Сьпірыдон Собаль: розьніца паміж вэрсіямі
дапаўненьне літаратура, ушанаваньне памяці Метка: рэдактар вікітэксту-2017 |
дапаўненьне літаратура Метка: рэдактар вікітэксту-2017 |
||
Радок 72: | Радок 72: | ||
* Кніга Беларусі. 1517—1917: зводны каталог / Нацыянальная бібліятэка Беларусі; складальнікі каталога : [[Георгі Галенчанка|Галенчанка Г. Я.]] (д.г.н.), Непарожная Т. В. , Радзевіч Т. К. ; складальнікі электроннага выдання : Г. У. Кірэева, [[Алесь Суша|А. А. Суша]], К. В. Языковіч. — Мінск: Нацыянальная бібліятэка Беларусі, 2006. — 1 электронны аптычны дыск (CD-ROM). |
* Кніга Беларусі. 1517—1917: зводны каталог / Нацыянальная бібліятэка Беларусі; складальнікі каталога : [[Георгі Галенчанка|Галенчанка Г. Я.]] (д.г.н.), Непарожная Т. В. , Радзевіч Т. К. ; складальнікі электроннага выдання : Г. У. Кірэева, [[Алесь Суша|А. А. Суша]], К. В. Языковіч. — Мінск: Нацыянальная бібліятэка Беларусі, 2006. — 1 электронны аптычны дыск (CD-ROM). |
||
* {{Кніга|аўтар = |частка = |загаловак = Антология педагогической мысли Белорусской ССР |арыгінал = |спасылка = |адказны = составители: Э. К. Дорошевич, М. С. Мятельский, П. С. Солнцев |выданьне = |месца =[[Масква|Москва]] |выдавецтва = Педагогика |год = 1986 |том = |старонкі = 115—122 |старонак = 460 |сэрыя = |isbn = |наклад = 11000}} |
* {{Кніга|аўтар = |частка = |загаловак = Антология педагогической мысли Белорусской ССР |арыгінал = |спасылка = |адказны = составители: Э. К. Дорошевич, М. С. Мятельский, П. С. Солнцев |выданьне = |месца =[[Масква|Москва]] |выдавецтва = Педагогика |год = 1986 |том = |старонкі = 115—122 |старонак = 460 |сэрыя = |isbn = |наклад = 11000}} |
||
* {{Артыкул| аўтар = Исаевич, Ярослав Дмитриевич. | загаловак = Новыя материалы об украинских и белоруских книгопечатниках первой половины XVII в. | арыгінал = | спасылка = | мова = | адказны = | аўтар выданьня = | выданьне = Книга. Исследования и материалы | тып = | месца =[[Масква|Москва]] | выдавецтва = Книга | год = 1977 | выпуск = | том = Сборник 34| нумар = | старонкі = 149—154 | isbn = | issn = }} |
|||
* Зернова А. С. Белорус, печатник С. Соболь // Книга: Исслед. и материалы. 1965. Сб. 10; |
|||
* {{Кніга|аўтар = Исаевич, Ярослав Дмитриевич. |частка = |загаловак = Преемники первопечатника |арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = [[Масква|Москва]] |выдавецтва = Книга |год = 1981 |том = |старонкі = |старонак = 191 |сэрыя = |isbn = |наклад = }} |
|||
* Исаевич Я. Д. Преемники первопечатника. М., 1981; |
|||
* {{Артыкул| аўтар = Зернова, Антонина Сергеевна. | загаловак = Белорусский печатник Спиридон Соболь. | арыгінал = | спасылка = | мова = | адказны = | аўтар выданьня = | выданьне = Книга. Исследования и материалы | тып = | месца = [[Масква|Москва]] | выдавецтва = Книга | год = 1965 | выпуск = | том = Сборник 10| нумар = | старонкі = 126—145 | isbn = | issn = }} |
|||
* Мацюк О. Я. Новые документы о типографе С. Соболе // Фёдоровские чтения, 1973. М., 1976. |
|||
* {{Кніга|аўтар = |частка = |загаловак = Каталог белоруских изданий кирилического шрифта XVI—XVIII вв. |арыгінал = |спасылка = |адказны = составил Лукьяненка В. И. |выданьне = |месца =[[Санкт-Пецярбург|Ленинград]] |выдавецтва = Гос. публ. б-ка им. М. Е. Салтыкова-Щедрина |год = 1975 |том = Вып. 2. (1601—1654 г.) |старонкі = |старонак = 266 |сэрыя = |isbn = |наклад = }} |
