Кыргыстан: розьніца паміж вэрсіямі

Правіць спасылкі
Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Інтэрактыўны прагляд гісторыі
← Папярэдняя зьменаНаступная зьмена →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
д →‎Гісторыя Кыргыстану да 1991 году: выпраўленьне спасылак
Радок 43: Радок 43:
=== Гісторыя Кыргыстану да 1991 году ===
=== Гісторыя Кыргыстану да 1991 году ===
* Першыя дзяржаўныя ўтварэньні на тэрыторыі сучаснага Кыргыстану паўсталі ў [[2 стагодзьдзе да н. э.|II стагодзьдзі да н. э.]], калі паўднёвыя земляробчыя раёны краіны ўвайшлі ў склад дзяржавы [[Паркан]] (магчыма Сагдыяна). Існуе меркаваньне, што [[Скіфы]] жылі на тэрыторыі сучаснага Кыргыстану<ref>King, David C (2005-09). Kyrgyzstan. Marshall Cavendish. p. 144. {{ISBN|0-7614-2013-4}}.</ref>.
* Першыя дзяржаўныя ўтварэньні на тэрыторыі сучаснага Кыргыстану паўсталі ў [[2 стагодзьдзе да н. э.|II стагодзьдзі да н. э.]], калі паўднёвыя земляробчыя раёны краіны ўвайшлі ў склад дзяржавы [[Паркан]] (магчыма Сагдыяна). Існуе меркаваньне, што [[Скіфы]] жылі на тэрыторыі сучаснага Кыргыстану<ref>King, David C (2005-09). Kyrgyzstan. Marshall Cavendish. p. 144. {{ISBN|0-7614-2013-4}}.</ref>.
* [[5 стагодзьдзе|V стагодзьдзе]]: пачаўся пераход да аселага ладу жыцьця і ў качэўнікаў, якія засялялі Паўночны Кыргыстан.
* V стагодзьдзе: пачаўся пераход да аселага ладу жыцьця і ў качэўнікаў, якія засялялі Паўночны Кыргыстан.
* [[XIII стагодзьдзе]]: землі сучаснага Кыргыстану былі заваяваныя [[Мангольская імпэрыя|манголамі]].
* XIII стагодзьдзе: землі сучаснага Кыргыстану былі заваяваныя [[Мангольская імпэрыя|манголамі]].
* [[1710]]: утварэньне Какандзкага ханства з цэнтрам у [[Фэргана|Фэргане]], пры ўдзеле кыргызаў, якія становяцца ядром новага дзяржаўнага ўтварэньня.
* 1710: утварэньне Какандзкага ханства з цэнтрам у [[Фэргана|Фэргане]], пры ўдзеле кыргызаў, якія становяцца ядром новага дзяржаўнага ўтварэньня.
* [[1825]]: закладзеная какандзкая крэпасьць [[Пішпек]] — сталіца сучаснага Кыргыстану.
* 1825: закладзеная какандзкая крэпасьць [[Пішпек]] — сталіца сучаснага Кыргыстану.
* [[1855]]—[[1863]]: тэрыторыя Паўночнага Кыргыстану ўвайшла ў склад [[Расейская імпэрыя|Расейскае імпэрыі]]. Паўднёвы Кыргыстан (разам з [[Фэргана|Фэрганой]] і поўначчу [[Таджыкістан]]у) была заваяваная ў [[1876]] годзе ў зьвязку з разгромам [[Какандзкае ханства|Какандзкага ханства]].
* 1855—1863: тэрыторыя Паўночнага Кыргыстану ўвайшла ў склад [[Расейская імпэрыя|Расейскае імпэрыі]]. Паўднёвы Кыргыстан (разам з [[Фэргана|Фэрганой]] і поўначчу [[Таджыкістан]]у) была заваяваная ў 1876 годзе ў зьвязку з разгромам [[Какандзкае ханства|Какандзкага ханства]].
* Пасьля [[Кастрычніцкі пераварот|кастрычніцкага перавароту]] кыргызы разам зь іншымі народамі [[Сярэдняя Азія|Сярэдняй Азіі]] ўвайшлі ў склад Савецкай рэспублікі.
* Пасьля [[Кастрычніцкі пераварот|кастрычніцкага перавароту]] кыргызы разам зь іншымі народамі [[Сярэдняя Азія|Сярэдняй Азіі]] ўвайшлі ў склад Савецкай рэспублікі.
* [[1918]]: частка [[Туркестанская АССР|Туркестанскай АССР]].
* 1918: частка [[Туркестанская АССР|Туркестанскай АССР]].
* [[1924]]: заснаваная [[Кара-Кыргыская аўтаномная вобласьць|Кара-Кыргыская]] (пазьней [[Кыргыская аўтаномная вобласьць|Кыргыская]]) аўтаномная вобласьць у складзе [[РСФСР]] (з [[1926]] — [[Кыргыская АССР]]).
* 1924: заснаваная [[Кара-Кыргыская аўтаномная вобласьць|Кара-Кыргыская]] (пазьней [[Кыргыская аўтаномная вобласьць|Кыргыская]]) аўтаномная вобласьць у складзе [[РСФСР]] (з 1926 — [[Кыргыская АССР]]).
* [[1936]]: атрымаў статус саюзнай рэспублікі ([[Кыргыская ССР|ССР]]).
* 1936: атрымаў статус саюзнай рэспублікі ([[Кыргыская ССР|ССР]]).
* [[1990]]: [[Оская разьня (1990)|канфлікт]] у [[Оская вобласьць|Оскай вобласьці]] паміж мясцовымі [[узбэкі|ўзбэкамі]] і [[кыргызы|кыргызамі]] з-за зямельных участкаў на мяжы дзьвюх дзяржаваў.
* 1990: [[Оская разьня (1990)|канфлікт]] у [[Оская вобласьць|Оскай вобласьці]] паміж мясцовымі [[узбэкі|ўзбэкамі]] і [[кыргызы|кыргызамі]] з-за зямельных участкаў на мяжы дзьвюх дзяржаваў.
* [[1990]]: абраны першы прэзыдэнт Кыргыстану [[Аскар Акаеў]].
* 1990: абраны першы прэзыдэнт Кыргыстану [[Аскар Акаеў]].


