагода, любая ідэя, нават самая абсурдная становіцца прыдатнай для рускай дэзінфармацыі, калі яна накіравана на падважваньне і раскол беларускай і ўкраінскай нацыянальнай ідэнтычнасьці». Урэшце Зянон Пазьняк падкрэсьліў: «Адмоўнасьць нашых «разумных дурняў» у тым, што яны... клянуць беларусаў і ўсё беларускае, ... думка не пра кансалідацыю, не пра разьвіцьцё Беларусі, а пра развал. Для Масквы такія думкі прыдатныя ў любым выглядзе»[8].

Ліцьвінства нашмат менш папулярная канцэпцыя нацыяналізму чым клясычны беларускі нацыяналізм, але памалу набірае папулярнасьць[Крыніца?].

Ідэі

Назва

Ліцьвіны лічаць, што Беларусь павінная мець назву «Літва», «Вялікалітва»[9], «Літванія»[10], а беларусы «ліцьвіны». Што тычыцца Летувы, то, на думку ліцьвінаў, яна павінная называцца «Летува», «Жамойць» або «Жмудзь» і аніяк не «Літва».[11]

Стваральнік расейскамоўнага сайту «Літванія» Віктар Нагнібяда лічыць назовы ж «Беларусь», «беларусы» каляніяльнымі перажыткамі мінуўшчыны, якімі спрабавалі зьнішчыць самасьвядомасьць ліцьвінаў[12].

Погляд на гісторыю

З пункту гледжаньня Віктара Нагнібяды, беларусы — гэта славянізаваныя балты, продкі якіх люцічы, яцьвягі й іншыя.[5]

Вялікае Княства Літоўскае было створанае ліцьвінамі (беларусамі). Летувісы ж уважаюцца за «жмудзінаў», якія ня мелі ніякага ўплыву ў дзяржаве.

Удзельнікі руху станоўча ставяцца да Рэчы Паспалітай і часам нават за аднаўленьне яе. Рух прызнае супольнасьць палякаў, русінаў (украінцаў) і ліцьвінаў (беларусаў), але адмаўляе падобную канцэпцыю заходнерусізму (супольнасьць расейцаў, украінцаў і беларусаў).

Віктар Нагнібяда заяўляў, што імкнецца адрадзіць традыцыі ліцьвінскай шляхты, спасылаючыся на такіх дзеячаў, як Адам Міцкевіч, Тадэвуш Касьцюшка, Міхал Клеафас Агінскі, Юзэф Пілсудзкі (хоць той у 1875 годзе пазначыў сябе беларусам) й іншых.[13]

Ліцьвіны лічаць Беларусь часткаю Заходняе цывілізацыі[14], а таму падтрымліваюць ейны ўваход у Эўрапейскі Зьвяз й Паўночнаатлянтычны альянс.[9][15]

Мова

Прыхільнікі руху часта выкарыстоўваць клясычны правапіс. Усе 3 Статуты Вялікага Княства Літоўскага і Біблія Скарыны выйшлі кірыліцай. Аднак прыхільнікі руху збольшага выступаюць за лацінку[Крыніца?], але частка ліча іх роўназначнымі.[16] Ліцьвіны ўжываюць беларускую мову, частка зь іх прапаноўвае свае варыянты замены словаў на «больш традыцыйная» альбо ж розныя замены русізмаў інтэрнацыяналізмамі.[16] Мову сваю называюць адпаведна ліцьвінскай (літоўскай).

Споклічы

Гістарычныя і сучасныя споклічы, зьвязаныя зь Літвой і ліцьвінамі:

Гімн

У якасьці гімну Віктар Нагнібяда прапанаваў палянэз Агінскага,[21] хоць у Вялікім Княстве Літоўскім выкарыстоўвалі гімн «Багародзіца».

