Жалеза: розьніца паміж вэрсіямі

	Манган ← Жалеза → Кобальт
Выгляд
	шэры мэтал;
Агульная інфармацыя
Назва, сымбаль, атамны нумар	Жалеза, Fe, 26
Катэгорыя элемэнту	Пераходныя мэталы
Група, пэрыяд, блёк	8, 4, d
Адносная атамная маса	55,847 г·моль−1
Канфігурацыя электронаў	[Ar] 3d6 4s2
Электронаў у абалонцы	2, 8, 14, 2;
Фізычныя ўласьцівасьці
Фаза	цьвёрдае цела
Шчыльнасьць (пры п. т.)	7,874 г·см−3
Тэмпэратура плаўленьня	1811 K, 1539 °C, 2800 °F
Тэмпэратура кіпеньня	3134 K, 2861 °C, 5182 °F
Удзельная цеплыня плаўленьня	13,77 кДж·моль−1
Удзельная цеплыня выпарваньня	350 кДж·моль−1
Цеплаёмістасьць	(25 °C) 25,14 Дж·моль−1·K−1
Структура крышталічнай краты	body-centered cubic
Магнэтызм	2,218 μБ
Электрычны супор	9,7×10-8Ω·м
Цеплаправоднасьць	(300 K) 80 Вт·м−1·K−1
Модуль Юнга	190-210 ГПа
Модуль зруху	76,4-78,4 ГПа
Мінэральная цьвёрдасьць Моаса	4-5
Цьвёрдасьць Брынэля	450-900 МПа
Уласьцівасьці атама
Ступені затляненьня	6, 5, 4, 3, 2, 1, -1, -2
Электраадмоўнасьць	1,64
Энэргіі іянізацыі	1-я: 762,47 кДж·моль−1
	2-я: 1562,98 кДж·моль−1
	3-я: 2957,4 кДж·моль−1
Радыюс Ван дэр Ваальса	255 пм
Іншыя характарыстыкі
Нумар CAS	7439-89-6
Найбольш стабільныя ізатопы
	Асн. артыкул: ізатопы
	п; а; р;

Інтэрактыўны прагляд гісторыі

← Папярэдняя зьмена Наступная зьмена →

Змесціва выдалена Змесціва дададзена

ВізуальнаВікіразметка

Лінейны

Вэрсія ад 23:50, 11 кастрычніка 2020

Жалеза (Fe) — хімічны элемэнт з сымбалічым пазначэньнем Fe і атамным нумарам 26. Гэта мэтал першай групы пераходных мэталаў. Найбольш распаўсюджаны элэмент (паводле масы) Зямлі, з жалеза складаецца большая частка вонкавага й унутранага ядраў Зямлі. Гэта чацьвёрты самы распаўсюджаны элемэнт у зямной кары (4,65% паводле масы)^[3] і самы распаўсюджаны мэтал. Вядома каля 300 мінэралаў жалеза, але прамысловае значэньне маюць толькі руды з утрыманьнем жалеза больш за 16%. Найважнейшыя мінэралы жалеза — магнэтыт, гематыт, гётыт, сыдэрыт і ліманіт.

Жалеза мае дыяпазон ступеняў затляненьня, ад -2 да +6, але +2 і +3 зьяўляюцца найбольш распаўсюджанымі. Элемэнтарнае жалеза сустракацца ў мэтэароідах і іншых умовах нізкай колькасьці тлену, але рэагуе на тлен і воду. Паверхня жалеза мае бліскучы серабрыста-шэры колер, але на паветры з часам затляняецца, утвараючы гідратаваны аксід жалеза, шырока вядомы як іржа.

Атамны нумар (Z) жалеза роўны 26, атамная маса (A) роўная 55,847. Шчыльнасьць $\rho$ = 7874 кг/м³. Тэмпэратура тамленьня $t_{m}$ = 1539 °C, тэмпэратура кіпеньня $t_{b}$ = 2861 °C. Жалеза зьяўляецца добрым правадніком электрычнага току (удзельны супор $R_{s}$ = 9,8 мкОм $\cdot$ см) і цеплыні (удзельная цеплаёмістасьць $C_{p}$ = 0,45 кДж/(кг $\cdot$ К)).

Жалеза ўваходзіць у склад гемаглябіну.