=== Незалежны Кыргыстан ===
=== Незалежны Кыргыстан ===
{{Абнавіць}}
{{Абнавіць}}
* [[31 жніўня]] [[1991]]: падчас [[Распад СССР|распаду СССР]] абвешчаная незалежнасьць Кыргыстану.
* 31 жніўня 1991: падчас [[Распад СССР|распаду СССР]] абвешчаная незалежнасьць Кыргыстану.
* [[5 траўня]] [[1993]]: прынятая першая [[Канстытуцыя Кыргыстану|Канстытуцыя Кыргыскай Рэспублікі]] як незалежнай сувэрэннай дзяржавы.
* 5 траўня 1993: прынятая першая [[Канстытуцыя Кыргыстану|Канстытуцыя Кыргыскай Рэспублікі]] як незалежнай сувэрэннай дзяржавы.
* [[10 траўня]] 1993: у Кыргыстане ўведзеная ўласная нацыянальная валюта — [[кыргыскі сом|сом]].
* 10 траўня 1993: у Кыргыстане ўведзеная ўласная нацыянальная валюта — [[кыргыскі сом|сом]].
* [[1999]] і [[2000]]: спробы паўстанцаў [[Ісламскі рух Узбэкістану|Ісламскага руху Ўзбэкістану]] прабіцца на тэрыторыю Кыргыстану (цяперашняя [[Баткенская вобласьць]]), так званыя [[Баткенскія падзеі]]. Аддзелы паўстанцаў зь цяжкасьцямі атрымалася разьбіць.
* 1999 і 2000: спробы паўстанцаў [[Ісламскі рух Узбэкістану|Ісламскага руху Ўзбэкістану]] прабіцца на тэрыторыю Кыргыстану (цяперашняя [[Баткенская вобласьць]]), так званыя [[Баткенскія падзеі]]. Аддзелы паўстанцаў зь цяжкасьцямі атрымалася разьбіць.
* [[16 сакавіка|16]]—[[18 сакавіка]] [[2002]]: сутыкненьні паміж насельніцтвам і праваахоўнымі органамі ў [[Аксыйскі раён|Аксыйскім раёне]]. Насельніцтва выступіла ў абарону асуджанага дэпутата парлямэнта [[Азымбэк Бэкназараў|Азымбэка Бекназарава]], а таксама патрабавала адмовіцца ад ратыфікацыі дамовы 1999 году аб кыргыска-[[кітай]]скай дзяржаўнай мяжы. Апазыцыя арганізавала ў шэрагу раёнаў краіны і ў [[Бішкек]]у шматлікія акцыі пратэсту. У сутыкненьнях зь міліцыяй пяцёра жыхароў Аксыйскага раёну загінулі і некалькі дзясяткаў атрымалі раненьні. Крызіс у Аксы прывёў да адстаўкі прэм’ер-міністра [[Курманбэк Бакіеў|Курманбэка Бакіева]] і ўраду.
* 16—18 сакавіка 2002: сутыкненьні паміж насельніцтвам і праваахоўнымі органамі ў [[Аксыйскі раён|Аксыйскім раёне]]. Насельніцтва выступіла ў абарону асуджанага дэпутата парлямэнта [[Азымбэк Бэкназараў|Азымбэка Бекназарава]], а таксама патрабавала адмовіцца ад ратыфікацыі дамовы 1999 году аб кыргыска-[[кітай]]скай дзяржаўнай мяжы. Апазыцыя арганізавала ў шэрагу раёнаў краіны і ў [[Бішкек]]у шматлікія акцыі пратэсту. У сутыкненьнях зь міліцыяй пяцёра жыхароў Аксыйскага раёну загінулі і некалькі дзясяткаў атрымалі раненьні. Крызіс у Аксы прывёў да адстаўкі прэм’ер-міністра [[Курманбэк Бакіеў|Курманбэка Бакіева]] і ўраду.
* [[24 сакавіка]] [[2005]]: [[Крызіс улады ў Кыргыстане (2005)|Рэвалюцыя тульпанаў]] — востры крызіс улады ўзьнікае пасьля чарговых парлямэнцкіх выбараў, калі паведамленьні аб падтасоўцы вынікаў выклікаюць гнеў жыхароў адносна бедных паўднёвых абласьцей (пераважна [[Джалал-Абадзкая вобласьць|Джалал-Абадзкай]] і [[Оская вобласьць|Оскай]]). Зьбіраюцца шматтысячныя мітынгі пад сьцягамі і лёзунгамі розных партыяў, уключаючы моладзевыя «[[Келкел]]» і «[[Бірге]]». Дэманстранты захопліваюць будынкі абласных адміністрацыяў, праходзяць сутычкі з АМАПам. Вынікам паўстаньня становіцца захоп дэманстрантамі ўлады ў Бішкеку і зьвяржэньне рэжыму [[Аскар Акаеў|Аскара Акаева]]. Да ўлады прыходзіць апазыцыя на чале з [[Курманбэк Бакіеў|Курманбэкам Бакіевым]].
* 24 сакавіка 2005: [[Крызіс улады ў Кыргыстане (2005)|Рэвалюцыя тульпанаў]] — востры крызіс улады ўзьнікае пасьля чарговых парлямэнцкіх выбараў, калі паведамленьні аб падтасоўцы вынікаў выклікаюць гнеў жыхароў адносна бедных паўднёвых абласьцей (пераважна [[Джалал-Абадзкая вобласьць|Джалал-Абадзкай]] і [[Оская вобласьць|Оскай]]). Зьбіраюцца шматтысячныя мітынгі пад сьцягамі і лёзунгамі розных партыяў, уключаючы моладзевыя «[[Келкел]]» і «[[Бірге]]». Дэманстранты захопліваюць будынкі абласных адміністрацыяў, праходзяць сутычкі з АМАПам. Вынікам паўстаньня становіцца захоп дэманстрантамі ўлады ў Бішкеку і зьвяржэньне рэжыму [[Аскар Акаеў|Аскара Акаева]]. Да ўлады прыходзіць апазыцыя на чале з [[Курманбэк Бакіеў|Курманбэкам Бакіевым]].
* Празь некаторы час Аскар Акаеў, што быў уцёк з краіны, у выніку перамоваў з прадстаўнікамі апазыцыі падпісвае заяву аб сваім сыходзе з прэзыдэнцкай пасады.
* Празь некаторы час Аскар Акаеў, што быў уцёк з краіны, у выніку перамоваў з прадстаўнікамі апазыцыі падпісвае заяву аб сваім сыходзе з прэзыдэнцкай пасады.
* У выніку праведзеных улетку 2005 датэрміновых выбараў прэзыдэнтам абраны адзін з кіраўнікоў апазыцыі — [[Курманбэк Бакіеў]]. Прэм’ер-міністрам становіцца [[Фэлікс Кулаў]]. Гэта, аднак, не прыводзіць да нармалізацыі жыцьця ў краіне, а сярод дзеячаў былой апазыцыі працягваецца дужаньне за ўладу.
* У выніку праведзеных улетку 2005 датэрміновых выбараў прэзыдэнтам абраны адзін з кіраўнікоў апазыцыі — [[Курманбэк Бакіеў]]. Прэм’ер-міністрам становіцца [[Фэлікс Кулаў]]. Гэта, аднак, не прыводзіць да нармалізацыі жыцьця ў краіне, а сярод дзеячаў былой апазыцыі працягваецца дужаньне за ўладу.
* У лютым [[2006]] старшыня кыргыскага парлямэнта [[Амурбэк Тэкебаеў]], які ўвайшоў у канфлікт з прэзыдэнтам краіны [[Курманбэк Бакіеў|Курманбэкам Бакіевым]], падае ў адстаўку. [[2 сакавіка]] 2006 новым старшынём парлямэнта абраны [[Марат Султанаў]], які пры [[Аскар Акаеў|Аскары Акаеве]] займаў пасады кіраўніка Нацыянальнага банка і міністра фінансаў.
* У лютым 2006 старшыня кыргыскага парлямэнта [[Амурбэк Тэкебаеў]], які ўвайшоў у канфлікт з прэзыдэнтам краіны [[Курманбэк Бакіеў|Курманбэкам Бакіевым]], падае ў адстаўку. 2 сакавіка 2006 новым старшынём парлямэнта абраны [[Марат Султанаў]], які пры [[Аскар Акаеў|Аскары Акаеве]] займаў пасады кіраўніка Нацыянальнага банка і міністра фінансаў.
* [[29 красавіка]] новая апазыцыя праводзіць мітынг з патрабаваньнямі выкананьня абяцаньняў, дадзеных тандэмам Бакіева-Кулава падчас прэзыдэнцкіх выбараў. У прыватнасьці — аб правядзеньні канстытуцыйнай рэформы. Таксама патрабавалі недапушчэньня крымінальных элемэнтаў ва ўладу. Бакіеў з Кулавым вышлі да мітынгоўцаў і паабяцалі выканаць патрабаваньні.
* 29 красавіка новая апазыцыя праводзіць мітынг з патрабаваньнямі выкананьня абяцаньняў, дадзеных тандэмам Бакіева-Кулава падчас прэзыдэнцкіх выбараў. У прыватнасьці — аб правядзеньні канстытуцыйнай рэформы. Таксама патрабавалі недапушчэньня крымінальных элемэнтаў ва ўладу. Бакіеў з Кулавым вышлі да мітынгоўцаў і паабяцалі выканаць патрабаваньні.
* Працэс рэфармаваньня зацягнуўся. Прэзыдэнт Бакіеў першапачаткова стварыў Канстытуцыйную Нараду. Аднак неўзабаве і нечакана для многіх Бакіеў пашырае склад Канстытуцыйнай Нарады, бюрократызуючы працэс падрыхтоўкі новай канстытуцыі. Распрацаваны пашыраным складам Канстытуцыйнай нарады (парадку 300 чалавек) праект не здымаў пытаньні апазыцыі, і нават сам прэзыдэнт Бакіеў спрабаваў працягнуць працу па яго абмеркаваньні і дапрацоўцы. Працэсу дапрацоўкі не было відаць канца, што ўзмацняла напружанасьць сярод апазыцыі і былых паплечнікаў Бакіева і Кулава пэрыяду рэвалюцыі [[2005]] году.
* Працэс рэфармаваньня зацягнуўся. Прэзыдэнт Бакіеў першапачаткова стварыў Канстытуцыйную Нараду. Аднак неўзабаве і нечакана для многіх Бакіеў пашырае склад Канстытуцыйнай Нарады, бюрократызуючы працэс падрыхтоўкі новай канстытуцыі. Распрацаваны пашыраным складам Канстытуцыйнай нарады (парадку 300 чалавек) праект не здымаў пытаньні апазыцыі, і нават сам прэзыдэнт Бакіеў спрабаваў працягнуць працу па яго абмеркаваньні і дапрацоўцы. Працэсу дапрацоўкі не было відаць канца, што ўзмацняла напружанасьць сярод апазыцыі і былых паплечнікаў Бакіева і Кулава пэрыяду рэвалюцыі 2005 году.
* [[2 лістапада]] [[2006]]: апазыцыя пачала бестэрміновы мітынг супраць зацягваньня канстытуцыйнай рэформы. Мітынгоўцы патрабавалі адстаўкі прэзыдэнта Бакіева і прэм’ер-міністра Кулава.
* 2 лістапада 2006: апазыцыя пачала бестэрміновы мітынг супраць зацягваньня канстытуцыйнай рэформы. Мітынгоўцы патрабавалі адстаўкі прэзыдэнта Бакіева і прэм’ер-міністра Кулава.
* [[6 лістапада]] і [[7 лістапада]] [[2006]]: кульмінацыя крызісу ў парлямэнце. Апоўдні 7 лістапада абвешчана аб прыняцьці канстытуцыі. Паводле яе выбарныя органы — прэзыдэнт і парлямэнт — захоўваюць свае паўнамоцтвы да 2010 году. Урад будзе новым, а прэзыдэнт ня будзе прымаць удзелу ў яго фармаваньні.
* 6 лістапада і 7 лістапада 2006: кульмінацыя крызісу ў парлямэнце. Апоўдні 7 лістапада абвешчана аб прыняцьці канстытуцыі. Паводле яе выбарныя органы — прэзыдэнт і парлямэнт — захоўваюць свае паўнамоцтвы да 2010 году. Урад будзе новым, а прэзыдэнт ня будзе прымаць удзелу ў яго фармаваньні.
* [[19 сьнежня]] [[2006]]: Урад Рэспублікі сышоў у адстаўку. Меркавалася, што адстаўка Ўраду і чаканы пасьля таго роспуск парлямэнту павінны былі дазволіць паўнавартасна ўступіць у сілу Асноўнаму закону, па якім фармаваць Урад павінна партыя, якая выйграла на выбарах.
* 19 сьнежня 2006: Урад Рэспублікі сышоў у адстаўку. Меркавалася, што адстаўка Ўраду і чаканы пасьля таго роспуск парлямэнту павінны былі дазволіць паўнавартасна ўступіць у сілу Асноўнаму закону, па якім фармаваць Урад павінна партыя, якая выйграла на выбарах.
* [[30 сьнежня]] [[2006]]: пад пагрозай роспуску парлямэнту прэзыдэнтам Бакіевым, а таксама з удзелам прапрэзыдэнцкіх дэпутатаў парлямэнт прымае новую (другую за два месяцы) рэдакцыю Канстытуцыі, якая ўступіла ў сілу з моманту апублікаваньня 16 студзеня 2007 году. У ёй прэзыдэнт вярнуў страчаныя ў папярэдняй канстытуцыі пазыцыі, узмацніўшы сваю ўладу.
* 30 сьнежня 2006: пад пагрозай роспуску парлямэнту прэзыдэнтам Бакіевым, а таксама з удзелам прапрэзыдэнцкіх дэпутатаў парлямэнт прымае новую (другую за два месяцы) рэдакцыю Канстытуцыі, якая ўступіла ў сілу з моманту апублікаваньня 16 студзеня 2007 году. У ёй прэзыдэнт вярнуў страчаныя ў папярэдняй канстытуцыі пазыцыі, узмацніўшы сваю ўладу.
* Студзень [[2006]]: палітычны тандэм прэзыдэнта Бакіева і прэм’ер-міністра Кулава разваліўся. Кулаў двойчы ня змог набраць галасоў дэпутатаў для зацьвярджэньня яго прэм’ер-міністрам. Прэзыдэнт Бакіеў ня стаў у трэці раз прапаноўваць яго кандыдатуру.
* Студзень 2006: палітычны тандэм прэзыдэнта Бакіева і прэм’ер-міністра Кулава разваліўся. Кулаў двойчы ня змог набраць галасоў дэпутатаў для зацьвярджэньня яго прэм’ер-міністрам. Прэзыдэнт Бакіеў ня стаў у трэці раз прапаноўваць яго кандыдатуру.
* [[30 студзеня]] [[2007]]: парлямэнт зацьвердзіў на пасадзе прэм’ер-міністра ўраду краіны Азыма Ісабэкава, які выконваў абавязкі міністра сельскай гаспадаркі.
* 30 студзеня 2007: парлямэнт зацьвердзіў на пасадзе прэм’ер-міністра ўраду краіны Азыма Ісабэкава, які выконваў абавязкі міністра сельскай гаспадаркі.
* [[14 верасьня]] [[2007]]: рашэньнем Канстытуцыйнага Суду Кыргыскай Рэспублікі скасаваная рэдакцыя Канстытуцыі, што дзейнічала з 16 студзеня 2007 г. У сілу ізноў уступіў варыянт Канстытуцыі ад 18 лютага 2003 г.
* 14 верасьня 2007: рашэньнем Канстытуцыйнага Суду Кыргыскай Рэспублікі скасаваная рэдакцыя Канстытуцыі, што дзейнічала з 16 студзеня 2007 г. У сілу ізноў уступіў варыянт Канстытуцыі ад 18 лютага 2003 г.
* [[24 сьнежня]] [[2007]]: парлямэнт зацьвердзіў прэм’ер-міністрам Ігара Чудзінава.
* 24 сьнежня 2007: парлямэнт зацьвердзіў прэм’ер-міністрам Ігара Чудзінава.
У красавіку 2010 году ў Кыргыстане адбылася рэвалюцыя. 6 красавіка пачаліся масавыя мітынгі ў Таласе, на наступны дзень пачаліся дэманстрацыі ў Бішкеку. Было ўведзенае [[надзвычайнае становішча]]. Апазыцыйныя лідэры былі арыштаваныя, але дэманстранты занялі штаб-кватэру КДБ Кыргыстану і тэлебачаньне. Паводле афіцыйных зьвестак, у выніку сутыкненьняў з праваахоўнымі органамі 75 чалавек загінулі і 458 трапілі ў шпіталь.<ref>Maxim Tkachenko (9 красавіка 2010).[http://www.cnn.com/2010/WORLD/asiapcf/04/08/kyrgyzstan.violence/index.html?iref=allsearch "Kyrgyz president says he won't resign"]. [[CNN]]. Праверана 29 красавіка 2013.{{ref-en}}</ref> Часовы ўрад узначаліла міністарка замежных справаў Роза Атунбаева, хоць Курманбэк Бакіеў і не адмаўляўся ад пасады прэзыдэнта. Нарэшце 15 красавіка ён разам з жонкай і дзецьмі зьехаў з краіны ў Казахстан. Была прынятая новая канстытуцыя. Новыя выбары ў Вярхоўную Раду адбыліся ў лістападзе 2011 году. У сьнежні 2011 году прайшлі выбары прэзыдэнта Кыргыстану, на якіх перамог [[Алмазбэк Атамбаеў]].
У красавіку 2010 году ў Кыргыстане адбылася рэвалюцыя. 6 красавіка пачаліся масавыя мітынгі ў Таласе, на наступны дзень пачаліся дэманстрацыі ў Бішкеку. Было ўведзенае [[надзвычайнае становішча]]. Апазыцыйныя лідэры былі арыштаваныя, але дэманстранты занялі штаб-кватэру КДБ Кыргыстану і тэлебачаньне. Паводле афіцыйных зьвестак, у выніку сутыкненьняў з праваахоўнымі органамі 75 чалавек загінулі і 458 трапілі ў шпіталь.<ref>Maxim Tkachenko (9 красавіка 2010).[http://www.cnn.com/2010/WORLD/asiapcf/04/08/kyrgyzstan.violence/index.html?iref=allsearch "Kyrgyz president says he won't resign"]. [[CNN]]. Праверана 29 красавіка 2013.{{ref-en}}</ref> Часовы ўрад узначаліла міністарка замежных справаў Роза Атунбаева, хоць Курманбэк Бакіеў і не адмаўляўся ад пасады прэзыдэнта. Нарэшце 15 красавіка ён разам з жонкай і дзецьмі зьехаў з краіны ў Казахстан. Была прынятая новая канстытуцыя. Новыя выбары ў Вярхоўную Раду адбыліся ў лістападзе 2011 году. У сьнежні 2011 году прайшлі выбары прэзыдэнта Кыргыстану, на якіх перамог [[Алмазбэк Атамбаеў]].


