Фэадалізм: розьніца паміж вэрсіямі
д Removing Link GA template (handled by wikidata) |
д афармленьне |
||
Радок 1: | Радок 1: | ||
'''Фэадалізм''' або '''фэўдалізм''' (ад {{мова-en|feudum|скарочана}}) — эканамічная і грамадзкая мадэль, пры якой асноўныя сацыяльныя клясы людзей — фэадалы (землеўладальнікі) і эканамічна залежнае ад іх сялянства; фэадалы пры гэтым зьвязаныя адзін з адным спэцыфічным тыпам прававых абавязаньняў, вядомых як ''[[фэадальныя ўсходы]]''. |
'''Фэадалізм''' або '''фэўдалізм''' (ад {{мова-en|feudum|скарочана}}) — эканамічная і грамадзкая мадэль, пры якой асноўныя сацыяльныя клясы людзей — фэадалы (землеўладальнікі) і эканамічна залежнае ад іх сялянства; фэадалы пры гэтым зьвязаныя адзін з адным спэцыфічным тыпам прававых абавязаньняў, вядомых як ''[[фэадальныя ўсходы]]''. |
||
Слова «фэадалізм» выкарыстоўвалася ангельскімі юрыстамі |
Слова «фэадалізм» выкарыстоўвалася ангельскімі юрыстамі XVII стагодзьдзя для пазначэньне тыпу ўласнасьці; як грамадзка-палітычны тэрмін яно ўжываецца ў [[Шарль Люі дэ Мантэск’ё|Мантэск’ё]]. Паданьне пра фэадалізм як пра этап сацыяльна-эканамічнай гісторыі чалавецтва, які адпавядаў у Эўропе [[Сярэднявечча|Сярэднявеччу]], разьвіваецца ў францускай гістарыяграфіі пачатку XIX стагодзьдзя, першым чынам у [[Франсуа-П’ер-Гіём Гізо|Гізо]]. У афіцыйным савецкім [[марксізм|марксізьме]] фэадалізм разглядаўся ў якасьці адной зь пяці [[грамадзка-гістарычная фармацыя|грамадзка-гістарычных фармацыяў]], больш высокай у параўнаньні з [[Рабаўладальніцкі лад|рабаўладаньнем]м. У XX стагодзьдзі розныя гістарычныя школы высоўвалі розныя канцэпцыі фэадалізму; некаторыя наогул не выкарыстоўвалі гэты тэрмін. |
||
У сучаснай навуцы часта выкарыстоўваюцца тэрміны традыцыйнае |
У сучаснай навуцы часта выкарыстоўваюцца тэрміны традыцыйнае грамадзтва, аграрнае грамадзтва. Панавальны тып эканомікі пры фэадальным ладзе — [[натуральная гаспадарка]], уклад — [[традыцыйны уклад|традыцыйны]]. |
||
Панавальны тып эканомікі пры фэадальным ладзе — [[натуральная гаспадарка]], уклад — [[традыцыйны уклад|традыцыйны]]. |
|||
Пры фэадальных адносінах уладальнікі земляў ([[фэадал]]ы) выбудаваныя ў фэадальныя ўсходы: асоба ніжэйшага рангу ([[васал]]) атрымлівае за службу зямельны надзел ([[фэод]] або [[ |
Пры фэадальных адносінах уладальнікі земляў ([[фэадал]]ы) выбудаваныя ў фэадальныя ўсходы: асоба ніжэйшага рангу ([[васал]]) атрымлівае за службу зямельны надзел ([[фэод]] або [[ф’еф]]) і прыгонных у вышэйстаялага ([[сэньёр]]а). На чале фэадальных усходаў стаяў [[манарх]], але яго ўлада звычайна значна слабейшая ў параўнаньні з паўнамоцтвамі буйных сэньёраў, якія, у сваю чаргу, ня маюць абсалютнай улады над усімі землеўладальнікамі, якія стаяць ніжэй за іх у фэадальных усходах (прынцып «васал майго васала — ня мой васал», які дзейнічаў у шматлікіх дзяржавах кантынэнтальнай Эўропы). Сяляне працуюць на землях, належных фэадалам усіх узроўняў, плацячы ім [[паншчына]]й або [[чынш]]ам. |
||
Фэадалізм у заходняй Эўропе, паводле шэрагу канцэпцыяў, пачаў усталёўвацца яшчэ ў |
Фэадалізм у заходняй Эўропе, паводле шэрагу канцэпцыяў, пачаў усталёўвацца яшчэ ў V стагодзьдзі нашай эры ў позьняй [[Рымская імпэрыя|Рымскай імпэрыі]]. Адметнымі рысамі фэадалізму ў Заходняй Эўропе былі высокая ступень палітычнай дэцэнтралізацыі, дуалізм сьвецкай і духоўнай улад, спэцыфіка эўрапейскага гораду як цэнтру рамяства і гандлю, раньняе разьвіцьцё гарызантальных грамадзкіх структураў, публічнага прыватнага права. Затым, у [[сярэднія стагодзьдзі]], ён пачаў панаваць у Эўропе да [[буржуазная рэвалюцыя|буржуазных рэвалюцыяў]]. На зьмену фэадальнаму ладу прыйшоў [[капіталізм|капіталістычны]]. |
