Кірыліца

Кѷрїлловица
Кірыліца
А	Б	В	Г	Ґ	Д	Ђ
Ѓ	Е	Ё	Є	Ж	Ѕ	З
И	І	Ї	Й	Ј	К	Л
Љ	М	Н	Њ	О	П	Р
С	Т	Ћ	Ќ	У	Ў	Ф
Х	Ц	Ч	Џ	Ш	Щ	Ъ
Ы	Ь	Э	Ю	Я	Ә	Ӏ
Архаічныя літары кірыліцы
Ꙁ	Ꙃ	Ꙅ	Ꙇ	Ꙉ	Ҁ	Ѻ
Ѹ	Ꙋ	Ѡ	Ѽ	Ꙍ	Ѿ	Ꙏ
Ѣ	Ꙑ	Ꙓ	Ꙕ	Ꙗ	Ѥ	Ѧ
Ꙙ	Ѫ	Ꙛ	Ѩ	Ꙝ	Ѭ	Ѯ
Ѱ	Ѳ	Ѵ	Ѷ	Ꙟ	Ꙡ	Ꙣ
Ꙥ	Ꙧ	Ꙩ	Ꙫ	Ꙭ	ꙮ	Ꚙ
Ꚛ	П̓	П̀	П́	П̧	П̑	Ԗ
Шматграфы
Дз	Дж

Кіры́ліца (кірылічны альфабэт, кірылічная абэцэда або кірылічная азбука) — альфабэт, якім паслугуюцца шэсьць славянскіх моваў — баўгарская, беларуская, македонская, расейская, сэрбская і ўкраінская, а таксама некалькі дзясяткаў іншых моваў былога СССР і краінаў Азіі.

Кірыліца разьвілася з глаголіцы, якую ў 9-м стагодзьдзі распрацавалі два браты Кірыла і Мятод. У адрозьненьне ад глаголіцы кірыліца мае значна больш падабенства да грэцкага альфабэту. Што да гісторыі стварэньня кірыліцы, навукоўцы пакуль не прыйшлі да канчатковага кансэнсусу. Найбольш верагодным стваральнікам кірыліцы лічыцца Клімэнт з Охрыду, вучань братоў Кірылы і Мятода.

У IX стагодзьдзі баўгарскі цар Сімэон I Вялікі, працягваючы культурна-палітычны курс свайго бацькі Барыса I, замовіў новы баўгарскі альфабэт, раньні кірылічны альфабэт, які быў падрыхтаваны ў Прэслаўскай кніжнай школе. Новы альфабэт замяніў глаголіцу, падрыхтаваную раней Сьвятымі Кірылам і Мятодам і тымі ж вучнямі, якія стварылі новую славянскую сыстэму запісу ў Баўгарыі. Ужыванне кірыліцы ў Баўгарыі стала афіцыйным у 893 годзе. Новы альфабэт стаў базісам для альфабэтаў, якія выкарыстоўваюцца ў розных мовах, асабліва праваслаўна-славянскіх, і неславянскіх мовах, на якія ў значнай ступені маўплывала расейская мова. Па стане на 2019 год каля 250 мільёнаў жыхароў Эўразіі выкарыстоўваюць кіраліцы як афіцыйны альфабэт для сваіх нацыянальных моваў, прычым прыблізна палова зь іх складае Расея. З далучэньнем Баўгарыі да Эўразьвязу 1 студзеня 2007 году кірыліца стала трэцім афіцыйным альфабэтам гэтае арганізацыі пасьля лацінкі і грэцкага альфабэту.

Альфабэты славянскіх моваў

Беларускі альфабэт

А а	Б б	В в	Г г	Д д	Е е	Ё ё	Ж ж	З з	І і	Й й
К к	Л л	М м	Н н	О о	П п	Р р	С с	Т т	У у	Ў ў
Ф ф	Х х	Ц ц	Ч ч	Ш ш	Ы ы	Ь ь	Э э	Ю ю	Я я

• Ґ ґ — ужывалася да 1933 году, а таксама ўжываецца цяпер у мовазнаўчых тэкстах. Некаторыя мовазнаўцы выступаюць за вяртаньне літары ў альфабэт (месца — пасьля Г);
• ДЖ дж — дзьве літары, але адзін гук. У некаторых публікацыях пазначаецца ў альфабэце пасьля Д;
• ДЗ дз — так сама, як і ДЖ.

Баўгарскі альфабэт

А а	Б б	В в	Г г	Д д	Е е	Ж ж	З з	И и	Й й	К к
Л л	М м	Н н	О о	П п	Р р	С с	Т т	У у	Ф ф	Х х
Ц ц	Ч ч	Ш ш	Щ щ	Ъ ъ	Ь ь	Ю ю	Я я

Як беларускі, апрача:

• Няма Ў;
• Няма Ё;
• И замест І;
• Няма Э (а «Е» вымаўляецца як «Э»);
• Щ вымаўляецца «шт»;
• Ъ — галосны гук (шва).