== Дзяржаўны лад ==
== Дзяржаўны лад ==
Дзяржаўны лад Кыргыскай Рэспублікі вызначаецца Канстытуцыяй, якая была прынятая [[5 траўня]] [[1993]] году. Ачольнік дзяржавы — прэзыдэнт, абіраецца ўсенародным галасаваньнем тэрмінам на 5 гадоў. Чарговыя выбары — у 2010. Аднапалатны [[парлямэнт]] — [[Жагорку Кенэш]], складаецца з 90 дэпутатаў, абіраных тэрмінам на пяць гадоў па партыйных сьпісах. Ачольнік ураду — прэм’ер-міністар, прызначаецца прэзыдэнтам па прадстаўленьні парлямэнта (дэпутатаў ад палітычнай партыі, што атрымала больш 50 адсоткаў мандатаў).
Дзяржаўны лад Кыргыскай Рэспублікі вызначаецца Канстытуцыяй, якая была прынятая 5 траўня 1993 году. Ачольнік дзяржавы — прэзыдэнт, абіраецца ўсенародным галасаваньнем тэрмінам на 5 гадоў. Чарговыя выбары — у 2010. Аднапалатны [[парлямэнт]] — [[Жагорку Кенэш]], складаецца з 90 дэпутатаў, абіраных тэрмінам на пяць гадоў па партыйных сьпісах. Ачольнік ураду — прэм’ер-міністар, прызначаецца прэзыдэнтам па прадстаўленьні парлямэнта (дэпутатаў ад палітычнай партыі, што атрымала больш 50 адсоткаў мандатаў).


