Вярблюд: розьніца паміж вэрсіямі

Вярблюд
	Вярблюд
	Аднагорбы вярблюд.
Клясыфікацыя
Царства	Жывёлы
Тып	Хордавыя
Кляса	Сысуны
Атрад	Парнакапытныя
Сямейства	Вярблюдавыя
Род	Вярблюд
Бінамінальная намэнклятура
	Camelus
	Вярблюд на Віківідах Вярблюд у Вікісховішчы ITIS 624942 ·

Інтэрактыўны прагляд гісторыі

← Папярэдняя зьмена Наступная зьмена →

Змесціва выдалена Змесціва дададзена

ВізуальнаВікіразметка

Лінейны

Вэрсія ад 12:21, 3 сакавіка 2021

Вярблюд (Camelus) — жывёла клясы сысуноў, адносіцца да капытных у межах роду вярблюдавых, шырока вядомая сваім адметным тлушчавым адкладаньням у выглядзе гарбу на сьпіне. Уснуюць два віды вярблюдаў, адзін зь якіх мае адзін горб, а другі — два. Аднагорбыя вярблюды пражываюць у асноўным у сухіх пустэльных рэгіёнах Заходняй Азіі, у той час як двухгорбы вярблюд мае тэрыторыю пражываньня ў Цэнтральнай і Ўсходняй Азіі. Абодва віду зьяўляюцца хатнімі жывёламі, і выкарыстоўваюцца чалавека дзеля атрыманьня малака й мяса, а таксама ў якасьці працоўнай сілы.

Сярэдняя працягласьць жыцьця вярблюдаў складае ад 40 да 50 гадоў. Вярблюды могуць разганяцца ня толькі да хуткасьці 65 км/г пры бегу на кароткія дыстанцыі, але здольныя падтрымліваць сталую хуткасьць да 40 км/г. Паводле археалягічным дадзеных продкі сучасных вярблюдаў зьявіліся ў Паўночнай Амэрыцы ў часы палеагенавага пэрыяду, а затым распаўсюдзіліся на большай частцы Азіі. Народы старажытнага Самалі адамашнілі вярблюдаў да 2000 году да н. э.^[1]^[2]

Этымалёгія

Лацінская назва Camelus ўзыходзіць праз грэцкае κάμηλος да агульнасэміцкага «гамаль» (араб. جَمَل‎, іўр. גמל‎). Паводле вэрсіі Фасмэра, вярблюд паходзіць з старажытнага запазычаньня з гоцкай крыніцы, у якім ulbandus значыў «слон». Гоцкае слова ўзыходзіць праз грэцкае ἐλέφας, «слон». На думку гісторыка Барыса Рыбакова, слова спрадвечна славянскае, якое азначае «шматходны», «шматблукальны»^[3].

Віды

Бактрыяны

Асноўны артыкул: вярблюд двухгорбы

Двухгорбы вярблюд бактрыян (лац. Camelus bactrianus), які жыве ў Цэнтральнай Азіі, быў прыручаны чалавекам шмат гадоў таму, аднак рэдкія табуны дзікіх бактрыянаў і па гэты дзень сустракаюцца ў пустэльнях Манголіі й Заходняга Кітая, дзе яны больш за ўсё пакутуюць ад недахопу вадапойла, паколькі чалавек, асвойваючы пустэльню, у першую чаргу займае адкрытыя крыніцы. Хатніх двухгорбых вярблюдаў разводзяць галоўным чынам у Казахстане й Манголіі, выкарыстоўваючы іх у тых жа мэтах, што й драмадэры. Сваю назву бактрыян атрымаў ад назвы старажытнай вобласьці Цэнтральнай Азіі Бактрыя, дзе ён мабыць упершыню быў прыручаны.

Дзікія бактрыяны прыкметна драбней за хатніх, а іхныя невялікія востраканцовыя гарбы падзеленыя даволі шырокай седлавінай. Вялікія гарбы хатняга бактрыяна часьцей за ўсё выкладзеныя адзін да аднаго, і паміж імі амаль няма прамежку. Па масе цела хатнія бактрыяны амаль не саступаюць драмадэрам.

Драмадэры

Асноўны артыкул: вярблюд аднагорбы

Дзікіх аднагорбых вярблюдаў драмадэраў (лац. Camelus dromedarius) у наш час не захавалася. У цэнтральных раёнах Аўстраліі можна сустрэць зьдзічэлых, раней завезеных туды аднагорбых вярблюдаў, якія бескантрольна размножваюцца з-за адсутнасьці сур’ёзных лімітуючых фактараў. На шырокіх тэрыторыях старога сьвету з засушлівым і гарачым кліматам драмадэры застаюцца важнымі гаспадарчымі жывёламі, якія выконваюць шматлікія функцыі й працягваюць адыгрываць важную ролю ў культуры асобных народаў сьвету.

