Інары-саамская мова: розьніца паміж вэрсіямі

	Інары-саамская мова
	Аnarâškielâ
Ужываецца ў	Фінляндыі
Рэгіён	Муніцыпалітэт Інары, Ляпляндыя
Колькасьць карыстальнікаў	прыкладна 400
Клясыфікацыя	Уральская сям’я; Фіна-вугорская галіна; Саамская група
Афіцыйны статус
Афіцыйная мова ў	муніцыпалітэце Інары
Рэгулюецца	—
Статус:	2 Правінцыйны[d]
Пісьмо	лацінскае пісьмо
Коды мовы
ISO 639-1	—
ISO 639-2(Б)	smn
ISO 639-2(Т)	smn
ISO 639-3	smn
SIL	smn

Інтэрактыўны прагляд гісторыі

← Папярэдняя зьмена Наступная зьмена →

Змесціва выдалена Змесціва дададзена

ВізуальнаВікіразметка

Лінейны

Вэрсія ад 00:25, 29 кастрычніка 2018

І́нары-саа́мская мова — адна з саамскіх моваў, на якой размаўляюць саамы, што жывуць у муніцыпалітэце Інары (поўнач Фінляндыі). На інары-саамскай размаўляюць людзі сталага й сярэдняга ўзросту. Мове пагражае выміраньне з нагоды слабае папулярнасьці сярод моладзі. Інары-саамская — адзіная саамская мова, што распаўсюджаная выключна на тэрыторыі Фінляндыі.

На інары-саамскай мове размаўляюць побач з возерам Інары у паселішчах Авээл, Аксуярві, Ііярві, Інары, Кааманэн, Мэнэсярві, Нелім, Партака, Рэпаёкі, Сэвэтыярві, Сюсярві і Тыра.

Характарыстыка мовы

Пісьмовасьць

Носьбіты інары-саамскае мовы карыстаюцца лацінскім альфабэтам. Гэты альфабэт атрымаў афіцыйны статус у 1996 годзе.

Выгляд інары-саамскага альфабэту.

А а	Â â	B b	С с	Č č	D d	Đ đ	Е е
F f	G g	H h	I i	J j	K k	L l	M m
N n	O o	P p	R r	S s	Š š	T t	U u
V v	Y y	Z z	Ž ž	Ä ä	Á á

У сучаснай інары-саамскай мове гукі, якія абазначаюцца літарамі ä і á, вымаўляюцца аднолькава. Аднак ёсьць разьмежаваньні стасоўна ўжытку гэтых літараў: ä ўжываецца ў першым складзе слова, калі ў другім складзе ёсьць літары е або і, у словах з адным коранем і ў дыфтонґу iä. Але літара ä не выкарыстоўваецца ў дыфтонґу uá.

Гісторыя вывучэньня

У 1859 годзе зьявілася праца Anar sämi kiela aapis kirje ja doctor Martti Lutherus Ucca katkismus — першая кніга па-інары-саамску, якая была выдадзена Эдвардам Вільґельмам Борґам. Пачаткам інары-саамскай пісьмовасьці становіцца пераклад гісторыі Бібліі, які быў зроблены ў 1906 годзе Лаўры Арвідам Ітканэнам, які да гэтага перакладаў працы Мартына Лютэра на інары-саамскую мову.

Пасьля гэтага інары-саамская мова амаль што не ўжывалася ў літаратуры, бадай што ў працах лінґвістаў.

Актыўнае кнігавыданьне па-інары-саамску пачалося толькі напрыканцы ХХ стагодзьдзя праз падтрымку Саамскага парлямэнту Фінляндыі. У 1986 годзе створана асацыяцыя Anarâškielâ servi, якая выдала шмат кнігаў, календароў і падручнікаў.

Грамадзкае жыцьцё

З 1992 году саамы атрымалі права на выкарыстаньне саамскіх моваў у муніцыпалітэтах Фінляндыі, якія зьяўляюцца традыцыйнай тэрыторыяй пражываньня народу^[2], ажыцьцяўляюцца дзяржаўныя праґрамы па падтрымцы саамскіх моваў, напрыклад г. зв. «пагружэньне ў мову», калі дзеці ад 3 да 6 год вывучаюць мову ў дзіцячых садкох. Муніцыпалітэт Інары зьяўляецца чатырохмоўным на афіцыйным узроўні (ужываюцца фінская, паўночнасаамская, інары-саамская і колта-саамская мовы).

З 2007 году існуе інтэрнэт-выданьне Kierâš online.

Паводле меркаваньня міністра юстыцыі Фінляндыі Аны-Маі Генрыксан і Саамскага парлямэнту Фінляндыі, існуе значная пагроза саамскім мовам і пэрспэктыва іх зьнікненьня. Выказваюцца думкі аб недастатковай моўнай падтрымцы, адзначаецца нястача настаўнікаў, падручнікаў і г. д.

У шматлікіх дзіцячых садках Ляпляндыі выкарыстоўваецца поўнае саамскамоўнае навучаньне дзяцей, з нулявое па другую клясы мясцовых школаў выкладаньне таксама вядзецца выключна на саамскіх мовах. Паступова ў адукацыйны працэс дадаецца фінская мова і ў шостай клясе прапорцыя саамскае й фінскае дасягае прыкладнае прапорцыі 50 на 50.

Крыніцы

^ Ethnologue (анг.) — 25, 19 — Dallas, Texas: SIL International, 1951. — ISSN 1946-9675
^ Suomen perustuslaki 11.6.1999/731 (фін.)

Вонкавыя спасылкі

Інкубатар Вікімэдыі

Вікіпэдыя ў інкубатары мае вэрсію
Інары-саамская мовай інары-саамскай

Sámi Language Act (анг.)

[_ec75848ce1ba27a1-1] Ethnologue (анг.) — 25, 19 — Dallas, Texas: SIL International, 1951. — ISSN 1946-9675

[2] Suomen perustuslaki 11.6.1999/731 (фін.)

[1]

[2]

@@ Радок 15: / Радок 15: @@
 |Код па SIL                = smn
 }}
-'''І́нары-саа́мская мова''' — адна з [[Саамскія мовы|саамскіх моваў]], на якой размаўляюць саамы, што жывуць у муніцыпалітэце Інары (поўнач Фінляндыі). На інары-саамскай размаўляюць людзі сталага й сярэдняга ўзросту. Мове пагражае выміраньне з нагоды слабае папулярнасьці сярод моладзі. Інары-саамская — адзіная саамская мова, што распаўсюджаная выключна на тэрыторыі Фінляндыі.
+'''І́нары-саа́мская мова''' — адна з [[Саамскія мовы|саамскіх моваў]], на якой размаўляюць саамы, што жывуць у муніцыпалітэце Інары (поўнач Фінляндыі). На інары-саамскай размаўляюць людзі сталага й сярэдняга ўзросту. Мове пагражае выміраньне з нагоды слабае папулярнасьці сярод моладзі. Інары-саамская — адзіная саамская мова, што распаўсюджаная выключна на тэрыторыі Фінляндыі.
 На інары-саамскай мове размаўляюць побач з возерам [[Інары (возера)|Інары]] у паселішчах Авээл, Аксуярві, Ііярві, Інары, Кааманэн, Мэнэсярві, Нелім, Партака, Рэпаёкі, Сэвэтыярві, Сюсярві і Тыра.
@@ Радок 21: / Радок 21: @@
 == Характарыстыка мовы ==
 [[Файл:Sami languages large.png|right|thumb|229px|Інары-саамская мова (абазначаная лічбай 7).]]
 === Пісьмовасьць ===
 Носьбіты інары-саамскае мовы карыстаюцца [[Лацінскі альфабэт|лацінскім альфабэтам]]. Гэты альфабэт атрымаў афіцыйны статус у [[1996]] годзе.
@@ Радок 64: / Радок 65: @@
 == Гісторыя вывучэньня ==
-У [[1859]] годзе зьявілася праца Anar sämi kiela aapis kirje ja doctor Martti Lutherus Ucca katkismus — першая кніга па-інары-саамску, якая была выдадзена Эдвардам Вільґельмам Борґам. Пачаткам інары-саамскай пісьмовасьці становіцца пераклад гісторыі [[Біблія|Бібліі]], які быў зроблены ў [[1906]] годзе Лаўры Арвідам Ітканэнам, які да гэтага перакладаў працы [[Мартын Лютэр|Мартына Лютэра]] на інары-саамскую мову.
+У [[1859]] годзе зьявілася праца Anar sämi kiela aapis kirje ja doctor Martti Lutherus Ucca katkismus — першая кніга па-інары-саамску, якая была выдадзена Эдвардам Вільґельмам Борґам. Пачаткам інары-саамскай пісьмовасьці становіцца пераклад гісторыі [[Біблія|Бібліі]], які быў зроблены ў [[1906]] годзе Лаўры Арвідам Ітканэнам, які да гэтага перакладаў працы [[Мартын Лютэр|Мартына Лютэра]] на інары-саамскую мову.
 Пасьля гэтага інары-саамская мова амаль што не ўжывалася ў літаратуры, бадай што ў працах лінґвістаў.
-Актыўнае кнігавыданьне па-інары-саамску пачалося толькі напрыканцы ХХ стагодзьдзя праз падтрымку [[Саамскі парлямэнт Фінляндыі|Саамскага парлямэнту Фінляндыі]]. У [[1986]] годзе створана асацыяцыя Anarâškielâ servi, якая выдала шмат кнігаў, календароў і падручнікаў.
+Актыўнае кнігавыданьне па-інары-саамску пачалося толькі напрыканцы ХХ стагодзьдзя праз падтрымку [[Саамскі парлямэнт Фінляндыі|Саамскага парлямэнту Фінляндыі]]. У 1986 годзе створана асацыяцыя Anarâškielâ servi, якая выдала шмат кнігаў, календароў і падручнікаў.
 == Грамадзкае жыцьцё ==
-З [[1992]] году саамы атрымалі права на выкарыстаньне саамскіх моваў у муніцыпалітэтах Фінляндыі, якія зьяўляюцца традыцыйнай тэрыторыяй пражываньня народу<ref>[http://finlex.fi/fi/laki/ajantasa/1999/19990731 Suomen perustuslaki 11.6.1999/731]{{ref-fi}}</ref>, ажыцьцяўляюцца дзяржаўныя праґрамы па падтрымцы саамскіх моваў, напрыклад г. зв. «пагружэньне ў мову», калі дзеці ад 3 да 6 год вывучаюць мову ў дзіцячых садкох. Муніцыпалітэт Інары зьяўляецца чатырохмоўным на афіцыйным узроўні (ужываюцца [[Фінская мова|фінская]], [[Паўночнасаамская мова|паўночнасаамская]], інары-саамская і [[Колта-саамская мова|колта-саамская]] мовы).
+З 1992 году саамы атрымалі права на выкарыстаньне саамскіх моваў у муніцыпалітэтах Фінляндыі, якія зьяўляюцца традыцыйнай тэрыторыяй пражываньня народу<ref>[http://finlex.fi/fi/laki/ajantasa/1999/19990731 Suomen perustuslaki 11.6.1999/731]{{ref-fi}}</ref>, ажыцьцяўляюцца дзяржаўныя праґрамы па падтрымцы саамскіх моваў, напрыклад г. зв. «пагружэньне ў мову», калі дзеці ад 3 да 6 год вывучаюць мову ў дзіцячых садкох. Муніцыпалітэт Інары зьяўляецца чатырохмоўным на афіцыйным узроўні (ужываюцца [[Фінская мова|фінская]], [[Паўночнасаамская мова|паўночнасаамская]], інары-саамская і [[Колта-саамская мова|колта-саамская]] мовы).
-З [[2007]] году існуе інтэрнэт-выданьне Kierâš online.
+З 2007 году існуе інтэрнэт-выданьне Kierâš online.
-Паводле меркаваньня міністра юстыцыі Фінляндыі Аны-Маі Генрыксан і Саамскага парлямэнту Фінляндыі, існуе значная пагроза саамскім мовам і пэрспэктыва іх зьнікненьня. Выказваюцца думкі аб недастатковай моўнай падтрымцы, адзначаецца нястача настаўнікаў, падручнікаў і г.д.
+Паводле меркаваньня міністра юстыцыі Фінляндыі Аны-Маі Генрыксан і Саамскага парлямэнту Фінляндыі, існуе значная пагроза саамскім мовам і пэрспэктыва іх зьнікненьня. Выказваюцца думкі аб недастатковай моўнай падтрымцы, адзначаецца нястача настаўнікаў, падручнікаў і г. д.
 У шматлікіх дзіцячых садках [[Ляпляндыя|Ляпляндыі]] выкарыстоўваецца поўнае саамскамоўнае навучаньне дзяцей, з нулявое па другую клясы мясцовых школаў выкладаньне таксама вядзецца выключна на саамскіх мовах. Паступова ў адукацыйны працэс дадаецца фінская мова і ў шостай клясе прапорцыя саамскае й фінскае дасягае прыкладнае прапорцыі 50 на 50.
-== Спасылкі ==
-{{Інкубатар|smn||інары-саамскай|}}
-* [http://finlex.fi/fi/laki/kaannokset/2003/en20031086.pdf Sámi Language Act]{{ref-en}}
 == Крыніцы ==
 {{Зноскі}}
+== Вонкавыя спасылкі ==
+{{Інкубатар|smn||інары-саамскай|}}
+* [http://finlex.fi/fi/laki/kaannokset/2003/en20031086.pdf Sámi Language Act]{{ref-en}}
 {{Фіна-вугорскія мовы}}