== Геаграфічныя зьвесткі ==
== Геаграфічныя зьвесткі ==
Радок 134: Радок 134:
[[Файл:E7920-Dordoy-Bazaar-electronics.JPG|значак|Рынак «Дардой» на паўночнай ускраіне Бішкеку — адзін з важных цэнтраў эканамічнай актыўнасьці рэгіёну]]
[[Файл:E7920-Dordoy-Bazaar-electronics.JPG|значак|Рынак «Дардой» на паўночнай ускраіне Бішкеку — адзін з важных цэнтраў эканамічнай актыўнасьці рэгіёну]]


У [[2004]] [[сукупны ВУП]] дасягнуў толькі $2,4 млрд, гэта значыць $430 на душу насельніцтва. Кыргыстан — другая пасьля [[Таджыкістан]]у па беднасьці краіна ў рэгіёне. Больш паловы насельніцтва занята [[сельская гаспадарка|сельскай гаспадаркай]] і [[жывёлагадоўля]]й.
У 2004 [[сукупны ВУП]] дасягнуў толькі $2,4 млрд, гэта значыць $430 на душу насельніцтва. Кыргыстан — другая пасьля [[Таджыкістан]]у па беднасьці краіна ў рэгіёне. Больш паловы насельніцтва занята [[сельская гаспадарка|сельскай гаспадаркай]] і [[жывёлагадоўля]]й.