У залежнасьці ад утрыманьня вугляроду адрозьніваюць мягкае жалеза (< 0,2% C), сталь (0,2-1,7% C) і чыгун (1,7-5% C).

Крыніцы

^ Thomas Jefferson National Accelerator Facility - Office of Science Education. Жалеза (анг.). Jefferson Lab. Праверана 11 кастрычніка 2020 г.
^ WebElements, https://www.webelements.com, accessed October 2020.
^ ^а ^б ^в Жалеза (рас.) XuMuK.ru Праверана 11 кастрычніка 2020 г.

Літаратура

Болсун А. И., Галякевич Б. К. Физика: Краткий словарь-справочник. — Мн.: БелЭн, 1997. — 320 с. — ISBN 985-11-0102-8
Васильчикова Е. Н., Кошкин Н. И. Элементарная физика: Cправочник. — М.: Столетие, 1996. — 304 с. — ISBN 5-7459-0056.
Бердоносов. Железо // Физическая энциклопедия / Гл. ред. А. М. Прохоров. Ред. кол. Д. М. Алексеев, А. М. Балдин, А. М. Бонч-Бруевич, А. С. Боровик-Романов и др. — М.: Сов. энциклопедия, 1990. — Т. II. Добротность - Магнитооптика. — С. 30. — ISBN 5-85270-061-4

Вонкавыя спасылкі

Жалеза — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

Жалеза. The Periodic Table of Videos (анг.)

[1] Thomas Jefferson National Accelerator Facility - Office of Science Education. Жалеза (анг.). Jefferson Lab. Праверана 11 кастрычніка 2020 г.

[2] WebElements, https://www.webelements.com, accessed October 2020.

[XuMuK.ru-3] а ^б ^в Жалеза (рас.) XuMuK.ru Праверана 11 кастрычніка 2020 г.

[1]

[2]

[3]

