Гарадзенскі павет: розьніца паміж вэрсіямі

	Гарадзенскі павет
	Герб
Агульныя зьвесткі
Краіна	Вялікае Княства Літоўскае
Статус	павет Вялікага Княства Літоўскага[d]
Адміністрацыйны цэнтар	Горадня
Дата ўтварэньня	XIV стагодзьдзе
Дата скасаваньня	1795
Старосты	Старосты гарадзенскія
Насельніцтва	гл. Дэмаграфія
Плошча	11,7 тыс. км²
Час існаваньня	кан. XIV ст. — 1795
Месцазнаходжаньне Гарадзенскага павету
	Дадатковыя мультымэдыйныя матэрыялы

Інтэрактыўны прагляд гісторыі

← Папярэдняя зьмена Наступная зьмена →

Змесціва выдалена Змесціва дададзена

ВізуальнаВікіразметка

Лінейны

Вэрсія ад 22:54, 26 лютага 2020

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Гарадзенскі павет (неадназначнасьць).

Гарадзе́нскі паве́т — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў складзе Троцкага ваяводзтва Вялікага Княства Літоўскага. Плошча 11,7 тыс. км²^[1]. Сталіца — места Горадня.

Гісторыя

Утварыўся ў канцы XIV ст. на аснове Гарадзенскага княства^[1]. У 1413 годзе ўвайшоў у склад Троцкага ваяводзтва.

У 1528 годзе шляхецкае рушаньне Гарадзенскага павету налічвала 320 коньнікаў. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў да Гарадзенскага далучылі частку Мерацкага павету зь Бержнікамі, Вяйсеяй і Лейпунамі. У канцы XVI ст. Мастоўская і Ражанкоўская воласьці адыйшлі да Лідзкага павету^[2].

У 1793 годзе, паводле пастановы Гарадзенскага сойму, утварылася Гарадзенскае ваяводзтва, у склад якога ўвайшлі Гарадзенскі і Мерацкі паветы. У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) спыніў сваё існаваньне разам з Гарадзенскім ваяводзтвам.

Геаграфія

На поўначы межаваў з Прусіяй і Троцкім паветам Троцкага ваяводзтва, на ўсходзе — зь Лідзкім паветам Віленскага ваяводзтва і Слонімскім паветам Наваградзкага ваяводзтва, на поўдні — з Ваўкавыскім паветам Наваградзкага ваяводзтва, на ўсходзе — з Падляскім ваяводзтвам.

У склад Гарадзенскага павету ўваходзіла тэрыторыя Гарадзенскага гродавава, Васількоўскага, Прывальскага, Прырослеўскага і Філіпаўскага старостваў, а таксама прылеглыя прыватнаўласьніцкія маёнткі.

На тэрыторыі павету знаходзіліся месты і мястэчкі Адэльск, Азёры, Алекшыцы, Бакаларава, Бержнікі, Бераставіца Вялікая, Васількаў, Віжайны, Вяйсея, Галынка, Гарадок, Гожа, Горадня, Друскенікі, Дуброва Гарадзенская, Дубна, Еленева, Заблудаў, Індура, Каменка, Карыцін, Крынкі, Кузьніца, Лейпуны, Ліпск, Лішкаў, Лунна, Масты, Новы Двор, Пераросьля, Прывалка, Рачкі, Саколка, Сапоцкін, Сейны, Сідра, Скідзель, Сувалкі, Супрасьля, Сухаволя, Філіпаў, Хорашч, Штабін, Шчэбра, Янаў. Магдэбурскае права мелі Бакаларава (XVI ст.), Бераставіца Вялікая (1754), Васількаў (8.12.1566), Віжайны (11.05.1693), Гарадок (XVI ст.), Горадня (1391), Дуброва Гарадзенская (XVII ст.), Заблудаў (XVI ст.), Крынкі (22.11.1569), Ліпск (8.12.1580), Новы Двор (12.08.1579), Пераросьля (21.11.1576), Прывалка (27.02.1792), Саколка (10.01.1609), Сувалкі (1720), Хорашч (1507).

Дэмаграфія

У сярэдзіне XVII ст. у Гарадзенскім павеце налічвалася 25 тыс. дымоў (што адпавядала колькасьці насельніцтва каля 170 тыс. чалавек^[3]. Паводле сучасных падлікаў, да вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667) колькасьць насельніцтва складала каля 174 тыс. чал., па вайне яно скарацілася да 115 тыс. чал.^[4] (17,7 тыс. дымоў).