На пачатак лютага [[2005]] кыргыская [[вонкавая дзяржаўная запазычанасьць]] дасягнула $1,92 млрд. За 1990—1996 гады кыргыская эканоміка паменшылася амаль удвая, у асноўным з-за спыненьня прамысловых прадпрыемстваў на поўначы краіны. [[Прамысловасьць]] забясьпечвае толькі чвэрць кыргыскага ВУП. На думку назіральнікаў, прамысловасьць у аграрным Кыргыстане была створаная ў савецкі час штучна і ўжо наўрад ці можа быць адноўленая. Прыкладна 40 % прамысловай вытворчасьці дае здабыча [[золата]] — адзіная галіна прамысловасьці рэспублікі, якая актыўна разьвіваецца (у 2003 годзе Кыргыстан здабыў 22,5 т золата, заняўшы трэцяе месца ў [[СНД]] пасьля [[Расея|Расеі]] і [[Узбэкістан]]у).
На пачатак лютага 2005 кыргыская [[вонкавая дзяржаўная запазычанасьць]] дасягнула $1,92 млрд. За 1990—1996 гады кыргыская эканоміка паменшылася амаль удвая, у асноўным з-за спыненьня прамысловых прадпрыемстваў на поўначы краіны. [[Прамысловасьць]] забясьпечвае толькі чвэрць кыргыскага ВУП. На думку назіральнікаў, прамысловасьць у аграрным Кыргыстане была створаная ў савецкі час штучна і ўжо наўрад ці можа быць адноўленая. Прыкладна 40 % прамысловай вытворчасьці дае здабыча [[золата]] — адзіная галіна прамысловасьці рэспублікі, якая актыўна разьвіваецца (у 2003 годзе Кыргыстан здабыў 22,5 т золата, заняўшы трэцяе месца ў [[СНД]] пасьля [[Расея|Расеі]] і [[Узбэкістан]]у).


У Кыргыстане, па розных ацэнках, прыватызавана больш за 70 % дзяржпрадпрыемстваў. Большасьць буйных прадпрыемстваў кантралявалася сваякамі першага прэзыдэнта [[Аскар Акаеў|Акаева]].
У Кыргыстане, па розных ацэнках, прыватызавана больш за 70 % дзяржпрадпрыемстваў. Большасьць буйных прадпрыемстваў кантралявалася сваякамі першага прэзыдэнта [[Аскар Акаеў|Акаева]].
Радок 143: Радок 143:


=== Расейскі кантроль кыргыскай эканомікі ===
=== Расейскі кантроль кыргыскай эканомікі ===
Расея займае 5-е месца па аб’ёме інвэстыцыяў у эканоміку Кыргыстану — пасьля [[ЗША]], [[Канада|Канады]], [[Турэччына|Турэччыны]] і [[Казахстан]]у. Самыя буйныя праекты ў Кыргыстане вядуць РАТ «ЕЭС» (пастаўкі [[электраэнэргія|электраэнэргіі]], будаўніцтва, рэканструкцыя і мадэрнізацыя [[ЦЭС|цепла-]] і [[ГЭС|гідраэлектрастанцыяў]]) і «Газпром» (у выплату даўгоў Кыргыстану перад Расеяй яму быў перададзены ў кіраваньне дзяржаўны пакет буйнейшай нафтагазавай кампаніі краіны «Кыргызнефтегаз», якая здабыла ў [[2004]] 68,6 тысячы тон [[нафта|нафты]] і 28,3 млн кубамэтраў [[прыродны газ|газ]]а.
Расея займае 5-е месца па аб’ёме інвэстыцыяў у эканоміку Кыргыстану — пасьля [[ЗША]], [[Канада|Канады]], [[Турэччына|Турэччыны]] і [[Казахстан]]у. Самыя буйныя праекты ў Кыргыстане вядуць РАТ «ЕЭС» (пастаўкі [[электраэнэргія|электраэнэргіі]], будаўніцтва, рэканструкцыя і мадэрнізацыя [[ЦЭС|цепла-]] і [[ГЭС|гідраэлектрастанцыяў]]) і «Газпром» (у выплату даўгоў Кыргыстану перад Расеяй яму быў перададзены ў кіраваньне дзяржаўны пакет буйнейшай нафтагазавай кампаніі краіны «Кыргызнефтегаз», якая здабыла ў 2004 68,6 тысячы тон [[нафта|нафты]] і 28,3 млн кубамэтраў [[прыродны газ|газ]]а.


Расея атрымала ў выплату даўгоў Кыргыстані ў сваё кіраваньне пакеты акцыяў некалькіх абаронных прадпрыемстваў — абароннай карпарацыі «Дастан» і АТ «Айнур».
Расея атрымала ў выплату даўгоў Кыргыстані ў сваё кіраваньне пакеты акцыяў некалькіх абаронных прадпрыемстваў — абароннай карпарацыі «Дастан» і АТ «Айнур».
Радок 175: Радок 175:
! style="background:#efefef;" | Зацемка
! style="background:#efefef;" | Зацемка
|-
|-
| [[1 студзеня]]
| 1 студзеня
| [[Новы Год]]
| [[Новы Год]]
| Жаңы жыл
| Жаңы жыл
| ~
| ~
|-
|-
| [[23 лютага]]
| 23 лютага
| [[Дзень узброеных сіл]]
| [[Дзень узброеных сіл]]
| Jookerler kunu
| Jookerler kunu
| ~
| ~
|-
|-
| [[8 сакавіка]]
| 8 сакавіка
| [[Міжнародны жаночы дзень]]
| [[Міжнародны жаночы дзень]]
| Аялдар күнү
| Аялдар күнү
| ~
| ~
|-
|-
| [[21 сакавіка]]
| 21 сакавіка
| [[Навруз]]
| [[Навруз]]
| Нооруз
| Нооруз
| Нооруз майрамы
| Нооруз майрамы
|-
|-
| [[24 сакавіка]]
| 24 сакавіка
| [[Дзень народнай рэвалюцыі]]
| [[Дзень народнай рэвалюцыі]]
| Элдик революция күнү
| Элдик революция күнү
| ~
| ~
|-
|-
| [[1 траўня]]
| 1 траўня
| [[Сьвята вясны і працы]]
| [[Сьвята вясны і працы]]
| Ішчілер күнү;
| Ішчілер күнү;
| ~
| ~
|-
|-
| [[5 траўня]]
| 5 траўня
| Дзень Канстытуцыі
| Дзень Канстытуцыі
| Конституция күнү;
| Конституция күнү;
| ~
| ~
|-
|-
| [[9 траўня]]
| 9 траўня
| [[Дзень Перамогі]]
| [[Дзень Перамогі]]
| Жеңиш күнү
| Жеңиш күнү
| ~
| ~
|-
|-
| [[31 жніўня]]
| 31 жніўня
| Дзень Незалежнасьці
| Дзень Незалежнасьці
| Эгемендүлүүк күнү
| Эгемендүлүүк күнү

Вэрсія ад 20:48, 19 сьнежня 2019

Кыргыстан
Кыргыз Республикасы
Кыргызская Республика
Сьцяг Кыргыстану Герб Кыргыстану
Сьцяг Герб
Дзяржаўны гімн: «Дзяржаўны гімн Кыргыстану»
Месцазнаходжаньне Кыргыстану
Афіцыйная мова кыргыская, расейская
Сталіца Бішкек
Найбуйнейшы горад Бішкек
Форма кіраваньня Рэспубліка
Алмазбэк Атамбаеў
Саранбай Жээнбэкаў
Плошча
 • агульная
 • адсотак вады 		86-е месца ў сьвеце
198 500 км²
3,6
Насельніцтва
 • агульнае (2014)
 • шчыльнасьць 		110-е месца ў сьвеце
5 776 570[1]
29/км²
СУП
 • агульны (2012)
 • на душу насельніцтва 		134-е месца ў сьвеце
$18 001 млрд
$2409
Валюта Сом (KGS)
Часавы пас KGT (UTC+5 да UTC+6)
Незалежнасьць
— ад СССР
31 жніўня 1991
Аўтамабільны знак KS
Дамэн верхняга ўзроўню .kg
Тэлефонны код +996
Мапа Кыргызстану
Мапа Кыргызстану

Кыргыстан (па-кыргыску: Кыргызстан), афіцыйная назва Кыргыская Рэспубліка (па-кыргыску: Кыргыз Республикасы) — дзяржава на паўночным усходзе Сярэдняй Азіі, галоўным чынам у заходняй і цэнтральнай частцы Цянь-Шаню. Мяжуе з Казахстанам, Таджыкістанам, Узбэкістанам і Кітаем.

Гісторыя

Гісторыя Кыргыстану да 1991 году

Незалежны Кыргыстан

Гэты артыкул або разьдзел утрымлівае застарэлыя зьвесткі.
Вы можаце дапамагчы Вікіпэдыі, абнавіўшы яго. (дапамога)

  • 31 жніўня 1991: падчас распаду СССР абвешчаная незалежнасьць Кыргыстану.
  • 5 траўня 1993: прынятая першая Канстытуцыя Кыргыскай Рэспублікі як незалежнай сувэрэннай дзяржавы.
  • 10 траўня 1993: у Кыргыстане ўведзеная ўласная нацыянальная валюта — сом.
  • 1999 і 2000: спробы паўстанцаў Ісламскага руху Ўзбэкістану прабіцца на тэрыторыю Кыргыстану (цяперашняя Баткенская вобласьць), так званыя Баткенскія падзеі. Аддзелы паўстанцаў зь цяжкасьцямі атрымалася разьбіць.
  • 16—18 сакавіка 2002: сутыкненьні паміж насельніцтвам і праваахоўнымі органамі ў Аксыйскім раёне. Насельніцтва выступіла ў абарону асуджанага дэпутата парлямэнта Азымбэка Бекназарава, а таксама патрабавала адмовіцца ад ратыфікацыі дамовы 1999 году аб кыргыска-кітайскай дзяржаўнай мяжы. Апазыцыя арганізавала ў шэрагу раёнаў краіны і ў Бішкеку шматлікія акцыі пратэсту. У сутыкненьнях зь міліцыяй пяцёра жыхароў Аксыйскага раёну загінулі і некалькі дзясяткаў атрымалі раненьні. Крызіс у Аксы прывёў да адстаўкі прэм’ер-міністра Курманбэка Бакіева і ўраду.
  • 24 сакавіка 2005: Рэвалюцыя тульпанаў — востры крызіс улады ўзьнікае пасьля чарговых парлямэнцкіх выбараў, калі паведамленьні аб падтасоўцы вынікаў выклікаюць гнеў жыхароў адносна бедных паўднёвых абласьцей (пераважна Джалал-Абадзкай і Оскай). Зьбіраюцца шматтысячныя мітынгі пад сьцягамі і лёзунгамі розных партыяў, уключаючы моладзевыя «Келкел» і «Бірге». Дэманстранты захопліваюць будынкі абласных адміністрацыяў, праходзяць сутычкі з АМАПам. Вынікам паўстаньня становіцца захоп дэманстрантамі ўлады ў Бішкеку і зьвяржэньне рэжыму Аскара Акаева. Да ўлады прыходзіць апазыцыя на чале з Курманбэкам Бакіевым.
  • Празь некаторы час Аскар Акаеў, што быў уцёк з краіны, у выніку перамоваў з прадстаўнікамі апазыцыі падпісвае заяву аб сваім сыходзе з прэзыдэнцкай пасады.
  • У выніку праведзеных улетку 2005 датэрміновых выбараў прэзыдэнтам абраны адзін з кіраўнікоў апазыцыі — Курманбэк Бакіеў. Прэм’ер-міністрам становіцца Фэлікс Кулаў. Гэта, аднак, не прыводзіць да нармалізацыі жыцьця ў краіне, а сярод дзеячаў былой апазыцыі працягваецца дужаньне за ўладу.
  • У лютым 2006 старшыня кыргыскага парлямэнта Амурбэк Тэкебаеў, які ўвайшоў у канфлікт з прэзыдэнтам краіны Курманбэкам Бакіевым, падае ў адстаўку. 2 сакавіка 2006 новым старшынём парлямэнта абраны Марат Султанаў, які пры Аскары Акаеве займаў пасады кіраўніка Нацыянальнага банка і міністра фінансаў.
  • 29 красавіка новая апазыцыя праводзіць мітынг з патрабаваньнямі выкананьня абяцаньняў, дадзеных тандэмам Бакіева-Кулава падчас прэзыдэнцкіх выбараў. У прыватнасьці — аб правядзеньні канстытуцыйнай рэформы. Таксама патрабавалі недапушчэньня крымінальных элемэнтаў ва ўладу. Бакіеў з Кулавым вышлі да мітынгоўцаў і паабяцалі выканаць патрабаваньні.
  • Працэс рэфармаваньня зацягнуўся. Прэзыдэнт Бакіеў першапачаткова стварыў Канстытуцыйную Нараду. Аднак неўзабаве і нечакана для многіх Бакіеў пашырае склад Канстытуцыйнай Нарады, бюрократызуючы працэс падрыхтоўкі новай канстытуцыі. Распрацаваны пашыраным складам Канстытуцыйнай нарады (парадку 300 чалавек) праект не здымаў пытаньні апазыцыі, і нават сам прэзыдэнт Бакіеў спрабаваў працягнуць працу па яго абмеркаваньні і дапрацоўцы. Працэсу дапрацоўкі не было відаць канца, што ўзмацняла напружанасьць сярод апазыцыі і былых паплечнікаў Бакіева і Кулава пэрыяду рэвалюцыі 2005 году.
  • 2 лістапада 2006: апазыцыя пачала бестэрміновы мітынг супраць зацягваньня канстытуцыйнай рэформы. Мітынгоўцы патрабавалі адстаўкі прэзыдэнта Бакіева і прэм’ер-міністра Кулава.
  • 6 лістапада і 7 лістапада 2006: кульмінацыя крызісу ў парлямэнце. Апоўдні 7 лістапада абвешчана аб прыняцьці канстытуцыі. Паводле яе выбарныя органы — прэзыдэнт і парлямэнт — захоўваюць свае паўнамоцтвы да 2010 году. Урад будзе новым, а прэзыдэнт ня будзе прымаць удзелу ў яго фармаваньні.
  • 19 сьнежня 2006: Урад Рэспублікі сышоў у адстаўку. Меркавалася, што адстаўка Ўраду і чаканы пасьля таго роспуск парлямэнту павінны былі дазволіць паўнавартасна ўступіць у сілу Асноўнаму закону, па якім фармаваць Урад павінна партыя, якая выйграла на выбарах.
  • 30 сьнежня 2006: пад пагрозай роспуску парлямэнту прэзыдэнтам Бакіевым, а таксама з удзелам прапрэзыдэнцкіх дэпутатаў парлямэнт прымае новую (другую за два месяцы) рэдакцыю Канстытуцыі, якая ўступіла ў сілу з моманту апублікаваньня 16 студзеня 2007 году. У ёй прэзыдэнт вярнуў страчаныя ў папярэдняй канстытуцыі пазыцыі, узмацніўшы сваю ўладу.
  • Студзень 2006: палітычны тандэм прэзыдэнта Бакіева і прэм’ер-міністра Кулава разваліўся. Кулаў двойчы ня змог набраць галасоў дэпутатаў для зацьвярджэньня яго прэм’ер-міністрам. Прэзыдэнт Бакіеў ня стаў у трэці раз прапаноўваць яго кандыдатуру.
  • 30 студзеня 2007: парлямэнт зацьвердзіў на пасадзе прэм’ер-міністра ўраду краіны Азыма Ісабэкава, які выконваў абавязкі міністра сельскай гаспадаркі.
  • 14 верасьня 2007: рашэньнем Канстытуцыйнага Суду Кыргыскай Рэспублікі скасаваная рэдакцыя Канстытуцыі, што дзейнічала з 16 студзеня 2007 г. У сілу ізноў уступіў варыянт Канстытуцыі ад 18 лютага 2003 г.
  • 24 сьнежня 2007: парлямэнт зацьвердзіў прэм’ер-міністрам Ігара Чудзінава.