@@ Радок 4: / Радок 4: @@
 |Сымбаль = Fe
 |Атамны нумар = 26
-|Зьлева = Mn
+|Зьлева = [[Манган]]
-|Справа = Co
+|Справа = [[Кобальт]]
-|Зьнізу =
+|Зьнізу = [[Рутэн|Ru]]
 |Зьверху =
-|Структура крышталічнай краты = body-centered cubic,<br>face-centered cubic (пры 1185—1667 K)
+|Структура крышталічнай краты = body-centered cubic
 |Апісаньне выгляду = шэры мэтал
-|Выява = Iron electrolytic and 1cm3 cube.jpg
-|Памер выявы = <!--па-змоўчаньні 250 пкс-->
-|Апісаньне выявы = Бліскучы мэтал з шэраватым адценьнем
 |Выява2 =
 |Памер выявы2 =
 |Апісаньне выявы2 =
 |Колер катэгорыі =
-|Катэгорыя = пераходны мэтал
+|Катэгорыя = Пераходныя мэталы
 |Колер фазы =
 |Фаза = цьвёрдае цела
@@ Радок 23: / Радок 20: @@
 |Пэрыяд = 4
 |Блёк = d
-|Атамная маса = 55.847 <!--г/[[моль]]-->
+|Атамная маса = 55,847
 |Канфігурацыя электронаў = [Ar] 3d<sup>6</sup> 4s<sup>2</sup>
 |Электронаў у абалонцы = 2, 8, 14, 2
 |Колер =
 |Шчыльнасьць Па = <!--г/см³-->
-|Шчыльнасьць пры пакаёвай тэмпэратуры = 7,872<!--г/см³-->
+|Шчыльнасьць пры пакаёвай тэмпэратуры = 7,874<ref>{{Спасылка|url=http://education.jlab.org/itselemental/ele026.html|загаловак=Жалеза|выдавец=Jefferson Lab|аўтар=Thomas Jefferson National Accelerator Facility - Office of Science Education.|дата=11 кастрычніка 2020|мова=en}}
+</ref>
 |Шчыльнасьць пры пакаёвай тэмпэратуры 2 = <!--г/см³-->
 |Шчыльнасьць пры пакаёвай тэмпэратуры 3 = <!--г/см³-->
 |Шчыльнасьць пры тэмпэратуры плаўленьня = <!--г/см³-->
 |Тэмпэратура плаўленьня пад ціскам =
-|Тэмпэратура плаўленьня К =
+|Тэмпэратура плаўленьня К =1811
 |Тэмпэратура плаўленьня Ц =1539
-|Тэмпэратура плаўленьня Ф =
+|Тэмпэратура плаўленьня Ф =2800
 |Тэмпэратура сублімацыі пад ціскам =
 |Тэмпэратура сублімацыі К =
@@ Радок 41: / Радок 39: @@
 |Тэмпэратура сублімацыі Ф =
 |Тэмпэратура кіпеньня пад ціскам =
-|Тэмпэратура кіпеньня К =
+|Тэмпэратура кіпеньня К =3134
-|Тэмпэратура кіпеньня Ц =
+|Тэмпэратура кіпеньня Ц =2861
-|Тэмпэратура кіпеньня Ф =
+|Тэмпэратура кіпеньня Ф =5182
 |Патройны пункт К =
 |Патройны пункт кПа =
@@ Радок 53: / Радок 51: @@
 |Удзельная цеплыня выпарваньня =350 <!--кДж/моль-->
 |Удзельная цеплыня выпарваньня пад ціскам =
-|Цеплаёмістасьць = <!--Дж/моль/K-->
+|Цеплаёмістасьць = 25,14
 |Цеплаёмістасьць пад ціскам = <!--Вт/м/K-->
 |Цеплаёмістасьць 2 = <!--Вт/м/K-->
@@ Радок 68: / Радок 66: @@
 |Насычаная пара 10 k 2 =
 |Насычаная пара 100 k 2 =
-|Лік энергіяў іянізацыі =
+|Лік энергіяў іянізацыі =3
-|1-я энэргія іянізацыі =  <!--кДж/моль-->
+|1-я энэргія іянізацыі =762,47
-|2-я энэргія іянізацыі =  <!--кДж/моль-->
+|2-я энэргія іянізацыі =1562,98
-|3-я энэргія іянізацыі =  <!--кДж/моль-->
+|3-я энэргія іянізацыі =2957,4
 |Band gap =  <!--эВ-->
-|CAS number=
-|isotopes comment =
-|isotopes =
 |Атамны радыюс (разл.) =
-|Атамны радыюс =  <!--пм-->
+|Атамны радыюс =
-|Ізатопы =
+|Ізатопы = {{!}}-----
+{{!}} <sup>54</sup>Fe {{!!}} 5,84%
+{{!}}colspan="4" {{!}} Зьяўляецца [[Стабільны ізатоп|стабільным]].
+{{!}}-----
+{{!}} <sup>56</sup>Fe {{!!}} 91,75%
+{{!}}colspan="4" {{!}} Зьяўляецца [[Стабільны ізатоп|стабільным]].
+{{!}}-----
+{{!}} <sup>57</sup>Fe {{!!}} 2,12%
+{{!}}colspan="4" {{!}} Зьяўляецца [[Стабільны ізатоп|стабільным]].
+{{!}}-----
+{{!}} <sup>58</sup>Fe {{!!}} 0,28%
+{{!}}colspan="4" {{!}} Зьяўляецца [[Стабільны ізатоп|стабільным]].
