Паўднёвы полюс: розьніца паміж вэрсіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі

← Папярэдняя зьмена Наступная зьмена →

Змесціва выдалена Змесціва дададзена

ВізуальнаВікіразметка

Лінейны

Вэрсія ад 11:11, 1 сьнежня 2019

Каардынаты: 90° пд. ш. 0° у. д. / 90° пд. ш. 0° у. д. / -90; 0

Паўднёвы по́люс ці Паўднёвае канцаво́сьсе — гэта самы паўднёвы пункт на Зямлі. Вызначаецца некалькімі рознымі шляхамі. Гэта самая паўднёвая кропка на паверхні нашае плянэты й яна ляжыць на процілеглым баку Зямлі ад Паўночнага полюсу. Разьмешчаны на кантынэнце Антарктыда, тутака таксама месьціцца палярная станцыя ЗША Амундсэн—Скот, якая была створана ў 1956 годзе й да гэтага часу на ёй стала працуюць навукоўцы.

У большасьці выпадкаў менавіта геаграфічны паўднёвы полюс маецца на ўвазе калі гаворка ідзе пра паўднёвы полюс. Ён знаходзіцца ў месцы, дзе вось абарачэньня Зямлі «выходзіць» на паверхню, на Палярным плато Антарктыды на вышыні 2 800 мэтраў, тоўшча льду ў гэтым месцы складае 2840 мэтраў. Геамагнітным паўднёвым полюсам лічыцца найбліжэйшы да геаграфічнага поўдня полюс геамагнітнага поля. Магнітным паўднёвым полюсам ёсьць пункт, найбліжэйшы да паўночнага геаграфічнага полюсу, у якім лініі магнітнага поля Зямлі ствараюць зь яе паверхняй вугал 90°. Менавіта на гэты пункт паказвае паўночная стрэлка компаса. Паўднёвы полюс недасяжнасьці мае каардынаты 85°50′ пд. ш. 65°47′ у. д. / 85.833° пд. ш. 65.783° у. д. / -85.833; 65.783, знаходзіцца далей астатніх месцаў Антарктыды ад Паўднёвага акіяна.

Геаграфія

Звычайна геаграфічны паўднёвы полюс вызначаецца як паўднёвая зь дзьвюх кропак, дзе вось кручэньня Зямлі перасякае ейную паверхню. Аднак вось кручэньня Зямлі насамрэч падпарадкоўваецца вельмі маленькім «ваганьням» (палярнаму руху), таму для вельмі дакладнай працы гэта вызначэньне не падыходзіць.

Геаграфічныя каардынаты паўднёвага полюса звычайна прыводзяцца проста ў выглядзе 90°00′ пн. ш. 0°00′ у. д. / 90° пн. ш. 00° у. д. / 90; 00, паколькі ягоная даўгата геамэтрычна не вызначальна. Пры жаданьні даўгата можа быць зададзена як 0°. На паўднёвым полюсе ўсе напрамкі накіраваны на поўнач. Праз гэта ўказаньні на полюсе даюцца адносна сетцы на поўнач, якая указвае на поўнач, уздоўж асноўнага мэрыдыяну^[1]. Уздоўж шчыльных колаў шыротаў, па гадзіньнікавай стрэлцы ідзе ўсход, а супраць гадзіньнікавай стрэлцы — захад.

Геаграфічны паўднёвы полюс разьмешчаны на кантынэнце Антарктыда, хоць гэтак ня было так на працягу гісторыі праз дрэйф кантынэнту. Полюс знаходзіцца на вяршыні бясплоднага ледзянага пласкагор’я на вышыні 2835 мэтраў над узроўнем мора, і знаходзіцца прыблізна ў 1300 км ад бліжэйшага адкрытага мора ў Кітовай бухце. Таўшчыня льду, паводле ацэнак, складае каля 2700 мэтраў, таму паверхня зямлі пад ледавіковым покрывам на самай справе знаходзіцца побач з узроўнем мора^[2].

Палярны ледавіковы ліст рухаецца з хуткасьцю прыблізна 10 мэтраў у год у напрамку паміж 37° і 40° на захад ад сеткі на поўнач уніз да мора Ўэдэла^[3]. Таму становішча станцыі й іншыя штучных артыфактаў адносна геаграфічнага полюса паступова зьмяняюцца зь цягам часу.

Дасьледваньне

Першым чалавекам, які туды дайшоў быў Руаль Амундсэн 14 сьнежня 1911 году. Другі чалавек — Робэрт Фалкон Скот, які трапіў на полюс на месяц пазьней. У 1929 годзе амэрыканец Рычард Бэрд разам з Бэрнтам Балхэнам першым праляцеў на самалёце над Паўднёвым полюсам. У 1958 годзе брытанска-новазэляндзкая экспэдыцыя Вівіяна Фукса й Эдмунд Гілары зьдзейсьніла першы трансантарктычны пераход ад мора Ўэдэла праз Паўднёвы полюс да мора Роса. З 1957 году на Паўднёвым полюсе дзейнічае навуковая станцыя ЗША «Амундсэн-Скот».

Клімат

Сярэднегадавая тэмпэратура складае —48,9 °C (максымальная —14,7 °C, мінімальная —74,3 °C).

Крыніцы

^ «Moving the South Pole». NASA Quest.
^ «Amundsen–Scott South Pole Station». National Science Foundation, Office of Polar Programs.
^ «Where is the real Pole really?» Amundsen-Scott South Pole Station.

Вонкавыя спасылкі

Паўднёвы полюс — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

The Antarctic Sun. Навінавы партал амэрыканскае антарктычнае праграмы (анг.).
Полюсы. Australian Antarctic Division (анг.).
Фотагалерэя паўднёвага полюсу. NOAA Climate Monitoring and Diagnostics Laboratory (анг.).

[1] «Moving the South Pole». NASA Quest.

[2] «Amundsen–Scott South Pole Station». National Science Foundation, Office of Polar Programs.

[3] «Where is the real Pole really?» Amundsen-Scott South Pole Station.

[1]

[2]

[3]