У красавіку 2010 году ў Кыргыстане адбылася рэвалюцыя. 6 красавіка пачаліся масавыя мітынгі ў Таласе, на наступны дзень пачаліся дэманстрацыі ў Бішкеку. Было ўведзенае надзвычайнае становішча. Апазыцыйныя лідэры былі арыштаваныя, але дэманстранты занялі штаб-кватэру КДБ Кыргыстану і тэлебачаньне. Паводле афіцыйных зьвестак, у выніку сутыкненьняў з праваахоўнымі органамі 75 чалавек загінулі і 458 трапілі ў шпіталь.[3] Часовы ўрад узначаліла міністарка замежных справаў Роза Атунбаева, хоць Курманбэк Бакіеў і не адмаўляўся ад пасады прэзыдэнта. Нарэшце 15 красавіка ён разам з жонкай і дзецьмі зьехаў з краіны ў Казахстан. Была прынятая новая канстытуцыя. Новыя выбары ў Вярхоўную Раду адбыліся ў лістападзе 2011 году. У сьнежні 2011 году прайшлі выбары прэзыдэнта Кыргыстану, на якіх перамог Алмазбэк Атамбаеў.

Дзяржаўны лад

Дзяржаўны лад Кыргыскай Рэспублікі вызначаецца Канстытуцыяй, якая была прынятая 5 траўня 1993 году. Ачольнік дзяржавы — прэзыдэнт, абіраецца ўсенародным галасаваньнем тэрмінам на 5 гадоў. Чарговыя выбары — у 2010. Аднапалатны парлямэнт — Жагорку Кенэш, складаецца з 90 дэпутатаў, абіраных тэрмінам на пяць гадоў па партыйных сьпісах. Ачольнік ураду — прэм’ер-міністар, прызначаецца прэзыдэнтам па прадстаўленьні парлямэнта (дэпутатаў ад палітычнай партыі, што атрымала больш 50 адсоткаў мандатаў).

Геаграфічныя зьвесткі

Пік Горкага на Цянь-Шані
Горы Алатоа
Ля возера Сонг-Кель

Больш за 3/4 тэрыторыі Кыргыстану займаюць горы вышынёй да 7439 м (пік Перамогі — найвышэйшы пункт краіны).

Тэрыторыя Кыргыстану разьмешчаная ў межах дзьвюх горных сыстэмаў. Паўночна-ўсходняя яе частка (большая) ляжыць у межах Цянь-Шаню, паўднёва-заходняя — Паміра-Алая. Межы Кыргыстану праходзяць на вялікім працягу па грэбнях найвышэйшых хрыбтоў і толькі на поўначы і паўднёвым захадзе — па падножжах гораў і перадгорных раўнінах (Чуйская даліна, ускраіны Фэрганскай даліны).

Уся тэрыторыя рэспублікі ляжыць вышэй за 500 м над узроўнем мора; больш паловы яе разьмяшчаецца на вышынях ад 1000 да 3000 м і прыкладна траціна — на вышынях ад 3000 да 4000 м. Горныя хрыбты займаюць каля чвэрці тэрыторыі і разьлягаюцца раўналежнымі ланцугамі ў асноўным у шыротным кірунку. На ўсходзе галоўныя хрыбты Цянь-Шаню збліжаюцца ў раёне Мэрыдыянальнага хрыбта, увараючы магутны горны вузел. Тут (на мяжы з Кітаем) уздымаецца пік Перамогі (7439 м).

Найважнейшыя араграфічныя элемэнты:

  • масіў Акшыйрак,
  • хрыбет Кокшалтоа (найвышэйшы пункт — пік Данкова, 5982 м),
  • хрыбет Церскей-Алатоа,
  • хрыбет Кунгей-Алатоа,
  • Кыргыскі хрыбет,
  • Фэрганскі хрыбет.

На крайнім паўночным усходзе знаходзіцца адна з асноўных славутасьцяў Кыргыстану — горнае возера Ісык-Куль, на беразе якога разьмешчаныя шматлікія дамы адпачынку і турыстычныя базы. Возера знаходзіцца ў Ісык-Кульскай катлавіне, паміж хрыбтамі Церскей-Алатоа (з поўдня) і Кунгей-Алатоа (з поўначы).

Заходняя частка Кыргыстану разьмешчаная ў межах Заходняга Цянь-Шаню. Яго найважнейшыя араграфічныя элемэнты:

  • Талаская даліна,
  • хрыбет Таласкі Алатоа,
  • Чаткальскі хрыбет.

На паўднёвым захадзе ў межы Кыргыстану ўваходзяць паўночная, усходняя і паўднёвая ўскраіны Фэрганскай катлавіны зь перадгор’ямі. Самая Фэрганская даліна збольшага належыць Узбэкістану.

На поўдні да Кыргыстану належаць паўночны схіл Туркестанскага хрыбта, Алайскі хрыбет, Алайская даліна і паўночны схіл Заалайскага хрыбта (пік Леніна, 7134 м), што ўтвараюць паўночную ўскраіну Паміра.

Геаграфічна Кыргыстан выразна падзелены на дзьве часткі — поўдзень і поўнач. Адасобленыя, падзеленыя непераадольнымі горнымі хрыбтамі, гэтыя рэгіёны традыцыйна процістаяць адзін аднаму. Паўночныя і паўднёвыя рэгіёны злучаныя толькі высакагорнай аўтамагістральлю Бішкек — Ош.

