Этыёпія: розьніца паміж вэрсіямі

Правіць спасылкі
Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Інтэрактыўны прагляд гісторыі
← Папярэдняя зьменаНаступная зьмена →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
Dymitr (гутаркі | унёсак)
61 366 правак
д выпраўленьне спасылак, абнаўленьне зьвестак
Dymitr (гутаркі | унёсак)
61 366 правак
Радок 98: Радок 98:
{{Commons}}
{{Commons}}
* [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/et.html Этыёпія]. The World Factbook.{{ref-en}}
* [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/et.html Этыёпія]. The World Factbook.{{ref-en}}
* [https://www.bbc.com/news/world-africa-13349398 Этыёпія]. BBC News.{{ref-en}}{{Няма крыніцы інфармацыі}}
* [https://www.bbc.com/news/world-africa-13349398 Этыёпія]. BBC News.{{ref-en}}
* [https://curlie.org/Regional/Africa/Ethiopia Этыёпія]. Curlie.{{ref-en}}
* [https://curlie.org/Regional/Africa/Ethiopia Этыёпія]. Curlie.{{ref-en}}
* [http://www.conflictologist.org/main/vojny-i-konflikty-v-tropicheskoy-afrike.htm#ethiopia Сучасная гісторыя Этыёпіі]. Conflictologist.{{ref-ru}}
* [http://www.conflictologist.org/main/vojny-i-konflikty-v-tropicheskoy-afrike.htm#ethiopia Сучасная гісторыя Этыёпіі]. Conflictologist.{{ref-ru}}

Вэрсія ад 01:42, 4 сьнежня 2018

Этыёпія
የኢትዮጵያ ፌዴራላዊ
ዲሞክራሲያዊ ሪፐብሊክ
ye-Ītyōṗṗyā Fēdēralāwī Dīmōkrāsīyāwī Rīpeblīk
Сьцяг Этыёпіі Герб Этыёпіі
Сьцяг Герб
Нацыянальны дэвіз: няма
Дзяржаўны гімн: «Wodefit Gesgeshi, Widd Innat Ityopp'ya»
Месцазнаходжаньне Этыёпіі
Афіцыйная мова амхарская
Сталіца Адыс-Абэба
Найбуйнейшы горад Адыс-Абэба
Форма кіраваньня Фэдэратыўная рэспубліка
Сахлэ-Ворк Зэвдэ
Абій Агмэд Алі
Плошча
 • агульная
 • адсотак вады 		27 месца ў сьвеце
1 104 103 км²
0,7
Насельніцтва
 • агульнае (2016)
 • шчыльнасьць 		12 месца ў сьвеце
102 403 000
97,2/км²
СУП
 • агульны (2017)
 • на душу насельніцтва 		67 месца ў сьвеце
$80,874 млрд
$898
Валюта Быр (ETB)
Часавы пас EAT (UTC+3)
Незалежнасьць
— цяперашняя Канстытуцыя
28 траўня 1991 году
Аўтамабільны знак ETH
Дамэн верхняга ўзроўню .et
Тэлефонны код +251
Мапа Этыёпіі
Мапа Этыёпіі

Этыёпія (па-амхарску: ኢትዮጵያ) — краіна на паўночным усходзе Афрыкі ў раёне Афрыканскага рогу. Мяжуе на поўначы з Эрытрэяй, на ўсходзе з Джыбуці і Самалі, на поўдні з Кеніяй, на захадзе з Суданам і Паўднёвым Суданам. Выйсьця да мора ня мае. Насельніцтва краіны складае больш за 102 мільёнамі жыхароў[1], Этыёпія зьяўляецца самай населенай краінай сьвету, сярод тых, што ня маюць выхаду да мора ці акіяну, а таксама другой паводле колькасьці насельніцтва на афрыканскім кантынэнце пасьля Нігерыі. Агульная плошча краіны складае 1,1 млн км². Адыс-Абэба зьяўляецца сталіцай і найбуйнешым горадам краіны[2].

Тэрыторыя Этыёпіі разглядаецца некаторымі навукоўцамі як вобласьць, зь якой сучасныя людзі рушылі на Блізкі Ўсход і далей[3][4]. На думку лінгвістаў, першыя людзі, якія размаўлялі на афразійскіх мовах, паходзілі з гэтага рэгіёну[5]. Гісторыю краіны можна прасачыць са старажытных часоў і большую частку сваёй гісторыі Этыёпія зьяўлялася манархіяй. У першыя стагодзьдзі нашае эры старажытнае каралеўства Аксум існавала на месцы сёньняшняй Этыёпіі[6]. Каля 1137 году ўтварылася Этыёпская імпэрыя. У канцы каляніяльнага падзелу Афрыкі ў XIX стагодзьдзі Этыёпія была толькі адной з двух краінаў, якія захавалі свой сувэрэнітэт. Краіна некаторы час была акупаваная Італіяй з 1936 па 1941 гады. Этыёпія таксама была першым афрыканскім чальцом у Лізе нацыяў і Арганізацыі Аб’яднаных Нацыяў. У 1974 годзе этыёпскі імпэратар Хайле Сэласіе быў зрынуты са свай пасады камуністычнім вайсковым урадам пры падтрымцы Савецкага Саюза. Камуністычны ўрад быў скінуты ў 1991 годзе Этыёпскім народным рэвалюцыйным дэмакратычным фронтам, таксама левага кірунку, якія застаецца асноўнай кіруючай палітычнай кааліцыяй з тых часоў.

Этыёпія і Эрытрэя выкарыстоўваць старажытны этыёпскі альфабэт, які зьяўляецца адным з самых старэйшых альфабэтаў у сьвеце, які выкарыстоўваюцца да гэтага часу[7]. Большасьць насельніцтва вызнае хрысьціянства, галоўным чынам зьяўляючыся вернікамі Этыёпскай праваслаўнай царквы, у той час як каля траціны вызнае іслам, зьяўляючыся ў асноўным сунітамі. Да 1980-х гадох у Этыёпіі жыла значная колькасьць этыёпскіх габрэяў[8]. Этыёпія зьяўляецца шматмоўнай краінай з каля 80 этналінгвістычнымі групамі, чатыры найбуйнейшыя зь якіх ёсьць арома, амхара, самалі і тыграі.

Этыёпія зьяўляецца краінай прыродных кантрастаў, з урадлівымі землямі на захадзе, лясамі і шматлікімі рэкамі з аднаго боку, і адным з самых гарачых пунктаў на Зямлі ў паселішчы Далол на поўначы краіны. Этыёпскае нагор’е зьяўляецца найбуйнейшым бесперапынным горным ланцугом у Афрыцы, а пячоры Соф-Амар утрымліваюць самую вялікую пячору на кантынэнце. Клімат ёсьць трапічным, гарачым і сэзонна вільготным, пустэльны і паўпустэльны на поўначы і ўсходзе краіны. Этыёпія таксама мае найбольшую колькасьць аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Афрыцы[9]. Акрамя таго, гэтая дзяржава зьяўляецца адной з заснавальніц і чальцом ААН, G-24, Руху недалучэньня, G-77 і Арганізацыі афрыканскага адзінства. Сталіца краіны Адыс-Абэба ёсьць месцам разьмяшчэньня штаб-кватэры Афрыканскага зьвязу, Панафрыканскай палаты гандлю і прамысловасьці, Эканамічнай камісіі ААН для Афрыкі, афрыканскіх рэзэрвовых сілаў і многіх з глябальных грамадзкіх арганізацыяў скіраваных на Афрыку. У 1970-х і 1980-х гадох Этыёпія перажыла сэрыю грамадзянскіх канфліктаў і камуністычных чыстак, якія перашкодзілі разьвіцьцю ейнай эканоміцы. Краіна аднавілася і зараз мае самую вялікую эканомію па СУП ва Ўсходняй Афрыцы[10][11].

Гісторыя

Этыёпія — найстарэйшая незалежная дзяржава Афрыкі. Да 1974 году — манархія. У 1974 годзе да ўлады прыйшлі рэвалюцыйна настроеныя вайскоўцы на чале з Мэнгісту Хайле Марыамам. У 1978—1979 гг. войскі Этыёпіі пры дапамозе Кубы і СССР адбілі самалійскае ўварваньне на ўсход краіны[12]. У 1991 годзе ў выніку шматгадовай узброенай барацьбы іх зьмяніў цяперашні ўрад, створаны Рэвалюцыйна-дэмакратычным фронтам этыёпскіх народаў (РДФЭН). У тым жа годзе адбылася фактычнае аддзяленьне ад Этыёпіі правінцыі Эрытрэя, стаўшай у 1993 годзе незалежнай дзяржавай.

Палітыка

Унутраная палітыка

Прынятай у 1994 годзе Канстытуцыяй усталяваны фэдэратыўны дзяржаўны лад краіны і замацаваныя асноўныя дэмакратычныя прынцыпы разьвіцьця грамадзтва. Кіруючая з 1991 году кааліцыя — Рэвалюцыйна-дэмакратычны фронт этыёпскіх народаў. Лідэр Фронту — Мэлес Зэнаўі. Парлямэнт (Фэдэральны сход) складаецца з Рады народных прадстаўнікоў (валодае заканадаўчай уладай) і Рады Фэдэрацыі (у яе веданьні — тлумачэньне Канстытуцыі і прыняцьце рашэньняў, зьвязаных з рэалізацыяй права рэгіёнаў на самавызначэньне). Прэзыдэнт і Прэм’ер-міністар абіраюцца парлямэнтам. Прэзыдэнту адводзяцца прадстаўнічыя функцыі. Рэальная ўлада ў краіне належыць прэм’ер-міністру.

Геаграфія

Рэльеф

Этыёпія — самая высокагорная краіна афрыканскага кантынэнта. Значную частку яе тэрыторыі займае Этыёпскае нагор’е, якое распасьціраецца з поўначы на поўдзень Этыёпіі. Самая высокая частка нагор’я — паўночная. Тут разьмешчаныя найвышэйшыя кропкі краіны — Рас-Дашэн (4620 м) і Талё (4413 м). На ўсходзе нагор’е рэзка абрываецца ў западзіну Афар — адну з самых нізкіх кропкаў Афрыкі.

Заходняя частка Этыёпскага нагор’я мае больш палогі рэльеф і апускаецца да суданскай граніцы невялікімі ступенямі. Раўніны таксама займаюць значную частку тэрыторыяў Этыёпіі. Самая буйная знаходзіцца на ўсходзе краіны. Месцамі яна пераходзіць у плято вышынёй больш за 1000 м. Гэта адна з самых засушлівых часткаў Этыёпіі. Таксама невялікія раўніны, заціснутыя паміж горнымі хрыбтамі, разьмешчаныя на поўначы і захадзе краіны.

Клімат

Уся тэрыторыя Этыёпіі разьмешчаная ў субэкватарыяльным і экватарыяльным кліматычных пасах. На той факт, што большая частка краіны разьмешчана на Этыёпскім нагор’і, тлумачыць больш мяккі і вільготны клімат Этыёпіі. Тэмпэратуры тут круглы год +25…+30 і выпадае дастатковая колькасьць ападкаў.

Эканоміка

Этыёпія ўваходзіць у лік найбяднейшых краінаў сьвету. Падмурак эканомікі краіны складае сельская гаспадарка, якая забясьпечвае амаль палову CУП і 85% валютных паступленьняў.

Грашовая адзінка — быр (1 даляр ЗША ~ 8,5 быраў).

Сельская гаспадарка

Асноўныя сельскагаспадарчыя культуры — кава, зерневыя, алейныя, бабовыя. У жывёлагадоўлі пераважае гадоўлю буйнарагатага быдла, а таксама авечак, коз, вярблюдаў. Прыватны сэктар дае каля 90% прадукцыі. Краіна залежыць ад імпарту прадуктаў харчаваньня і замежнай харчовай дапамогі. Урад прадпрымае высілкі па інтэнсыфікацыі сельскай гаспадаркі на базе разьвіцьця малой ірыгацыі.

Прамысловасьць

Прамысловасьць забясьпечвае 10—12% СУП і прыкладна 15% экспартных паступленьняў. Асноўныя галіны: гарбарна-абутковая, тэкстыльная, харчовая, будаўнічая. Доля дзяржсэктара — каля 70%, у цяперашні час ідзе працэс акцыянаваньня і прыватызацыі дзяржпрадпрыемстваў. Маюцца радовішчы танталу, прыроднага газу, жалеза, паташу, золата, срэбра і іншых карысных выкапняў.

Транспарт

Дзейнічаюць два міжнародныя аэрапорты, чыгунка, якая злучае Адыс-Абэбу са сталіцай суседняй дзяржавы Джыбуці, праз порт якой зьдзяйсьняецца 90% вонкавагандлёвага грузазвароту краіны. Працягласьць шашэйных дарог — 16,5 тыс. км, зь якіх толькі 9 тыс. км — могуць выкарыстоўвацца цэлы год.

Вонкавы гандаль

Каля 60% валютных паступленьняў забясьпечваецца экспартам кавы. Імпартуюцца нафта і нафтапрадукты, вырабы машынабудаваньня, мэтал, мінэральныя ўгнаеньні, мэдыкамэнты і іншыя. Асноўныя гандлёвыя партнэры — Саудаўская Арабія, краіны ЭЗ, ЗША, Японія.

Дэмаграфія

Насельніцтва складаецца з каля 100 народнасьцяў, найболей буйныя зь іх — арома (40%), амхара (29%) і тыграі (15%). У Адыс-Абэбе пражывае больш за 3,5 млн жыхароў.

Рэлігія

Асноўныя рэлігіі якую вызнае палова насельніцтва — блізкае да праваслаўя хрысьціянства монафізыцкага толку. Іслам суніцкага кірунку вызнае каля 47% насельніцтва.

Культура

Дзяржаўнае сьвята — Дзень перамогі дэмакратычных сілаў — 28 траўня.

Сетка сродкаў масавай інфармацыі ўключае дзяржаўную тэлерадыёкампанію, два інфармацыйныя агенцтвы, шматлікія друкаваныя выданьні, у асноўным прыватныя, на ангельскай, амхарскай і іншых мясцовых мовах.

Крыніцы

  1. ^ «World Population Prospects: The 2017 Revision». ESA.UN.org
  2. ^ «Ethiopia». The World Factbook. CIA.
  3. ^ «Humans Moved From Africa Across Globe, DNA Study Says». Bloomberg News.
  4. ^ Kaplan, Karen (21 February 2008). «Around the world from Addis Ababa». Los Angeles Times. Star Tribune.
  5. ^ Zarins, Juris (1990). «Early Pastoral Nomadism and the Settlement of Lower Mesopotamia». Bulletin of the American Schools of Oriental Research. 280 (280): С. 31—65. doi:10.2307/1357309.
  6. ^ Henze, Paul B. (2005) «Layers of Time: A History of Ethiopia», ISBN 1-85065-522-7.
  7. ^ Page, Willie F. (2001). «Encyclopedia of African history and culture: African kingdoms (500 to 1500), Volume 2». Facts on File. — С. 230. — ISBN 978-0-8160-4472-6.
  8. ^ Weil, Shalva (2011). «Ethiopian Jews», New York: Cambridge University Press. — С. 165—166.
  9. ^ «Ethiopia: Most World Heritage Sites in Africa». Deep from an Ethiopian.
  10. ^ «Ethiopia surpasses Kenya to become East Africa's Biggest Economy». Nazret.com.
  11. ^ «Ethiopia GDP purchasing power 2010: 86 billion». International Monetary Fund.
  12. ^ Мікола Дзябёла. Мікалай Іванчанка: «Вельмі цяжка было растлумачыць этыёпам, што такое сацыялізм» // Зьвязда : газэта. — 15 сакавіка 2003. — № 65-66 (24749-24750). — С. 5. — ISSN 1990-763x.

Вонкавыя спасылкі

Этыёпія — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Этыёпія&oldid=2028762»