|||
* Русское книгопечатание до 1917 года : 400 лет Русского книгопечатания, отв. ред А.А. Спиридонов, М., 1964. |
|||
* {{Артыкул| аўтар =Киреева, Галина Владимировна. | загаловак = Издания Спиридона Соболя в книжных собраниях Беларуси. | спасылка = | мова = | аўтар выданьня = рэдкал.: Бяспалая М. А. (адказ. рэд.) і інш. ; склад.: Дзем'яновіч Т. А., Доўнар Л. І., Самайлюк Т. А. | выданьне = Беларуская кніга ў кантэксце сусветнай кніжнай культуры | тып = зборнік навуковых артыкулаў. | месца =[[Менск|Мінск]] | выдавецтва =[[БДУКМ]] | год =2006 | том = Частка 1| старонкі = 109—114 | isbn = 985-6798-13-2 | issn = }} |
|||
* {{Артыкул| аўтар = Мацюк, Орест Ярославович. | загаловак = Новые документы о типографе Спиридоне Соболе. | арыгінал = | спасылка = | мова = | адказны = | аўтар выданьня = | выданьне = Федоровские чтения. 1973 | тып = | месца = [[Масква|Москва]] | выдавецтва = Наука | год = 1976 | выпуск = | том = | нумар = | старонкі = | isbn = | issn = }} |
|||
{{Пісьменьнікі й паэты Беларусі}} |
{{Пісьменьнікі й паэты Беларусі}} |
Вэрсія ад 02:22, 12 студзеня 2022
Сьпірыдон Собаль | |
Асабістыя зьвесткі | |
---|---|
Імя пры нараджэньні | Сьпірыдон Міронавіч Собаль |
Нарадзіўся | невядома, Магілёў, ВКЛ |
Памёр | 1645 невядома |
Літаратурная дзейнасьць | |
Род дзейнасьці | друкар, асьветнік, літаратар |
Значныя творы | Куцеінскі «Буквар» |
Сьпірыдо́н Міро́навіч Со́баль (у манастве — Сільвэстар; ?, Магілёў — 1645, ?) — беларускі друкар, асьветнік і літаратар. Заснаваная ім у 1630 годзе ў Куцеінская друкарня пад Воршай, стала цэнтрам беларускага кірылічнага кнігадрукаваньня.
Біяграфія
Сьпірыдон Собаль нарадзіўся ў Магілёве ў сям’і магілёўскага бурмістра Б. І. Собаля. Верагодна, адукацыю Собаль атрымаў у Кіева-Магілянскай акадэміі, зь якой у далейшым падтрымліваў шчыльныя стасункі. Ён валодаў грэцкай і лацінскай мовамі. 3 пачатку XVII стагодзьдзя настаўнік, пасьля рэктар Магілёўскай брацкай школы. 3 1624 году выкладаў у Кіеўскай брацкай школе й Кіева-Магілянскай акадэміі. У пэрыяд 1626—1628 узначальваў Кіеўскую брацкую школу.
У 1628—1630 друкаваў кнігі ў доме мітрапаліта Іова Барэцкага, які знаходзіўся каля Васкрасенскай царквы на Падоле ў Кіеве. Відавочна, што тут ён працаваў толькі да сьмерці свайго пакравіцеля ў 1631 годзе. Далейшае друкаваньне кніг пры манаполіі лаўры, пры такім уплывовым і энэргічным архімандрыце, якім быў Пятро Магіла, стала немагчымым, і Собаль прыняў запрашэньне беларускага фэадала Багдана Статкевіча перайсьці на працу да яго, у Беларусь.
Собаль пераяжджае ў Беларусь. З 1630 году пры дапамозе Статкевіча ў маёнтках Куцейна пад Воршай і пазьней у Буйнічах пад Магілёвам (каля 1635), Собаль прымае ўдзел у заснаваньні друкарняў, у якіх працявае сваю дзейнасьць.
«…Котвицы — теж веры статечнои знаком, |
«На герб их милостей панов Стеткевичов».[1] |
.У 1636 годзе ён пераяжджае ў Магілёў. Пры яго актыўным удзеле пачынае працаваць друкарня Магілёўскага праваслаўнага брацтва, дзедрукаваліся духоўныя і сьвецкія кнігі на старабеларускай, лацінскай і польскай мовах.