@@ Радок 1: / Радок 1: @@
 {{Каардынаты|90|паўднёвае|0|усходняе|выяўленьне=загаловак}}
-[[Файл:Geographic_Southpole.jpg|міні|164пкс|Геаграфічны Паўднёвы полюс]]
+[[Файл:Geographic_Southpole.jpg|міні|Геаграфічны Паўднёвы полюс]]
-[[Файл:Pole-south.gif|міні|175пкс|Мапа Антарктыды]]
+[[Файл:Pole-south.gif|міні|Мапа Антарктыды]]
-'''Паўднёвы по́люс''' (Паўднёвае канцавосьсе) — гэта самы паўднёвы пункт на [[Зямля|Зямлі]]. Вызначаецца некалькімі рознымі шляхамі.
+'''Паўднёвы по́люс''' ці '''Паўднёвае канцаво́сьсе''' — гэта самы паўднёвы пункт на [[Зямля|Зямлі]]. Вызначаецца некалькімі рознымі шляхамі. Гэта самая паўднёвая кропка на паверхні нашае плянэты й яна ляжыць на процілеглым баку Зямлі ад [[Паўночны полюс|Паўночнага полюсу]]. Разьмешчаны на кантынэнце [[Антарктыда]], тутака таксама месьціцца палярная станцыя ЗША [[Амундсэн—Скот (антарктычная станцыя)|Амундсэн—Скот]], якая была створана ў 1956 годзе й да гэтага часу на ёй стала працуюць навукоўцы.
+У большасьці выпадкаў менавіта геаграфічны паўднёвы полюс маецца на ўвазе калі гаворка ідзе пра паўднёвы полюс. Ён знаходзіцца ў месцы, дзе вось абарачэньня Зямлі «выходзіць» на паверхню, на Палярным плато [[Антарктыда|Антарктыды]] на вышыні 2 800 мэтраў, тоўшча [[лёд|льду]] ў гэтым месцы складае 2840 мэтраў. Геамагнітным паўднёвым полюсам лічыцца найбліжэйшы да геаграфічнага поўдня полюс геамагнітнага поля. Магнітным паўднёвым полюсам ёсьць пункт, найбліжэйшы да паўночнага геаграфічнага полюсу, у якім лініі [[магнітнае поле|магнітнага поля]] Зямлі ствараюць зь яе паверхняй вугал 90°. Менавіта на гэты пункт паказвае паўночная стрэлка компаса. Паўднёвы полюс недасяжнасьці мае каардынаты {{Каардынаты|85|50|паўднёвае|65|47|усходняе}}, знаходзіцца далей астатніх месцаў Антарктыды ад [[Паўднёвы акіян|Паўднёвага акіяна]].
-== Геаграфічны паўднёвы полюс ==
-Геаграфічны паўднёвы полюс — гэта месца, дзе вось абарачэньня Зямлі «выходзіць» на паверхню. Знаходзіцца на Палярным плато [[Антарктыда|Антарктыды]] на вышыні 2 800 мэтраў, тоўшча [[лёд|льда]] складае 2840 мэтраў. Сярэднегадавая [[тэмпэратура]] складае -48,9&nbsp;°C (максымальная -14,7&nbsp;°C, мінімальная -74,3&nbsp;°C). Першым чалавекам, які туды дайшоў быў [[Роальд Амундсэн]] [[14 сьнежня]] [[1911]] года. Другі чалавек — [[Робэрт Фалкон Скот]], які трапіў на полюс на месяц пазьней. У [[1929]] годзе амэрыканец [[Рычард Бэрд]] разам з [[Бэрнт Балхэн|Бэрнтам Балхэнам]] першым праляцеў на [[самалёт|самалёце]] над Паўднёвым полюсам. У [[1958]] годзе брытанска-новазэляндзкая экспэдыцыя [[Вівіян Фукс|Вівіяна Фукса]] і [[Эдмунда Гілары|Эдмунд Гілары]] зьдзейсьнілі першы трансантарктычны пераход ад [[мора Ўэдэла]] праз Паўднёвы полюс да [[мора Роса]]. З [[1957]] года на Паўднёвым полюсе дзейнічае навуковая станцыя [[ЗША]] «Амундсэн-Скот».
+== Геаграфія ==
-== Геамагнітны паўднёвы полюс ==
+Звычайна геаграфічны паўднёвы полюс вызначаецца як паўднёвая зь дзьвюх кропак, дзе вось кручэньня Зямлі перасякае ейную паверхню. Аднак вось кручэньня Зямлі насамрэч падпарадкоўваецца вельмі маленькім «ваганьням» ([[палярны рух|палярнаму руху]]), таму для вельмі дакладнай працы гэта вызначэньне не падыходзіць.