Адміністрацыйны падзел

     Паўночны Кыргыстан

     Паўднёвы Кыргыстан

  1. Бішкек
  2. Баткенская вобласьць
  3. Чуйская вобласьць
  4. Джалал-Абадзкая вобласьць
  5. Нарынская вобласьць
  6. Оская вобласьць
  7. Талаская вобласьць
  8. Ісык-Кульская вобласьць
  9. Ош

Палітычныя партыі

Эканоміка

Рынак «Дардой» на паўночнай ускраіне Бішкеку — адзін з важных цэнтраў эканамічнай актыўнасьці рэгіёну

У 2004 сукупны ВУП дасягнуў толькі $2,4 млрд, гэта значыць $430 на душу насельніцтва. Кыргыстан — другая пасьля Таджыкістану па беднасьці краіна ў рэгіёне. Больш паловы насельніцтва занята сельскай гаспадаркай і жывёлагадоўляй.

На пачатак лютага 2005 кыргыская вонкавая дзяржаўная запазычанасьць дасягнула $1,92 млрд. За 1990—1996 гады кыргыская эканоміка паменшылася амаль удвая, у асноўным з-за спыненьня прамысловых прадпрыемстваў на поўначы краіны. Прамысловасьць забясьпечвае толькі чвэрць кыргыскага ВУП. На думку назіральнікаў, прамысловасьць у аграрным Кыргыстане была створаная ў савецкі час штучна і ўжо наўрад ці можа быць адноўленая. Прыкладна 40 % прамысловай вытворчасьці дае здабыча золата — адзіная галіна прамысловасьці рэспублікі, якая актыўна разьвіваецца (у 2003 годзе Кыргыстан здабыў 22,5 т золата, заняўшы трэцяе месца ў СНД пасьля Расеі і Узбэкістану).

У Кыргыстане, па розных ацэнках, прыватызавана больш за 70 % дзяржпрадпрыемстваў. Большасьць буйных прадпрыемстваў кантралявалася сваякамі першага прэзыдэнта Акаева.

Кантрольныя пакеты голдынгаў энэргетычнага сэктара Кыргыстану — ААТ «Электрычныя станцыі» і АООТ «Кыргызнефтегаз» — знаходзяцца ў дзяржуласнасьці.

Расейскі кантроль кыргыскай эканомікі

Расея займае 5-е месца па аб’ёме інвэстыцыяў у эканоміку Кыргыстану — пасьля ЗША, Канады, Турэччыны і Казахстану. Самыя буйныя праекты ў Кыргыстане вядуць РАТ «ЕЭС» (пастаўкі электраэнэргіі, будаўніцтва, рэканструкцыя і мадэрнізацыя цепла- і гідраэлектрастанцыяў) і «Газпром» (у выплату даўгоў Кыргыстану перад Расеяй яму быў перададзены ў кіраваньне дзяржаўны пакет буйнейшай нафтагазавай кампаніі краіны «Кыргызнефтегаз», якая здабыла ў 2004 68,6 тысячы тон нафты і 28,3 млн кубамэтраў газа.

Расея атрымала ў выплату даўгоў Кыргыстані ў сваё кіраваньне пакеты акцыяў некалькіх абаронных прадпрыемстваў — абароннай карпарацыі «Дастан» і АТ «Айнур».

Расея і Кыргыстан сумесна кіруюць Кара-Балцінскім горнарудным камбінатам, які займаецца здабычай і перапрацоўкай ураназьмяшчальных рудаў, малібдэна, торыя, срэбра і золата. Камбінат вырабляе ў год 2000 тон урана.

Расейскія кампаніі спрабуюць набыць дзяржаўны пакет Кадамжайскага сурмянага камбіната — найбуйнейшага вытворцы мэталічнай сурмы ў СНД і асноўнага яе пастаўшчыка ў Расею.

Сацыяльна-эканамічнае становішча

Паводле афіцыйных зьвестак, за рысай беднасьці жывуць 44,4 % насельніцтва краіны.

Беспрацоўе, паводле афіцыйных зьвестак, — 73,4 тысячы чалавек (3,5 % эканамічна актыўнага насельніцтва)[4], у рэальнасьці — ня меней за 200 тысячаў.

У сакавіку 2006 году сярэдні заробак складаў 3057 сомаў або 80 даляраў ЗША[4].

Насельніцтва

Дэмаграфічная крывая Кыргыстану

Насельніцтва Кыргыстану — 5,05 млн чалавек (зьвесткі за 2006 год). Гэта значна больш, чым пражывала ў краіне ў 1959 (2,065 млн), 1970 (2,935 млн), 1979 (3,523 млн), 1989 (4,258) і 1999 (4,823) гадах. Да 1960-х гадоў насельніцтва рэспублікі хутка расло за кошт міграцыйнага і натуральнага прыросту, які быў асабліва значным у сельскіх кыргызаў, узбэкаў і іншых сярэднеазіяцкіх народаў. Асноўнай крыніцай росту насельніцтва краіны пасьля 1970-х гадоў стаў натуральны прырост, які паступова скарачаўся.

Ядро насельніцтва рэспублікі — 58,6 % (1995) — складаюць кыргызы. Кыргызы пражываюць на ўсёй тэрыторыі краіны і пераважаюць у большасьці сельскіх раёнаў. Расейцы складаюць 17,1 % насельніцтва, большасьць зь іх пражываюць у гарадох. Узбэкі сканцэнтраваныя ў асноўным у Оскай вобласці. Зь іншых значных этнічных групаў варта згадаць дунган, украінцаў, немцаў, татараў, габрэяў, казахаў, уйгур і таджыкаў.

Кыргызы спачатку інтэнсіўна вярталіся ў краіну з суседніх Таджыкістану і КНР у першыя гады незалежнасьці, але пасьля 2000 году інтэнсіўна выяжджаюць за яе межы, у асноўным па эканамічных прычынах, у РФ і Казахстан.

Вялікая частка насельніцтва засяроджаная ў далінах — Чуйскай на мяжы з Казахстанам і Фэрганскай на мяжы з Узбэкістанам, — далінах рэк Нарын і Талас, а таксама ў Ісык-Кульскай катлавіне.

Дзяржаўныя сьвяты

Дата Назва Назва па-кыргыску Зацемка
1 студзеня Новы Год Жаңы жыл ~
23 лютага Дзень узброеных сіл Jookerler kunu ~
8 сакавіка Міжнародны жаночы дзень Аялдар күнү ~
21 сакавіка Навруз Нооруз Нооруз майрамы
24 сакавіка Дзень народнай рэвалюцыі Элдик революция күнү ~
1 траўня Сьвята вясны і працы Ішчілер күнү; ~
5 траўня Дзень Канстытуцыі Конституция күнү; ~
9 траўня Дзень Перамогі Жеңиш күнү ~
31 жніўня Дзень Незалежнасьці Эгемендүлүүк күнү ~
~ Сьвята ахвяраваньня Курман айт Дата сьвята вызначаецца па месяцовым каляндары
~ Сьвята разгавеньня Орозо айт Дата сьвята вызначаецца па месяцовым каляндары

Крыніцы

  1. ^ Национальный состав населения Киргизии 2014
  2. ^ King, David C (2005-09). Kyrgyzstan. Marshall Cavendish. p. 144. ISBN 0-7614-2013-4.
  3. ^ Maxim Tkachenko (9 красавіка 2010)."Kyrgyz president says he won't resign". CNN. Праверана 29 красавіка 2013. (анг.)
  4. ^ а б В Киргизии средняя зарплата составляет 80 долларов

Вонкавыя спасылкі

Кыргыстан — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Кыргыстан&oldid=2102533»