Вярблюд у культуры

Здаўна вярблюды выкарыстоўваліся ў войсках, з часоў антычнасьці й сярэднявечча, для перавозкі грузаў і вершнікаў, непасрэдна ў баі выкарыстоўваліся баявыя вярблюды ў складзе баявой кавалерыі й індывідуальна, часьцяком з мэтай застрашваньня суперніка.

У хрысьціянстве вярблюд сымбалізуе ўмеранасьць, годнасьць, каралеўскую кроў, паслухмянасьць, жыцьцёвую сілу й асацыюецца з чараўнікамі й Янам Хрысьціцелем, які насіў пояс зь вярблюджай шкуры. Вярблюд, прыклонены на калені для прыняцьця ношы, ўвасабляе пакору. У іранцаў вярблюд асацыюецца з цмокам. У рымлянаў вярблюд быў пэрсаніфікацыяй Арабіі на манэтах. Вярблюд зьяўляецца сымбалем мовы праграмаваньня Perl.

У горадзе Ахтубінск у Астраханскай вобласьці на плошчы імя Леніна ўсталяваны помнік двум вярблюдам Машцы й Мішу, якія служылі ў камандзіра гарматы сяржанта Рыгора Несьцерава й цягнулі гармату, якая зрабіла адзін зь першых залпаў па Райхстагу^[4].

Геральдыка

Выявы вярблюда прысутнічаюць на некаторых гербах і сьцягах гарадоў і рэгіёнаў, але геральдычнай фігурай вярблюд не зьяўляецца.

Вярблюд выкарыстоўваўся на гербе Ісецкага правінцыі, цяпер вярблюд выкарыстоўваецца на гербах і сьцягах Чалябінска (аднагорбы, аднак дакладная колькасьць пагоркаў не зразумелая, бо вярблюд наўючаны цюкамі) і Чалябінскай вобласьці (двухгорбы). У «Поўным зборы законаў Расейскай імпэрыі» за 1830 годам гэтаму дадзена наступнае тлумачэньне: «наўючаны вярблюд ў знак таго, што ў гэты горад шмат іх з таварамі прыводзяць». Такім чынам, вярблюд сымбалізаваў гандаль, якім у той час у асноўным жыў горад^[5].

Вярблюд таксама прысутнічае на гербе Эрытрэі.

Дадатковыя зьвесткі

Вярблюдовыя ўюк хімл служыў мерай вагі, якая выкарыстоўвалася ў мусульманскіх краінах. Вага хімла ў розных рэгіёнах моцна адрозьнівалася, сярэдні (акруглены) хімл набліжаўся да вагі ў 250 кг.

Крыніцы

^ Scarre, Chris (1993-09-15). «Smithsonian Timelines of the Ancient World». London: D. Kindersley. p. 176. ISBN 978-1-56458-305-5
^ Bulliet, Richard (1990-05-20) [1975]. «The Camel and the Wheel». Morningside Book Series. Columbia University Press. p. 183. ISBN 978-0-231-07235-9.
^ Рыбаков Борис Александрович. «Рождение Руси»
^ Апісавньне й памер помніка «Мы перамаглі!»
^ «Почему на гербе города изображен верблюд?» — газета «Уральский курьер»

Вонкавыя спасылкі

Вярблюд — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

[1] Scarre, Chris (1993-09-15). «Smithsonian Timelines of the Ancient World». London: D. Kindersley. p. 176. ISBN 978-1-56458-305-5

[2] Bulliet, Richard (1990-05-20) [1975]. «The Camel and the Wheel». Morningside Book Series. Columbia University Press. p. 183. ISBN 978-0-231-07235-9.

[3] Рыбаков Борис Александрович. «Рождение Руси»

[4] Апісавньне й памер помніка «Мы перамаглі!»

[5] «Почему на гербе города изображен верблюд?» — газета «Уральский курьер»