Македонскі альфабэт

А а	Б б	В в	Г г	Д д	Ѓ ѓ	Е е	Ж ж	З з	Ѕ ѕ	И и
Ј ј	К к	Л л	Љ љ	М м	Н н	Њ њ	О о	П п	Р р	С с
Т т	Ќ ќ	У у	Ф ф	Х х	Ц ц	Ч ч	Џ џ	Ш ш

Як беларускі, апрача:

• Няма Ў;
• Няма Ё;
• И замест І;
• Няма Й (замест яго J);
• Няма Э (а «Е» вымаўляецца як «Э»);
• Љ љ — мяккі эль;
• Њ њ — мяккі энь;
• Ѓ ѓ — мяккі ~«гь»;
• Ќ ќ — мяккі ~«кь»;
• Џ, џ — як беларускі «дж»;
• Ѕ, ѕ — як беларускі «дз»;
• Няма Ю і Я;

Расейскі альфабэт

А а	Б б	В в	Г г	Д д	Е е	Ё ё	Ж ж	З з	И и	Й й
К к	Л л	М м	Н н	О о	П п	Р р	С с	Т т	У у	Ф ф
Х х	Ц ц	Ч ч	Ш ш	Щ щ	Ъ ъ	Ы ы	Ь ь	Э э	Ю ю	Я я

Як беларускі, апрача:

• Няма Ў;
• И замест І;
• Щ щ — мяккі доўгі «ш» (некаторыя лінгвісты ўважаюць за асобны гук). Там, дзе звычайна ў беларускай мове ўжываецца «шч»;
• Ъ ъ — цьвёрды знак. Адыгрывае тую ж ролю, што апостраф у беларускай мове;
• Г г — выбухны гук, адпавядае нашаму Ґ, а не Г;
• Ё ё — ужываецца факультатыўна, пры ўпарадкаваньні паводле альфабэту не адрозьніваецца ад Е е.

Стараславянская азбука

А а	Б б	В в	Г г	Д д	Є є	Ж ж	Ѕ ѕ	З з	І і	Ї ї
И и	Ћ ћ	К к	Л л	М м	Н н	О о	Ѻ ѻ	П п	Р р	С с
Т т	Ѹ ѹ	Ф ф	Ѳ ѳ	Х х	Ѡ ѡ	Ѿ ѿ	Щ щ	Ц ц	Ч ч	Ш ш
Ъ ъ	ЪІ ъі	Ь ь	Ѣ ѣ	Ю ю	Я я	Ѥ ѥ	Ѧ ѧ	Ѫ ѫ	Ѩ ѩ	Ѭ ѭ
Ѯ ѯ	Ѱ ѱ	Ѵ ѵ

Сучасны сэрбскі альфабэт

А а	Б б	В в	Г г	Д д	Ђ ђ	Е е	Ж ж	З з	И и	Ј ј
К к	Л л	Љ љ	М м	Н н	Њ њ	О о	П п	Р р	С с	Т т
Ћ ћ	У у	Ф ф	Х х	Ц ц	Ч ч	Џ џ	Ш ш

Як беларускі, апрача:

• Няма Ў;
• Няма Ё;
• И замест І;
• Няма Й (замест яго J);
• Няма Э (а «Е» вымаўляецца як «Э»);
• Љ љ — мяккі эль;
• Њ њ — мяккі энь;
• Ђ ђ — мяккі ~«дзь»;
• Ћ, ћ — мяккі ~«ть»;
• Џ, џ — як беларускі «дж»;
• Няма Ю і Я.

Украінскі альфабэт

А а	Б б	В в	Г г	Ґ ґ	Д д	Е е	Є є	Ж ж	З з	И и
І і	Ї ї	Й й	К к	Л л	М м	Н н	О о	П п	Р р	С с
Т т	У у	Ф ф	Х х	Ц ц	Ч ч	Ш ш	Щ щ	Ю ю	Я я	Ь ь

Як беларускі, апрача:

• Няма Ў;
• Няма Ы;
• Няма Ё;
• Няма Э (а «Е» вымаўляецца як «Э»);
• Є є — вымаўляецца як беларускі Е;
• Щ щ — вымаўляецца як беларускі «шч»;
• И и — вымаўляецца як беларускі Ы;
• Ї ї — вымаўляцца як беларускі ЙІ;

Іншыя мовы

Акрамя вышэй названых шасьці славянскіх моваў, нейкай формай кірылічнага альфабэту карыстаюцца (або карысталіся) наступныя мовы:

• Славянскія
  • Русінская мова
  • Царкоўнаславянская мова
• Каўкаскія
  • Абхаская
  • Аварская
  • Адыгейская
  • Кабардынская
  • Лезгінская
  • Чачэнская (1940—1991)
• Кітайскія
  • Дунганская
• Чукоцка-камчацкія
  • Карацкая
  • Чукоцкая
• Уральскія
  • Карэльская (1937—1989)
  • Комі
  • Мансі
  • Ханты
  • Удмурцкая
  • Ненецкая
• Індаарыйскія
  • Цыганская (у Сэрбіі й былым СССР)
• Індаіранскія
  • Асэтынская
  • Курдзкая (у былым СССР)
  • Таджыцкая
• Мангольскія
  • Бурацкая
  • Калмыцкая
  • Мангольская
• Раманскія
  • Румынская/малдаўская — гл. Малдаўская кірыліца
• Тунгускія
  • Нанайская
  • Эвэнк
• Цюрскія
  • Алтайская
  • Азэрбайджанская (1939—1991)
  • Балкарская
  • Казаская і гагавуская (з 1957)
  • Карачайская
  • Кіргіская
  • Татарская
  • Туркмэнская (1940—1994)
  • Туванская
  • Чуваская
  • Узбэцкая (1941—1998)
  • Якуцкая

Вонкавыя спасылкі

Кірыліца — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

• Тры алфавіты і шлях кірыліцы: гісторыя беларускіх літар. Budzma.by.
• Гісторыя мовы. Кірыліца, лацінка, арабская вязь. Мова нанова.
• Кирилиця. Украінская малая энцыкляпэдыя (укр.).
• Кірыліца. Open Directory Project (анг.).
• Кірыліца ў электронным выглядзе. Секция по информационным технологиям ИФЛА (рас.).
• Кірылічны альфабэт славянскім моваў. Local Fonts (анг.).