Сьпірыдон Собаль падтрымліваў цесныя сувязі з маскоўскімі, украінскімі і польскімі друкарамі. У 1637 годзе наведаў Маскву, дзе прадаў маскоўскаму друкару В. Ф. Бурцову-Пратапопаву матрыцы шрыфтоў. У 1638 і 1639 гг. Собаль зноў наведваў Маскву, прапаноўваў свае паслугі ў якасьці друкара і настаўніка.
Мэтай адной з паездак Собаля ў Масковію зьяўлялася стварэньне ў Маскве новай друкарні. Але спадзяваньні ягоныя засталіся марнымі, ён быў хатрыманы ў памежнай Вязьме і «17 апреля в 22 день Государь указал: того Могилёвца, Спиридона Соболя из Вязьмы отпустить назад в Литву, а к Москве ево отпущать не велел, чтоб в ево ученье и в книгах смуты не было… а от нево б, Спиридона, какая ересь не объявиласа»[2]. А ў 1654 годзе, пад час захопу Воршы маскоўскімі войскамі, Куцеінская друкарня была вывезена ў Іверскі манастыр пад Ноўгарадам. У апошнія гады жыцьця быў манахам Кіева-Пячэрскай Лаўры, верагодна працаваў у лаўрскай друкарні.
Выданьні
Вынікам яго дваццацігадовай дзейнасьці сталі каля дваццаці выданьняў. Першым кіеўскім выданьнем С. Собаля быў зборнік легендаў і аповедаў з жыцьця манахаў пад назвай «Лимонарь, сиречь цветник» (1628). Дасканалае вывучэньне «Ліманара» Собаля паказала, што пад гэтай датай ён выпусьціў не адно, а два розныя наборам і ўпрыгожаньнямі выданьні, як зрабіў пазьней і са сваім «Актоіхам» (1629). У тытульным аркушы «Актоіха» (1628) упершыню ва ўсходнеславянскім кнігадрукаваньні прымяніў гравюру на медзі.
Акрамя таго, Собаль выдаў у Кіеве яшчэ «Минею общую» (1628), і «Апостол» (1630). Апошняе выданьне выйшла «коштом и накладом пана Богдана Статкевича, подкоморого Мстиславского». Гэта выданьне таксама мае два варыянты. Усяго Собаль выпусьціў у Кіеве сем выданьняў пад выглядам чатырох.
Акрамя кніг для царквы Собаль друкаваў буквары, кнігі для хатняй малітвы — «Молитвослов», «Часослов» (1632), кнігі маральна-павучальнага зьместу, перакладзеныя з грэцкай, — «Тестамент царя Василия греческого» і згаданы ўжо «Лимонарь». Сярод яго выданьняў таксама «Брашно духовное» (Куцейна, каля 1631), і «Букварь» («Букваръ сиречъ, начало ученіа детем начинающим чтенію извыкати») (Куцейна, 1631 і 1636). У Буйнічах выдаў «Псалтыр» (1635), у Магілёўскай брацкай друкарні — «Буквар» («Букваръ языка славеньска», 1636), «Псалтыр» (1637), «Тэстамент» (1638).[3]
Куцеінскі «Буквар»
На сёньняшні дзень адзіны вядомы экзэмпляр першага «Буквара» Собаля захоўваецца ў Львове ў Музэі ўкраінскага мастацтва, яго з упэўненасьцю можна лічыць першым беларускім падручнікам. Сьпірыдон Собаль ня толькі надрукаваў першы «Буквар», але і ўпершыню ўвёў ва ўжытак само слова «Буквар», якое пазьней перайшло ў агульны ўжытак і канчаткова замацавалася як назва першага падручніка, па якім дзеці пачынаюць вучыцца чытаць і пісаць. Да зьяўленьня першага падручніка людзей вучылі пісаць і чытаць па кнігах Сьвятога пісаньня, для гэтых мэтаў выкарыстоўвалі «Псалтыр» ды «Часаслоў».
Куцеінскі «Буквар» утрымліваў першапачатковыя веды пра граматыку, якія давалі магчымасьць авалодаць тэхнікай пісьма і чытаньня. Апрача таго ў «Буквары» былі зьмешчаныя біблейскія тэксты і малітвы, а таксама маральна-павучальныя тэксты. Кніга мела 40 аркушаў. На тытульным лісьце ўверсе буйнымі літарамі надрукавана «БукварЪ», ніжэй меншымі літарамі «сиречъ, начало ученіа детем начинающим чтенію извыкати». Яшчэ ніжэй — выходныя зьвесткі «У Куцейне ізобразілся у тіпографіі Спірыдона Собаля. Року 1631». «Буквар» стаў шырока вядомы ва Ўкраіне, у Літве і Маскоўскай Русі. «Буквар» Сьпірыдона Собаля, як і ўсе выданьні Куцеінскай друкарні, вызначаецца і асаблівасьцямі паліграфічнага выкананьня — блізкасьцю да традыцыяў беларускага народнага мастацтва, зьнітаваных стылістычнымі прыёмамі барока.