 |Кавалентны радыюс камэнтар =
 |Кавалентны радыюс =  <!--пм-->
@@ Радок 86: / Радок 92: @@
 |Кропка Кюры = <!--769 C-->
 |Магнэтызм = 2,218 [[магнетон Бора|μ<sub>Б</sub>]]
-|Мінэральная цьвёрдасьць Моаса =
+|Мінэральная цьвёрдасьць Моаса = 4-5<ref name="XuMuK.ru"/>
-|Модуль зруху = 84 <!--ГПа-->
+|Модуль зруху = 76,4-78,4<ref name="XuMuK.ru"/>
 |Модуль пругкасьці =  <!--ГПа-->
-|Модуль Юнга = 190-210 <!--ГПа-->
+|Модуль Юнга = 190-210
 |Назва ў родным склоне =
 |Насычаная пара камэнтар 2 =
 |Насычаная пара камэнтар =
-|Нумар CAS =
+|Нумар CAS = 7439-89-6
-|Радыюс Ван дэр Ваальса =  <!--пм-->
+|Радыюс Ван дэр Ваальса =255
 |Ступені атляняньня заўвага =
 |Ступені атляняньня = 6, 5, 4, 3, 2, 1, -1, -2
@@ Радок 102: / Радок 108: @@
 |Хуткасьць гуку пры п.т. (лінейная) =  <!--м/с-->
 |Хуткасьць гуку =  <!--м/с-->
-|Цеплаправоднасьць =74 <!--Вт/м/K-->
+|Цеплаправоднасьць =80<ref>WebElements, https://www.webelements.com, accessed October 2020.</ref>
-|Цьвёрдасьць Брынэля = 450-900 <!--МПа-->
+|Цьвёрдасьць Брынэля = 450-900
 |Цьвёрдасьць Вікерса =  <!--МПа-->
 |Цьвёрдасьць Моаса =
-|Электраадмоўнасьць = 1,64 <!--(Pauling scale)-->
+|Электраадмоўнасьць = 1,64
 |Электрычны супор пры 0 = <!--Ом·м-->
 |Электрычны супор =9,7×10<sup>-8</sup> <!--Ом·м-->
 }}
-'''Жалеза (Fe)''' — [[хімічны элемэнт]] з сымбалічым пазначэньнем Fe і атамным нумарам 26. Гэта мэтал першай групы [[пераходны мэтал|пераходных мэталаў]]. Найбольш распаўсюджаны элэмент (паводле масы) [[Зямля|Зямлі]], з жалеза складаецца вялікую частка вонкавага й унутранага ядра Зямлі. Гэта чацьвёрты самы распаўсюджаны элемэнт у зямной кары.
+'''Жалеза (Fe)''' — [[хімічны элемэнт]] з сымбалічым пазначэньнем Fe і атамным нумарам 26. Гэта мэтал першай групы [[Пераходныя мэталы|пераходных мэталаў]]. Найбольш распаўсюджаны элэмент (паводле масы) [[Зямля|Зямлі]], з жалеза складаецца большая частка вонкавага й унутранага ядраў Зямлі. Гэта чацьвёрты самы распаўсюджаны элемэнт у зямной кары  (4,65% паводле масы)<ref name="XuMuK.ru">{{Спасылка|url=http://www.xumuk.ru/encyklopedia/1527.html|загаловак=Жалеза|назва праекту=XuMuK.ru|мова=ru|дата=11 кастрычніка 2020}}</ref> і самы распаўсюджаны мэтал. Вядома каля 300 мінэралаў жалеза, але прамысловае значэньне маюць толькі [[Жалезная руда|руды]] з утрыманьнем жалеза больш за 16%. Найважнейшыя мінэралы жалеза — [[магнэтыт]], [[гематыт]], [[гётыт]], [[сыдэрыт]] і [[ліманіт]].
-Як і іншыя элемэнты [[жалезная падгрупа|жалезнай падгрупы]] жалеза мае шырокі дыяпазон [[ступень затляненьня|ступеняў затляненьня]], ад -2 да +6, але +2 і +3 зьяўляюцца найбольш распаўсюджанымі. Элемэнтарнае жалеза сустракацца ў [[мэтэароід]]ах і іншых умовах нізкай колькасьці [[тлен]]у, але рэагуе на тлен і [[вада|воду]]. Паверня жалеза мае бліскучы серабрыста-шэры колер, але на паветры з часам затляняецца, утвараючы гідратаваны аксід жалеза, шырока вядомы як [[іржа]].
+Жалеза мае дыяпазон [[ступень затляненьня|ступеняў затляненьня]], ад -2 да +6, але +2 і +3 зьяўляюцца найбольш распаўсюджанымі. Элемэнтарнае жалеза сустракацца ў [[мэтэароід]]ах і іншых умовах нізкай колькасьці [[тлен]]у, але рэагуе на тлен і [[вада|воду]]. Паверхня жалеза мае бліскучы серабрыста-шэры колер, але на паветры з часам затляняецца, утвараючы гідратаваны аксід жалеза, шырока вядомы як [[іржа]].