На 1775 год павет налічваў 29 327 дымоў^[5], што адпавядала колькасьці насельніцтва каля 240—250 тыс. чал.^[3]

Ураднікі

Асноўны артыкул: Старосты слонімскія

Павятовы соймік праходзіў у Горадні, тамака ж месьціліся падкаморскі, земскі і гродзкі суды, склікалася паспалітае рушаньне. Гарадзенская шляхта абірала двух паслоў на Вальны сойм і двух дэпутатаў на Галоўны Трыбунал.

На Гарадзенскім сойме 12 студзеня 1793 году дзеля павелічэньня колькасьці сэнатараў ад Вялікага Княства Літоўскага намінавалі кашталяна гарадзенскага шляхам павышэньня да кашталянскай годнасьці мясцовага павятовага маршалка, якім на той момант быў Казімер Вольмэр. Ён атрымаў прывілей 26 кастрычніка 1793 году, а ўжо ў сьнежні таго ж году ў выніку новай адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформы Рэчы Паспалітай утварылася Гарадзенскае ваяводзтва з адпаведным кашталянам.

Архітэктура

Сакральная архітэктура

На тэрыторыі Гарадзеншчыны склалася даўняя традыцыя драўлянага і мураванага дойлідзтва. У XVII ст. у тутэйшую мураваную архітэктуру прыйшла стылістыка барока, у XVIII ст. — віленскага барока і клясыцызму.

Помнікі драўлянага дойлідзтва
Касьцёл, Адэльск
Касьцёл, Азёры
Царква, Азёры
Царква, Котра
Царква, Малая Бераставіца
Касьцёл, Масты
Касьцёл, Прывалка
Царква, Скідзель

Помнікі мураванага дойлідзтва
Калоская царква, Горадня
Царква Раства Багародзіцы, Горадня
Касьцёл езуітаў, Горадня
Касьцёл дамініканаў, Горадня
Званіца, Крынкі
Прачысьценская царква, Сапоцкін
Манастыр Зьвеставаньня, Супрасьля
Царкоўная званіца, Супрасьля

Помнікі архітэктуры віленскага барока
Касьцёл кармэлітаў, Горадня
Касьцёл бэрнардынаў, Горадня
Касьцёл францішканаў, Горадня
Касьцёл дамініканаў, Сейны

Грамадзянская архітэктура

Помнікі грамадзянскай архітэктуры
Стары замак, Горадня
Новы замак, Горадня
Палац Тызэнгаўзаў, Горадня
Палац Валіцкіх, Горадня
Палац Чацьвярцінскіх, Горадня
Ратуша, Горадня
Сядзіба, Аўгустовак
Ратуша, Бераставіца Вялікая

Глядзіце таксама

Крыніцы

^ ^а ^б Насевіч В. Гарадзенскі павет // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 505.
^ Камінскі М., Шаблюк В. Гродзенскі павет // ЭГБ. — Мн.: 1996 Т. 3. С. 138.
^ ^а ^б Насевіч В. Гарадзенскі павет // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 506.
^ Сагановіч Г. Невядомая вайна: 1654—1667. — Менск, 1995.
^ Jelski A. Powiat grodzieński // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom V: Kutowa Wola — Malczyce. — Warszawa, 1884. S. 339.

Літаратура

Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1996. — Т. 3: Гімназіі — Кадэнцыя. — 527 с. — ISBN 985-11-0041-2

[evkl505-1] а ^б Насевіч В. Гарадзенскі павет // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 505.

[2] Камінскі М., Шаблюк В. Гродзенскі павет // ЭГБ. — Мн.: 1996 Т. 3. С. 138.

[evkl506-3] а ^б Насевіч В. Гарадзенскі павет // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 506.

[4] Сагановіч Г. Невядомая вайна: 1654—1667. — Менск, 1995.

[5] Jelski A. Powiat grodzieński // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom V: Kutowa Wola — Malczyce. — Warszawa, 1884. S. 339.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

@@ Радок 75: / Радок 75: @@
 == Дэмаграфія ==
-[[Файл:Chorągiew grodzieńska.JPG|міні|Павятовая харугва, 1619]]
+[[Файл:Horadnia, Pahonia. Горадня, Пагоня (XVII).jpg|міні|Павятовая харугва, 1619 г.]]
 У сярэдзіне XVII ст. у Гарадзенскім павеце налічвалася 25 тыс. [[дым (адзінка падаткаабкладаньня)|дымоў]] (што адпавядала колькасьці насельніцтва каля 170 тыс. чалавек<ref name="evkl506">[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] Гарадзенскі павет // {{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 506.</ref>. Паводле сучасных падлікаў, да [[Вайна 1654—1667 гадоў|вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай]] (1654—1667) колькасьць насельніцтва складала каля 174 тыс. чал., па вайне яно скарацілася да 115 тыс. чал.<ref>{{Літаратура/Невядомая вайна: 1654—1667|к}}</ref> (17,7 тыс. дымоў).