||
У антычным сьвеце найбольш падобную да фэадалізму сыстэму мела [[Пэрсыдзкая імпэрыя]], у якой цяжкаму вершніку даваўся надзел, падобны да фэадальнага [[фэод]]у. |
У антычным сьвеце найбольш падобную да фэадалізму сыстэму мела [[Пэрсыдзкая імпэрыя]], у якой цяжкаму вершніку даваўся надзел, падобны да фэадальнага [[фэод]]у. |
||
Радок 17: | Радок 16: | ||
== Вонкавыя спасылкі == |
== Вонкавыя спасылкі == |
||
{{Commons |
{{Commons}} |
||
[[Катэгорыя:Фэадалізм| ]] |
[[Катэгорыя:Фэадалізм| ]] |
Вэрсія ад 14:33, 6 красавіка 2019
Фэадалізм або фэўдалізм (ад анг. feudum) — эканамічная і грамадзкая мадэль, пры якой асноўныя сацыяльныя клясы людзей — фэадалы (землеўладальнікі) і эканамічна залежнае ад іх сялянства; фэадалы пры гэтым зьвязаныя адзін з адным спэцыфічным тыпам прававых абавязаньняў, вядомых як фэадальныя ўсходы.
Слова «фэадалізм» выкарыстоўвалася ангельскімі юрыстамі XVII стагодзьдзя для пазначэньне тыпу ўласнасьці; як грамадзка-палітычны тэрмін яно ўжываецца ў Мантэск’ё. Паданьне пра фэадалізм як пра этап сацыяльна-эканамічнай гісторыі чалавецтва, які адпавядаў у Эўропе Сярэднявеччу, разьвіваецца ў францускай гістарыяграфіі пачатку XIX стагодзьдзя, першым чынам у Гізо. У афіцыйным савецкім марксізьме фэадалізм разглядаўся ў якасьці адной зь пяці грамадзка-гістарычных фармацыяў, больш высокай у параўнаньні з [[Рабаўладальніцкі лад|рабаўладаньнем]м. У XX стагодзьдзі розныя гістарычныя школы высоўвалі розныя канцэпцыі фэадалізму; некаторыя наогул не выкарыстоўвалі гэты тэрмін.
У сучаснай навуцы часта выкарыстоўваюцца тэрміны традыцыйнае грамадзтва, аграрнае грамадзтва. Панавальны тып эканомікі пры фэадальным ладзе — натуральная гаспадарка, уклад — традыцыйны.
Пры фэадальных адносінах уладальнікі земляў (фэадалы) выбудаваныя ў фэадальныя ўсходы: асоба ніжэйшага рангу (васал) атрымлівае за службу зямельны надзел (фэод або ф’еф) і прыгонных у вышэйстаялага (сэньёра). На чале фэадальных усходаў стаяў манарх, але яго ўлада звычайна значна слабейшая ў параўнаньні з паўнамоцтвамі буйных сэньёраў, якія, у сваю чаргу, ня маюць абсалютнай улады над усімі землеўладальнікамі, якія стаяць ніжэй за іх у фэадальных усходах (прынцып «васал майго васала — ня мой васал», які дзейнічаў у шматлікіх дзяржавах кантынэнтальнай Эўропы). Сяляне працуюць на землях, належных фэадалам усіх узроўняў, плацячы ім паншчынай або чыншам.
Фэадалізм у заходняй Эўропе, паводле шэрагу канцэпцыяў, пачаў усталёўвацца яшчэ ў V стагодзьдзі нашай эры ў позьняй Рымскай імпэрыі. Адметнымі рысамі фэадалізму ў Заходняй Эўропе былі высокая ступень палітычнай дэцэнтралізацыі, дуалізм сьвецкай і духоўнай улад, спэцыфіка эўрапейскага гораду як цэнтру рамяства і гандлю, раньняе разьвіцьцё гарызантальных грамадзкіх структураў, публічнага прыватнага права. Затым, у сярэднія стагодзьдзі, ён пачаў панаваць у Эўропе да буржуазных рэвалюцыяў. На зьмену фэадальнаму ладу прыйшоў капіталістычны.
У антычным сьвеце найбольш падобную да фэадалізму сыстэму мела Пэрсыдзкая імпэрыя, у якой цяжкаму вершніку даваўся надзел, падобны да фэадальнага фэоду.
Глядзіце таксама
Вонкавыя спасылкі
Фэадалізм — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў