Аруба: розьніца паміж вэрсіямі

	Аруба; Aruba
Сьцяг	Герб
	Нацыянальны дэвіз: One Happy Island
	Дзяржаўны гімн: «Aruba Dushi Tera»
Афіцыйная мова	нідэрляндзкая, папіямэнта
Сталіца	Араньестад
Найбуйнейшы горад	Араньестад
Форма кіраваньня Кароль; Губэрнатар; Прэм’ер-міністар	Канстытуцыйная манархія; Вілем-Аляксандар; Альфонса Букгаўт; Эвэлін Вэвэр-Крус
Плошча; • агульная; • адсотак вады	; 178,91 км²; нязначны
Насельніцтва; • агульнае (2016); • шчыльнасьць	197-е месца ў сьвеце; 104 822; 612/км²
СУП; • агульны (2007); • на душу насельніцтва	182 месца ў сьвеце; $2,4 млрд; $23 831
Валюта	Арубскі флёрын (AWG)
Часавы пас	AST (UTC-4)
Дамэн верхняга ўзроўню	.aw
Тэлефонны код	+297

Інтэрактыўны прагляд гісторыі

← Папярэдняя зьмена

Змесціва выдалена Змесціва дададзена

ВізуальнаВікіразметка

Лінейны

Цяперашняя вэрсія на 17:26, 5 лютага 2019

Аруба (па-нідэрляндзку і на мове папіямэнта: Aruba) — востраў у Карыбскім моры ля Вэнэсуэлы. У цяперашні час Аруба — суб’ект фэдэрацыі ў складзе Каралеўства Нідэрляндаў, сталіцай якога зьяўляецца горад Араньестад.

Гісторыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Паходжаньне назвы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Наконт паходжаньня назвы Арубы існуе некалькі гіпотэзаў. Паводле першае, назва Aruba паходзіць ад двух індзейскіх словаў: ora (па-беларуску: ракушка) і oubao (па-беларуску: востраў, выспа), г. зн. «востраў ракушкаў». Паводле іншае гіпотэзы, назва вострава паходзіць ад індзейскага uru (па-беларуску: каноэ) і oubao (па-беларуску: востраў, выспа), гэтае сьведчыць аб тым, што індзейцы ўжывалі каноэ ў часе калянізацыі Арубы.

Існуе таксама іншая вэрсія паходжаньня назвы Арубы, паводле якой назва паходзіць ад гішпанскіх словаў oro hubo (па-беларуску: тут было золата). Гэтая вэрсія зьвязаная з тым, што гішпанскія мараплаўцы шукалі гэты мэтал у карыбскім рэгіёне.

Аруба ўпершыню згаданая на мапе ў 1562 годзе, тады яна была пазначаная як Orua. На іншых мапах XVI—XVII стагодзьдзяў сустракаюцца такія назвы вострава як «Oruba», «Ouraba», «Uruba» й «Arouba»^[1].

Індзейцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Паводле археалягічных зьвестак, востраў Аруба быў населены задоўга да яго адкрыцьця гішпанскімі мараплаўцамі, найранейшыя яго жыхары насялялі востраў каля 2500 году да н. э., гэта былі індзейцы з племя аравакаў. Яны былі рыбакамі, паляўнічымі і зьбіральнікамі, выкарыстоўвалі прымітыўныя інструмэнты, зробленыя з каменя і ракушкаў. Паводле зьвестак археалягічных дасьледаваньняў (перадусім наскальных малюнкаў ды пахаваньняў), культура індзейцаў Арубы вельмі падобная да культуры паўночнаамэрыканскіх індзейцаў^[1].

Знаходкі, якія адносяцца прыблізна да 900 году да н. э., паказваюць, што індзейцы Арубы ўжо тады выраблялі ўручную гліняныя гаршкі і таўклі ў іх соль. Апроч таго, ужо ў той час яны мелі сямейныя паселішчы, выкарыстоўвалі каменныя інструмэнты й ужывалі ўпрыгажэньні, якія рабілі з кавалкаў ракавінак. Наскальныя малюнкі арубанскіх індзейцаў знаходзяцца ў асноўным у пячорах (Фантэйн, Гвадарыкіры ды іншых), яны маюць выгляд геамэтрычных фігураў, пасярэдзіне якіх намаляваныя людзі ці жывёлы. Верагодна, пячоры зьяўляліся культавымі месцамі індзейцаў Арубы, бо вядома, што яны ў іх ня жылі^[1].

У XIV стагодзьдзі Аруба была захопленая карыбамі.

Калянізацыя вострава[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Наветраныя астравы адкрытыя гішпанцамі (Алёнса дэ Ахэда ці Амэрыга Вэспуччы — на гэты конт у сучасных гісторыкаў няма адзінага меркаваньня). Ахэда, як відаць зь ягоных малюнкаў і мапаў, наведваў астравы Банэйр ды Кюрасао, але не Арубу. Існуе меркаваньне, што Аруба была адкрытая колькі гадоў пазьней, падчас адной зь ягоных экспэдыцыяў.

Пачаткова, гішпанцы назвалі Наветраныя астравы «астравамі гігантаў» (па-гішпанску: Islas de los Gigantes), бо мясцовае насельніцтва было значна вышэй за іх. Іншая гішпанская назва гэтых выспаў гэта islas inutiles (па-беларуску: бескарысныя, непатрэбныя астравы) таму што на іх не было знойдзена золата і срэбра, таксама яны апынуліся непрыдатнымі для сельскай гаспадаркі. Магчыма, сучасная назва «Антылы» паходзіць менавіта ад слова inutiles.

Геаграфія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Аруба зьяўляецца найзахаднейшым з Малых Антыльскіх астравоў. Востраў знаходзіцца за 29 км ад паўвострава Парагўана ў Вэнэсуэле і за 68 км заходней вострава Кюрасао. Плошча Арубы — 193 квадратныя кілямэтры. Уладаньне мяжуе зь Нідэрляндзкімі Антыльскімі астравамі на ўсходзе й з Вэнэсуэлай на поўначы. Найвышэйшымі гарамі на востраве зьяўляюцца Яманота й Ойбэрг.

Геалягічная характарыстыка[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Паходжаньне Арубы зьвязанае з вульканічнай актыўнасьцю, якая адбывалася 90—95 мільёнаў гадоў таму. Востраў складзены з лававых, кварцавых і вапняковых горных пародаў. Найбольш распаўсюджанымі лававых пародамі вострава зьяўляюцца дыябаз, вульканічны туф, канглямэрат і лупняк. Менавіта з дыябазу складзеныя шматлікія цьвёрдыя чорныя скалы на Арубе. Туф складаецца з спрасаванага попелу, што сьведчыць аб моцнай вульканічнай актыўнасьці ў мінулым. У выніку гэтай актыўнасьці ўтвараліся таксама канглямэраты з ападкавых пародаў. У выніку ціску ці тэмпэратурнага рэжыму частка пародаў трансфармавалася ў лупняк^[2].

Пароды, якія ўтварыліся 85—90 мільёнаў гадоў таму, адносяцца да пэрыяду плютанізму. Пасьля заканчэньня вульканізму расплаўленыя пароды выцякалі з-пад кары зямлі, але не дасягалі яе паверхні. Паводле структуры гэтыя пароды значна адрозьніваліся ад вульканічных. Большая частка Арубы складаецца з такіх пародаў (г. зв. баталіту), якія застылі ўнутры лававых утварэньняў і сфармавалі вялікае магматычнае цела.

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

^ ^а ^б ^в De Indianen (нід.). Historia di Aruba. Праверана 9 лютага 2016 г.
^ Geological Origins of Aruba (анг.). Archaelogical Museum Aruba. Праверана 18 кастрычніка 2008 г.

Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Аруба — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

[indi-1] а ^б ^в De Indianen (нід.). Historia di Aruba. Праверана 9 лютага 2016 г.

[geology-2] Geological Origins of Aruba (анг.). Archaelogical Museum Aruba. Праверана 18 кастрычніка 2008 г.

[1]

[2]

@@ Радок 1: / Радок 1: @@
 {{Краіна
-|Назва              = Аруба
+|Назва                 = Аруба
-|НазваЎРоднымСклоне = Арубы
+|НазваЎРоднымСклоне    = Арубы
 |НазваНаДзяржаўнайМове = Aruba
 |Сьцяг              = Flag of Aruba.svg
@@ Радок 12: / Радок 12: @@
 |ТыпУраду           = [[Канстытуцыйная манархія]]
 |ПасадыКіраўнікоў   = [[Кароль]]<br />[[Губэрнатар]]<br />[[Прэм’ер-міністар]]
-|ІмёныКіраўнікоў    = [[Вілем-Аляксандар]]<br />[[Фрэдыс Рэфуньёл]]<br />[[Міхель Годфрыд Эман]]
+|ІмёныКіраўнікоў    = [[Вілем-Аляксандар]]<br />[[Альфонса Букгаўт]]<br />[[Эвэлін Вэвэр-Крус]]
 |Плошча             = 178,91
 |МесцаЎСьвецеПаводлеПлошчы =
 |АдсотакВады        = нязначны
-|ГодАцэнкіНасельніцтва = 2010
+|ГодАцэнкіНасельніцтва = 2016
-|МесцаЎСьвецеПаводлеНасельніцтва = 195-е
+|МесцаЎСьвецеПаводлеНасельніцтва = 197-е
-|Насельніцтва       = 101 484
+|Насельніцтва       = 104 822
-|ШчыльнасьцьНасельніцтва = 567
+|ШчыльнасьцьНасельніцтва = 612
 |ГодАцэнкіСУП       = 2007
 |МесцаЎСьвецеПаводлеСУП = 182
@@ Радок 47: / Радок 47: @@
 Існуе таксама іншая вэрсія паходжаньня назвы Арубы, паводле якой назва паходзіць ад [[гішпанская мова|гішпанскіх]] словаў ''oro hubo'' ({{мова-be|тут было [[золата]]}}). Гэтая вэрсія зьвязаная з тым, што [[гішпанцы|гішпанскія]] мараплаўцы шукалі гэты мэтал у карыбскім рэгіёне.
-Аруба ўпершыню згаданая на мапе ў 1562 годзе, тады яна была пазначаная як ''Orua''. На іншых мапах [[16 стагодзьдзе|XVI]]—[[17 стагодзьдзе|XVII стагодзьдзяў]] сустракаюцца такія назвы вострава як «Oruba», «Ouraba», «Uruba» й «Arouba»<ref name="indi">{{Спасылка|выдавец=Historia di Aruba|url=http://www.historiadiaruba.aw/index.php?option=com_content&task=view&id=13&Itemid=27|загаловак=De Indianen|accessdate=9 лютага 2016|мова=nl}}</ref>.
+Аруба ўпершыню згаданая на мапе ў 1562 годзе, тады яна была пазначаная як ''Orua''. На іншых мапах XVI—XVII стагодзьдзяў сустракаюцца такія назвы вострава як «Oruba», «Ouraba», «Uruba» й «Arouba»<ref name="indi">{{Спасылка|выдавец=Historia di Aruba|url=http://www.historiadiaruba.aw/index.php?option=com_content&task=view&id=13&Itemid=27|загаловак=De Indianen|accessdate=9 лютага 2016|мова=nl}}</ref>.
 === Індзейцы ===
-Паводле археалягічных зьвестак, востраў Аруба быў населены задоўга да яго адкрыцьця гішпанскімі мараплаўцамі, найранейшыя яго жыхары насялялі востраў каля 2500-га году да н. э., гэта былі індзейцы з племя [[аравакі|аравакаў]]. Яны былі рыбакамі, паляўнічымі і зьбіральнікамі, выкарыстоўвалі прымітыўныя інструмэнты, зробленыя з каменя і ракушкаў. Паводле зьвестак археалягічных дасьледаваньняў (перадусім наскальных малюнкаў ды пахаваньняў), культура індзейцаў Арубы вельмі падобная да культуры [[Паўночная Амэрыка|паўночнаамэрыканскіх]] індзейцаў<ref name="indi" />.
+Паводле археалягічных зьвестак, востраў Аруба быў населены задоўга да яго адкрыцьця гішпанскімі мараплаўцамі, найранейшыя яго жыхары насялялі востраў каля 2500 году да н. э., гэта былі індзейцы з племя [[аравакі|аравакаў]]. Яны былі рыбакамі, паляўнічымі і зьбіральнікамі, выкарыстоўвалі прымітыўныя інструмэнты, зробленыя з каменя і ракушкаў. Паводле зьвестак археалягічных дасьледаваньняў (перадусім наскальных малюнкаў ды пахаваньняў), культура індзейцаў Арубы вельмі падобная да культуры [[Паўночная Амэрыка|паўночнаамэрыканскіх]] індзейцаў<ref name="indi" />.
 Знаходкі, якія адносяцца прыблізна да 900 году да н. э., паказваюць, што індзейцы Арубы ўжо тады выраблялі ўручную гліняныя гаршкі і таўклі ў іх соль. Апроч таго, ужо ў той час яны мелі сямейныя паселішчы, выкарыстоўвалі каменныя інструмэнты й ужывалі ўпрыгажэньні, якія рабілі з кавалкаў ракавінак. Наскальныя малюнкі арубанскіх індзейцаў знаходзяцца ў асноўным у [[пячора (форма рэльефу)|пячорах]] ([[Фантэйн]], [[Гвадарыкіры]] ды іншых), яны маюць выгляд [[геамэтрычная фігура|геамэтрычных фігураў]], пасярэдзіне якіх намаляваныя людзі ці жывёлы. Верагодна, пячоры зьяўляліся культавымі месцамі індзейцаў Арубы, бо вядома, што яны ў іх ня жылі<ref name="indi" />.
-У [[14 стагодзьдзе|XIV стагодзьдзі]] Аруба была захопленая [[карыбы|карыбамі]].
+У XIV стагодзьдзі Аруба была захопленая [[карыбы|карыбамі]].
 === Калянізацыя вострава ===
-[[Файл:AlonsoDeOjeda.jpg|150пікс|міні|[[Алёнса дэ Ахэда]]]]
+[[Файл:AlonsoDeOjeda.jpg|150пкс|міні|[[Алёнса дэ Ахэда]]]]
 [[Наветраныя астравы]] адкрытыя гішпанцамі ([[Алёнса дэ Ахэда]] ці [[Амэрыга Вэспуччы]] — на гэты конт у сучасных гісторыкаў няма адзінага меркаваньня). Ахэда, як відаць зь ягоных малюнкаў і мапаў, наведваў астравы [[Банэйр]] ды [[Кюрасао]], але не Арубу. Існуе меркаваньне, што Аруба была адкрытая колькі гадоў пазьней, падчас адной зь ягоных экспэдыцыяў.
@@ Радок 79: / Радок 79: @@
 {{Краіны Карыбскага басэйна}}
 {{Краіны Паўночнай Амэрыкі}}
-{{ВП-парталы|Паўночная Амэрыка|Паўднёвая Амэрыка}}