Ушанаваньне памяці
Імем Сьпірыдона Собаля ў Магілёве названа друкарня: «Магілёская абласная ўзбуйнёная друкарня імя Сьпірыдона Собаля». На доме, які стаіць на месца колішняй брацкай друкарні павешана мэмарыяльная шыльда. У Воршы яго імем названа вуліца й у Куцейнскім Богаяўленскім манастыры ўсталявана мэмарыяльная шыльда скульптура Ігара Голубева.
Крыніцы
- ^ Подборка силлабической поэзии XVI—XVII веков (М. Смотрицкий, С. Соболь, И. Ужевич, И. Труцевич, А. Мужиловский, И. Половка, неизвестные авторы).
- ^ Русско-белорусские связи. — М., 1963. — С. 156—160
- ^ Галенчанка Г. Я., Непарожная Т. В., Радзевіч Т. К., Кніга Беларусі. 1517—1917. Зводны каталог.. — Мінск: «Беларуская Савецкая Энціклапедыя імя Петруся Броўкі», 1986. — С. 101 — 106, 108, 109, 112, 113, 116, 117. — 616 с. — 3500 ас.
Літаратура
- Ботвіньнік, Марат. Собаль Спірыдон. / Рэдкал.: Г.П. Пашкоў і інш. // Энцыкляпэдыя гісторыі Беларусі. У 6 т. : энцыкляпэдыя. — Менск: Беларус. Энцыкл., 2001. — Т. 6 Пузелі—Усая. Кн. 1. — С. 374. — ISBN 5-85700-073-4.
- Галенчанка Г. Я., Непарожная Т. В., Радзевіч Т. К., Кніга Беларусі. 1517—1917. Зводны каталог. — Мінск: «Беларуская Савецкая Энціклапедыя імя Петруся Броўкі», 1986. — С. 101 — 106, 108, 109, 112, 113, 116, 117. — 616 с. — 3500 ас..
- Кніга Беларусі. 1517—1917: зводны каталог / Нацыянальная бібліятэка Беларусі; складальнікі каталога : Галенчанка Г. Я. (д.г.н.), Непарожная Т. В. , Радзевіч Т. К. ; складальнікі электроннага выдання : Г. У. Кірэева, А. А. Суша, К. В. Языковіч. — Мінск: Нацыянальная бібліятэка Беларусі, 2006. — 1 электронны аптычны дыск (CD-ROM).
- Антология педагогической мысли Белорусской ССР / составители: Э. К. Дорошевич, М. С. Мятельский, П. С. Солнцев. — Москва: Педагогика, 1986. — С. 115—122. — 460 с. — 11 000 ас.
- Исаевич, Ярослав Дмитриевич. Новыя материалы об украинских и белоруских книгопечатниках первой половины XVII в. // Книга. Исследования и материалы. — Москва: Книга, 1977. — Т. Сборник 34. — С. 149—154.
- Исаевич, Ярослав Дмитриевич. Преемники первопечатника. — Москва: Книга, 1981. — 191 с.
- Зернова, Антонина Сергеевна. Белорусский печатник Спиридон Соболь. // Книга. Исследования и материалы. — Москва: Книга, 1965. — Т. Сборник 10. — С. 126—145.
- Каталог белоруских изданий кирилического шрифта XVI—XVIII вв. / составил Лукьяненка В. И.. — Ленинград: Гос. публ. б-ка им. М. Е. Салтыкова-Щедрина, 1975. — Т. Вып. 2. (1601—1654 г.). — 266 с.
- Киреева, Галина Владимировна. Издания Спиридона Соболя в книжных собраниях Беларуси. // рэдкал.: Бяспалая М. А. (адказ. рэд.) і інш. ; склад.: Дзем'яновіч Т. А., Доўнар Л. І., Самайлюк Т. А. Беларуская кніга ў кантэксце сусветнай кніжнай культуры : зборнік навуковых артыкулаў.. — Мінск: БДУКМ, 2006. — Т. Частка 1. — С. 109—114. — ISBN 985-6798-13-2.
- Мацюк, Орест Ярославович. Новые документы о типографе Спиридоне Соболе. // Федоровские чтения. 1973. — Москва: Наука, 1976.