-[[Атамны нумар]] (Z) жалеза скаладе 26, [[адносная атамная маса|атамная маса]] (A) роўная 55,847. [[Шчыльнасьць]] <math> \rho </math> = 7874 кг/м³. Тэмпэратура тамленьня <math> t_m </math> = 1539 °C, тэмпэратура кіпеньня <math> t_b </math> = 3050 °C. Жалеза зьяўляецца добрым правадніком [[электрычны ток|электрычнага току]] ([[удзельны супор]] <math>R_s</math> = 9,8 мкОм<math>\cdot</math>см) і цеплыні ([[удзельная цеплаёмістасьць]] <math> C_p </math> = 0,45 кДж/(кг<math>\cdot</math>К)).
+[[Атамны нумар]] (Z) жалеза роўны 26, [[адносная атамная маса|атамная маса]] (A) роўная 55,847. [[Шчыльнасьць]] <math> \rho </math> = 7874 кг/м³. Тэмпэратура тамленьня <math> t_m </math> = 1539 °C, тэмпэратура кіпеньня <math> t_b </math> = 2861 °C. Жалеза зьяўляецца добрым правадніком [[электрычны ток|электрычнага току]] (удзельны супор <math>R_s</math> = 9,8 мкОм<math>\cdot</math>см) і цеплыні ([[удзельная цеплаёмістасьць]] <math> C_p </math> = 0,45 кДж/(кг<math>\cdot</math>К)).
+Жалеза ўваходзіць у склад [[гемаглябін]]у.
-== Ізатопы ==
-Жалеза складаецца з 4 стабільных ізатопаў:
-{| cellspacing="0" cellpadding="2" border="1" style="background-color:#f9f9f9;border:1px #aaa solid;border-collapse:collapse;"
-! [[Ізатоп]]
-! распаўсюджанасьць
-|-----
-| <sup>54</sup>Fe
-| 5,82%
-|-----
-| <sup>56</sup>Fe
-| 91,66%
-|-----
-| <sup>57</sup>Fe
-| 2,19%
-|-----
-| <sup>58</sup>Fe
-| 0,33%
-|}
+У залежнасьці ад утрыманьня вугляроду адрозьніваюць мягкае жалеза (< 0,2% C), [[сталь]] (0,2-1,7% C) і [[чыгун]] (1,7-5% C).
-== Глядзіце таксама ==
-* [[Пэрыядычная сыстэма хімічных элемэнтаў]]
+== Крыніцы ==
+{{Крыніцы}}
 == Літаратура ==
-* Болсун А. И., Галякевич Б. К. Физика: Краткий словарь-справочник. — Мн.: БелЭн. 1997. — 320 с.: ил. — {{ISBN|985-11-0102-8}}.
+* {{Кніга|аўтар=Болсун А. И., Галякевич Б. К.|загаловак=Физика: Краткий словарь-справочник|месца=Мн.|выдавецтва=БелЭн|год=1997|старонак=320|isbn=985-11-0102-8}}
-* Васильчикова Е. Н., Кошкин Н. И. Элементарная физика: Cправочник. — М.: Столетие,1996. — 304 с.: ил. — {{ISBN|5-7459-0056}}.
+* {{Кніга|аўтар=Васильчикова Е. Н., Кошкин Н. И.|загаловак=Элементарная физика: Cправочник|месца=М.|выдавецтва=Столетие|год=1996|старонак=304|isbn=5-7459-0056}}.
-* {{Кніга|аўтар=Бердоносов|частка=Железо|старонкі=30|загаловак=Физическая энциклопедия|адказны=Гл. ред. А. М. Прохоров. Ред. кол. Д. М. Алексеев, А. М. Балдин, А. М. Бонч-Бруевич, А. С. Боровик-Романов и др|месца=М.|выдавецтва=Сов. энциклопедия|том=II. Добротность - Магнитооптика|год=1990|isbn=5-85270-061-4}}
+* {{Кніга|аўтар=Бердоносов.|частка=Железо|старонкі=30|загаловак=Физическая энциклопедия|адказны=Гл. ред. А. М. Прохоров. Ред. кол. Д. М. Алексеев, А. М. Балдин, А. М. Бонч-Бруевич, А. С. Боровик-Романов и др|месца=М.|выдавецтва=Сов. энциклопедия|том=II. Добротность - Магнитооптика|год=1990|isbn=5-85270-061-4}}
 == Вонкавыя спасылкі ==
 {{Commons}}
-* [http://www.webelements.com/iron/ Жалеза]. WebElements {{ref-en}}
-* [http://education.jlab.org/itselemental/ele026.html Жалеза]. Jefferson Lab {{ref-en}}
 * [http://www.periodicvideos.com/videos/026.htm Жалеза]. The Periodic Table of Videos {{ref-en}}
-* [http://www.xumuk.ru/encyklopedia/1527.html Жалеза]. XuMuK.ru {{ref-ru}}
 {{Пэрыядычная сыстэма хімічных элемэнтаў}}