Сьцяг

За свой уласны сьцяг ліцьвіны выкарыстоўваюць або бел-чырвона-белы сьцяг (спасылаючыся на карціну XVI стагодзьдзя, прысьвечаную бітве пад Воршай), або сьцяг Сьвятога Юрыя.[22]

  • Бел-чырвона-белы сьцяг
    Бел-чырвона-белы сьцяг
  • Сьцяг Сьвятога Юрыя
    Сьцяг Сьвятога Юрыя

Дыскусіі

Гісторык Алесь Краўцэвіч пра ліцьвінства:[23]

Хачу падкрэсьліць, што выступаю супраць гэтага. Лічу, што гэта поўная лухта. Менавіта такое ліцьвінства прыдумалі нашыя ворагі, а падтрымалі нашыя дурні. Таму што па сутнасьці, ня важна як гучыць назва нейкага нацыянальнага праекту. Галоўнае — якім сэнсам ён напоўнены.

Гісторык Ян Лялевіч пра ліцьвінства:[23]

Гэтая назва легімітызуе нашую краіну ў мінуўшчыне, для сучаснасьці, дае легітымізацыю для нашае будучыні, бо як ведаем, ня ведаючы гісторыі, ня будзем мець будучыні. Сучасны наш народ сутыкаецца з праблемай самаідэнтыфікацыі, ён ня ў стане самасьцьвердзіцца як нацыя да сёньняшнага дня. Я не кажу, што ўсе беды ў гістарычным назове, што вось, мы не назваліся Літвой, не ў стане разьвіцца ў нацыю. У сучаснай назьве «Беларусь» закладзенае дамінаваньне гістарычнага кантэксту Русі. Але самае страшнае, над намі праз гэтую назву да сёньняшнага дня дамінуе наш усходні сусед, які нягледзячы на тое, што называецца Расеяй, мову і нацыю называюць рускімі, а не расейскімі. У назьве закладзеная праблема самаідэнтыфікацыі нашага народа.

Ліцьвінскія арганізацыі

Глядзіце таксама

Заўвагі

Крыніцы

  1. ^ Абламейка С. Зноў пра ідэнтычнасьць Скарыны, Радыё Свабода, 15 сьнежня 2017 г.
  2. ^ Алесь Краўцэвіч: Ліцвінства — выдумка ворагаў, якую падтрымалі дурні, Наша Ніва, 28 сакавіка 105 г.
  3. ^ Арлоў У. Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае. — KALLIGRAM, 2012. С. 161.
  4. ^ Пра ліцьвінаў
  5. ^ а б в Гісторыя, на думку ліцьвінаў
  6. ^ Пра ліцьвінства, заходнерусізм і беларуская ідэя. ХІХ – пачатак ХХ ст.
  7. ^ Валер Руселік. Вейшнорыя: сьмех скрозь сьлёзы // Газэта «Новы час», 14 верасьня 2017 г. Праверана 25 лютага 2020 г.
  8. ^ Гэта слова сакральнае. Аб некаторых аспэктах Беларускага Адраджэньня і паразы рускай палітыкі // Зянон Пазьняк, 13 верасьня 2015 г. Архіўная копія ад 15 верасьня 2015 г. Праверана 22 траўня 2020 г.
  9. ^ а б Пра Вялікалітву й ЭЗ
  10. ^ Пра ліцьвінства
  11. ^ Пра назовы Літва й Беларусь
  12. ^ Пра ліцьвінаў
  13. ^ Пра ліцьвінства
  14. ^ Пра тое, чаму ўступ у ЭЗ немагчымы
  15. ^ Пра розьніцу паміж ліцьвінам і беларусам
  16. ^ а б Пра мову ліцьвінаў
  17. ^ LITWA: hłos monarchisty. №. I (XXII), 2008. С. 6.
  18. ^ Цвірка К. Лірнік беларускай зямлі // Уладзіслаў Сыракомля. Выбраныя творы. — Менск: «Кнігазбор», 2006. С. 4.
  19. ^ Poezye Ludwika Kondratowicza (Władysława Syrokomli). T. 7. — Warszawa, 1872. S. 186.
  20. ^ LITWA: hłos monarchisty. №. I (XXII), 2008. С. 1.
  21. ^ Пра гімн
  22. ^ Пра сьцяг ліцьвінаў
  23. ^ а б Пра спрэчкі беларусаў й ліцьвінаў

Вонкавыя спасылкі

Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Ліцьвінства&oldid=2287966»