+Геаграфічныя каардынаты паўднёвага полюса звычайна прыводзяцца проста ў выглядзе {{Каардынаты|90|00|паўднёвае}}, паколькі ягоная даўгата геамэтрычна не вызначальна. Пры жаданьні даўгата можа быць зададзена як 0°. На паўднёвым полюсе ўсе напрамкі накіраваны на поўнач. Праз гэта ўказаньні на полюсе даюцца адносна сетцы на поўнач, якая указвае на поўнач, уздоўж асноўнага [[мэрыдыян]]у<ref>[http://quest.nasa.gov/antarctica/background/cara/movpole.html ''«Moving the South Pole»'']. NASA Quest.</ref>. Уздоўж шчыльных колаў шыротаў, па гадзіньнікавай стрэлцы ідзе ўсход, а супраць гадзіньнікавай стрэлцы — захад.
-Геамагнітным паўднёвым полюсам лічыцца найбліжэйшы да геаграфічнага поўдня полюс геамагнітнага поля.
+Геаграфічны паўднёвы полюс разьмешчаны на кантынэнце Антарктыда, хоць гэтак ня было так на працягу гісторыі праз дрэйф кантынэнту. Полюс знаходзіцца на вяршыні бясплоднага ледзянага пласкагор’я на вышыні 2835 мэтраў над узроўнем мора, і знаходзіцца прыблізна ў 1300 км ад бліжэйшага адкрытага мора ў [[Кітовая бухта|Кітовай бухце]]. Таўшчыня льду, паводле ацэнак, складае каля 2700 мэтраў, таму паверхня зямлі пад ледавіковым покрывам на самай справе знаходзіцца побач з узроўнем мора<ref>[https://www.nsf.gov/od/opp/support/southp.jsp ''«Amundsen–Scott South Pole Station»'']. National Science Foundation, Office of Polar Programs.</ref>.
-== Магнітны паўднёвы полюс ==
+Палярны ледавіковы ліст рухаецца з хуткасьцю прыблізна 10 мэтраў у год у напрамку паміж 37° і 40° на захад ад сеткі на поўнач уніз да [[мора Ўэдэла]]<ref>[http://www.southpolestation.com/pole/survey.html ''«Where is the real Pole really?»''] Amundsen-Scott South Pole Station.</ref>. Таму становішча станцыі й іншыя штучных артыфактаў адносна геаграфічнага полюса паступова зьмяняюцца зь цягам часу.
-Пункт, найбліжэйшы да ''паўночнага геаграфічнага'' полюса, у якім лініі магнітнага поля Зямлі ствараюць зь яе паверхняй вугал 90°. Менавіта на гэты пункт паказвае паўночная стрэлка компаса.
+== Дасьледваньне ==
-== Паўднёвы полюс недасяжнасьці ==
+Першым чалавекам, які туды дайшоў быў [[Руаль Амундсэн]] 14 сьнежня 1911 году. Другі чалавек — [[Робэрт Фалкон Скот]], які трапіў на полюс на месяц пазьней. У 1929 годзе амэрыканец [[Рычард Бэрд]] разам з [[Бэрнт Балхэн|Бэрнтам Балхэнам]] першым праляцеў на [[самалёт|самалёце]] над Паўднёвым полюсам. У 1958 годзе брытанска-новазэляндзкая экспэдыцыя [[Вівіян Фукс|Вівіяна Фукса]] й [[Эдмунда Гілары|Эдмунд Гілары]] зьдзейсьніла першы трансантарктычны пераход ад [[мора Ўэдэла]] праз Паўднёвы полюс да [[мора Роса]]. З 1957 году на Паўднёвым полюсе дзейнічае навуковая станцыя [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]] «Амундсэн-Скот».
+== Клімат ==
-Мае каардынаты {{Каардынаты|85|50|паўднёвае|65|47|усходняе}}, знаходзіцца далей астатніх месцаў Антарктыды ад [[Паўднёвы акіян|Паўднёвага акіяна]].
+Сярэднегадавая [[тэмпэратура]] складае —48,9&nbsp;°C (максымальная —14,7&nbsp;°C, мінімальная —74,3&nbsp;°C).
+== Крыніцы ==
+{{Крыніцы}}
 == Вонкавыя спасылкі ==
-{{Commons|South Pole|выгляд=міні}}
+{{Commons}}
+* [https://antarcticsun.usap.gov/ The Antarctic Sun]. Навінавы партал амэрыканскае антарктычнае праграмы{{ref-en}}.
+* [https://web.archive.org/web/20100426023311/http://www.aad.gov.au/default.asp?casid=1843 Полюсы]. Australian Antarctic Division{{ref-en}}.
+* [https://web.archive.org/web/20050905040819/http://www.cmdl.noaa.gov/gallery/SPO Фотагалерэя паўднёвага полюсу]. NOAA Climate Monitoring and Diagnostics Laboratory{{ref-en}}.
 [[Катэгорыя:Антарктыда]]