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

@@ Радок 11: / Радок 11: @@
 |Падатрад        =
 |Сямейства       = [[Вярблюдавыя]]
-|Род             =
+|Род             = '''Вярблюд'''
 |Від             =
 |Лацінская назва = Camelus
 }}
-'''Вярблюд''' ({{мова-la|Camelus}}) — жывёла клясы [[сысуны|сысуноў]], адносіцца да капытных у межах роду [[вярблюдавыя|вярблюдавых]], шырока вядомая сваім адметным тлушчавым адкладаньням у выглядзе гарбу на сьпіне. Уснуюць два віды вярблюдаў, адзін зь якіх мае адзін горб, а другі — два. [[Аднагорбы вярблюд|Аднагорбыя вярблюды]] пражываюць у асноўным у сухіх пустэльных рэгіёнах [[Заходняя Азія|Заходняй Азіі]], у той час як [[двухгорбы вярблюд]] мае тэрыторыю пражываньня ў [[Цэнтральная Азія|Цэнтральнай]] і [[Усходняя Азія|Ўсходняй Азіі]]. Абодва віду зьяўляюцца хатнімі жывёламі, і выкарыстоўваюцца чалавека дзеля атрыманьня [[малако|малака]] й [[мяса]], а таксама ў якасьці працоўнай сілы.
+'''Вярблюд''' (''Camelus'') — жывёла клясы [[сысуны|сысуноў]], адносіцца да капытных у межах роду [[вярблюдавыя|вярблюдавых]], шырока вядомая сваім адметным тлушчавым адкладаньням у выглядзе гарбу на сьпіне. Уснуюць два віды вярблюдаў, адзін зь якіх мае адзін горб, а другі — два. [[Аднагорбы вярблюд|Аднагорбыя вярблюды]] пражываюць у асноўным у сухіх пустэльных рэгіёнах [[Заходняя Азія|Заходняй Азіі]], у той час як [[двухгорбы вярблюд]] мае тэрыторыю пражываньня ў [[Цэнтральная Азія|Цэнтральнай]] і [[Усходняя Азія|Ўсходняй Азіі]]. Абодва віду зьяўляюцца хатнімі жывёламі, і выкарыстоўваюцца чалавека дзеля атрыманьня [[малако|малака]] й [[мяса]], а таксама ў якасьці працоўнай сілы.
 Сярэдняя [[працягласьць жыцьця]] вярблюдаў складае ад 40 да 50 гадоў. Вярблюды могуць разганяцца ня толькі да хуткасьці 65 км/г пры бегу на кароткія дыстанцыі, але здольныя падтрымліваць сталую хуткасьць да 40 км/г. Паводле археалягічным дадзеных продкі сучасных вярблюдаў зьявіліся ў [[Паўночная Амэрыка|Паўночнай Амэрыцы]] ў часы [[палеагенавы пэрыяд|палеагенавага пэрыяду]], а затым распаўсюдзіліся на большай частцы [[Азія|Азіі]]. Народы старажытнага [[Самалі]] адамашнілі вярблюдаў да 2000 году да н. э.<ref>Scarre, Chris (1993-09-15). «''Smithsonian Timelines of the Ancient World''». London: D. Kindersley. p. 176. {{ISBN|978-1-56458-305-5}}</ref><ref>Bulliet, Richard (1990-05-20) [1975]. «''The Camel and the Wheel''». Morningside Book Series. Columbia University Press. p. 183. {{ISBN|978-0-231-07235-9}}.</ref>
@@ Радок 25: / Радок 25: @@
 === Бактрыяны ===
 [[Файл:BactrianCamel (1).jpg|міні|240пкс|Бактрыян]]
-{{Асноўны артыкул|Двухгорбы вярблюд}}
+{{Асноўны артыкул|вярблюд двухгорбы}}
 Двухгорбы вярблюд бактрыян ({{мова-la|Camelus bactrianus|скарочана}}), які жыве ў [[Цэнтральная Азія|Цэнтральнай Азіі]], быў прыручаны чалавекам шмат гадоў таму, аднак рэдкія табуны дзікіх бактрыянаў і па гэты дзень сустракаюцца ў пустэльнях [[Манголія|Манголіі]] й [[Заходні Кітай|Заходняга Кітая]], дзе яны больш за ўсё пакутуюць ад недахопу [[вадапойла]], паколькі чалавек, асвойваючы [[пустэльня|пустэльню]], у першую чаргу займае адкрытыя крыніцы. Хатніх двухгорбых вярблюдаў разводзяць галоўным чынам у [[Казахстан]]е й Манголіі, выкарыстоўваючы іх у тых жа мэтах, што й драмадэры. Сваю назву бактрыян атрымаў ад назвы старажытнай вобласьці Цэнтральнай Азіі [[Бактрыя]], дзе ён мабыць упершыню быў прыручаны.
@@ Радок 31: / Радок 31: @@
 === Драмадэры ===
-{{Асноўны артыкул|Аднагорбы вярблюд}}
+{{Асноўны артыкул|вярблюд аднагорбы}}
 Дзікіх аднагорбых вярблюдаў драмадэраў ({{мова-la|Camelus dromedarius|скарочана}}) у наш час не захавалася. У цэнтральных раёнах [[Аўстралія (кантынэнт)|Аўстраліі]] можна сустрэць зьдзічэлых, раней завезеных туды аднагорбых вярблюдаў, якія бескантрольна размножваюцца з-за адсутнасьці сур’ёзных лімітуючых фактараў. На шырокіх тэрыторыях старога сьвету з засушлівым і гарачым кліматам драмадэры застаюцца важнымі гаспадарчымі жывёламі, якія выконваюць шматлікія функцыі й працягваюць адыгрываць важную ролю ў культуры асобных народаў сьвету.