Гісторыя Ліды

• 1323: афіцыйная дата заснаваньня Ліды — пачатак узьвядзеньня Лідзкага замка, вакол якога паступова вырасла места; Ліда належала непасрэдна вялікім князям Гедыміну, Кейстуту, Альгерду, Ягайле, Вітаўту.
• XIV стагодзьдзе: у Троцкім ваяводзтве; неаднаразова цярпела ад нападаў крыжакоў.
• 1360-я: у Лідзе існавала францішканская місія, а ў 1387 годзе Ягайла заклаў у месьце адзін зь першых касьцёлаў у Вялікім Княстве Літоўскім.
• 1396—1398: у Лідзе жыў са сваім дваром выгнаны Тымурам хан Залатой Арды Тахтамыш, у 1411—1412 гадах — ягоны сын Джэлал ад-Дзін, які камандаваў татарскімі атрадамі войска Вялікага Княства Літоўскага ў Грунвальдзкай бітве.
• 1413: у Віленскім ваяводзтве.
• XV—XVI стагодзьдзі: значны цэнтар рамяства і гандлю, зьвязаны зь Вільняй, Наваградкам, Менскам, Полацкам; у гэты час места складалася з Рынкавага пляцу і 4 вуліцаў, да яго прымыкала прадмесьце Зарэчча.
• сярэдзіна XVI стагодзьдзя: у Лідзе зьявіліся кальвіністы, прычым іхная колькасьць неўзабаве так павялічылася, што мескі касьцёл некаторы час ня дзейнічаў празь недахоп вернікаў.
• 1565/1566: цэнтар Лідзкага павету.
• 17 верасьня 1590: атрымала Магдэбурскае права і герб «поле шчыта расьсечанае на дзьве часткі: правая — чырвоная з залатым ільвом, левая — блакітная з двума залатымі скрыжаванымі ключамі».
• 1659: у час вайны з Расеяй маскоўскае войска І. Хаванскага штурмам узяла Лідзкі замак і спаліла места.

Ліда на літаграфіі з малюнку Н. Орды

• 2-я пал. XVII ст.: у выніку войнаў з Расеяй і Швэцыяй прыйшла ў заняпад, але зь сяр. XVIII ст. пачалося гаспадарчае ажыўленьне.
• 1672: у Лідзе заснавалі кляштар кармэлітаў.
• 1756 —1834: у месьце існавала сярэдняя навучальная ўстанова — піярскі калегіюм, выпускнікі якога пакінулі прыкметны сьлед у навуцы і літаратуры; у калегіюме вучыўся будучы прафэсар Віленскага ўнівэрсытэту Станіслаў Юндзіл.
• 1792: у Лідзе было 242 будынкі.
• 1795: у выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, цэнтар павету Слонімскай губэрні.
• 1797: у Літоўскай губэрні, з 1801 — у Гарадзенскай губэрні, а ў 1842 увайшла ў склад Віленскай губэрні.

Лідзкі замак, XIX ст.

• кан. XІХ ст.: у месьце дзейнічалі бровары, гарбарныя і іншыя прадпрыемствы, пракладзеная першая чыгуначная лінія.
• восень 1918: у горадзе сфармавалася Самаабарона Лідзкай зямлі — польская вайсковая арганізацыя, якой мэтай была абарона гораду ад бальшавікоў. Арганізаваў яе лейтэнант Вацлаў Шукевіч. Пасьля выходу нямецкіх войскаў Самаабарона кіравала горадам.
• студзень 1919: атрады Самаабароны выйшлі зь Ліды, каб ратаваць Вільню, якая патрапіла пад бальшавіцкую аблогу. Ліда засталася бяз абароны, у наступстве бальшавікі занялі яе бяз барацьбы.
• 16—17 красавіка 1919: рэгулярныя атрады Войска Польскага пад кіроўніцтвам ген. Юзэфа Ласоцкага, пасьля дня і ночы цяжкіх змаганьняў, адбілі Ліду з рук бальшавікоў. Чырвоная Армія, якая моцна змагалася за кантроль над горадам, пацярпела паразу — палякі здабылі панцэрны цягнік, шмат зброі і ўзялі ў палон каля 350 салдатаў. Частка бальшавіцкіх войскаў справабала зьбегчы зь Ліды на ўсход, аднак польская кавалерыя дагнала іх у Ліпнішках і таксама ўзяла ў палон. У часе змаганьняў за Ліду, жыдоўская частка насельніцтва гораду актыўна падтрымоўвала бальшавікоў.
• 7 чэрвеня 1919: горад разам з усім лідзкім паветам увайшоў у склад Віленскай акругі Грамадзянскай Управы Ўсходніх Земляў — часовай польскай адмініцтрацыйнай адзінкі
• лета 1920: горад занялі бальшавікі.
• 30 верасьня 1920: Ліду зноў занялі часткі польскага войска.
• 1921: у складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, цэнтар павету ў Наваградзкім ваяводзтве. Найбольшым прамысловым прадпрыемствам у Лідзе, вядомым вытворцай гумовага абутку ў рэспубліцы, была фабрыка «Ардаль», заснаваная ў 1929. Працавалі таксама іншыя прадпрыемствы: па вытворчасьці сельскагаспадарчых прыладаў, вырабаў з дроту, гумы, вытворчасьці піва і алею, дзейнічалі кафлярні, тартакі, пякарні.
• 1926: браты Чарткі збудавалі ў Лідзе цьвіковы завод.
• 1929: Лідзкая фабрыка гумовага абутку «Ардаль» вырабіла першую прадукцыю.
• 1930: на прамысловых прадпрыемствах Ліды працавалі каля 800 чал., зь іх трэцюю частку складалі працаўнікі «Ардалю».

Лідзкі кірмаш, 1916 рок

• 1 красавіка 1938: да гораду далучылі населены пункт з аднайменнай гміны — вёску Росьлякі
• 1939: у БССР.
• 15 студзеня 1940: цэнтар Лідзкага раёну Баранавіцкай вобласьці, места абласнога падпарадкаваньня.
• 27 чэрвеня 1941 — 9 ліпеня 1944: знаходзілася пад нямецкай акупацыяй, нацысты зьнішчылі ў месьце і раёне 25,1 тыс. чалавек.
• 20 верасьня 1944: цэнтар раёну ў складзе Гарадзенскай вобласьці.
• 1965: увядзеньне ў эксплюатацыю першай чаргі Лідзкага лакафарбавага заводу.
• 1989: адкрыцьцё помніка Адаму Міцкевічу ў Лідзе.
• 1993: адкрыцьцё помніка Францішку Скарыну ў Лідзе.

Літаратура

• Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Ліды і Лідскага раёна. — Мн.: Беларусь, 2004. — 566 с.: іл. ISBN 985-01-0522-4
• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
• Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў / Маст. А. Бажэнаў. — Менск: «Полымя», 1998. — 287 с.: іл. ISBN 985-07-0131-5.
• Ліда // Нашы гарады: грамадска-палітычнае даведачнае выданне / У. А. Малішэўскі, П. М. Пабока. — Мн.: Народная асвета, 1991. — 303 с.: фота. — ISBN 5-341-00240-7.
• Lida // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom V: Kutowa Wola — Malczyce. — Warszawa, 1884. S. 215—218.

Вонкавыя спасылкі

Гісторыя Ліды — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў