Кірыліца: розьніца паміж вэрсіямі

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Няма апісаньня зьменаў
д →‎Іншыя мовы: артаграфія
Радок 178: Радок 178:
** Курдзкая (у былым СССР)
** Курдзкая (у былым СССР)
** Таджыцкая
** Таджыцкая
* Мангольскія
* Мангольскія
** Бурацкая
** Бурацкая
** Калмыцкая
** Калмыцкая
** Мангольская
** Мангольская
* Раманскія
* Раманскія
** Румынская/малдаўская — гл. [[Малдаўская кірыліца]]
** Румынская/малдаўская — гл. [[Малдаўская кірыліца]]
* Тунгускія
* Тунгускія
** Нанайская
** Нанайская
Радок 189: Радок 189:
* Цюрскія
* Цюрскія
** Алтайская
** Алтайская
** Азэрбайджанская ([[1939]]—[[1991]])
** Азэрбайджанская (1939—1991)
** Балкарская
** Балкарская
** Казаская і гагаўская[[1957]])
** Казаская і гагавуская (з 1957)
** Карачайская
** Карачайская
** Кіргіская
** Кіргіская
** Татарская
** Татарская
** Туркмэнская ([[1940]]—[[1994]])
** Туркмэнская (1940—1994)
** Туванская
** Туванская
** Чуваская
** Чуваская

Вэрсія ад 19:12, 23 кастрычніка 2018

Кѷрїлловица
Кѷрїлловица
Кірыліца
А Б В Г Ґ Д Ђ
Ѓ Е Ё Є Ж Ѕ З
И І Ї Й Ј К Л
Љ М Н Њ О П Р
С Т Ћ Ќ У Ў Ф
Х Ц Ч Џ Ш Щ Ъ
Ы Ь Э Ю Я Ә Ӏ
Архаічныя літары кірыліцы
Ҁ Ѻ
Ѹ Ѡ Ѽ Ѿ
Ѣ Ѥ Ѧ
Ѫ Ѩ Ѭ Ѯ
Ѱ Ѳ Ѵ Ѷ
П̓ П̀ П́ П̧ П̑ Ԗ
Шматграфы
Дз Дж

Кіры́ліца (кірылічны альфабэт, кірылічная абэцэда або кірылічная азбука) — альфабэт[a], якім паслугуюцца шэсьць славянскіх моваўбаўгарская, беларуская, македонская, расейская, сэрбская і ўкраінская, а таксама некалькі дзясяткаў іншых моваў былога СССР і краінаў Азіі.

Кірыліца разьвілася з глаголіцы, якую ў 9-м стагодзьдзі распрацавалі два браты Кірыла і Мятод. У адрозьненьне ад глаголіцы кірыліца мае значна больш падабенства да грэцкага альфабэту. Што да гісторыі стварэньня кірыліцы, навукоўцы пакуль не прыйшлі да канчатковага кансэнсусу. Найбольш верагодным стваральнікам кірыліцы лічыцца Клімэнт з Охрыду, вучань братоў Кірылы і Мятода.

Альфабэты славянскіх моваў

Беларускі альфабэт

А а Б б В в Г г Д д Е е Ё ё Ж ж З з І і Й й
К к Л л М м Н н О о П п Р р С с Т т У у Ў ў
Ф ф Х х Ц ц Ч ч Ш ш Ы ы Ь ь Э э Ю ю Я я
  • Ґ ґ — ужывалася да 1933 году, а таксама ўжываецца цяпер у мовазнаўчых тэкстах. Некаторыя мовазнаўцы выступаюць за вяртаньне літары ў альфабэт (месца — пасьля Г);
  • ДЖ дж — дзьве літары, але адзін гук. У некаторых публікацыях пазначаецца ў альфабэце пасьля Д;
  • ДЗ дз — так сама, як і ДЖ.

Баўгарскі альфабэт

А а Б б В в Г г Д д Е е Ж ж З з И и Й й К к
Л л М м Н н О о П п Р р С с Т т У у Ф ф Х х
Ц ц Ч ч Ш ш Щ щ Ъ ъ Ь ь Ю ю Я я

Як беларускі, апрача:

  • Няма Ў;
  • Няма Ё;
  • И замест І;
  • Няма Э (а «Е» вымаўляецца як «Э»);
  • Щ вымаўляецца «шт»;
  • Ъ — галосны гук (шва).

Македонскі альфабэт

А а Б б В в Г г Д д Ѓ ѓ Е е Ж ж З з Ѕ ѕ И и
Ј ј К к Л л Љ љ М м Н н Њ њ О о П п Р р С с
Т т Ќ ќ У у Ф ф Х х Ц ц Ч ч Џ џ Ш ш

Як беларускі, апрача:

  • Няма Ў;
  • Няма Ё;
  • И замест І;
  • Няма Й (замест яго J);
  • Няма Э (а «Е» вымаўляецца як «Э»);
  • Љ љ — мяккі эль;
  • Њ њ — мяккі энь;
  • Ѓ ѓ — мяккі ~«гь»;
  • Ќ ќ — мяккі ~«кь»;
  • Џ, џ — як беларускі «дж»;
  • Ѕ, ѕ — як беларускі «дз»;
  • Няма Ю і Я;

Расейскі альфабэт

А а Б б В в Г г Д д Е е Ё ё Ж ж З з И и Й й
К к Л л М м Н н О о П п Р р С с Т т У у Ф ф
Х х Ц ц Ч ч Ш ш Щ щ Ъ ъ Ы ы Ь ь Э э Ю ю Я я

Як беларускі, апрача:

  • Няма Ў;
  • И замест І;
  • Щ щ — мяккі доўгі «ш» (некаторыя лінгвісты ўважаюць за асобны гук). Там, дзе звычайна ў беларускай мове ўжываецца «шч»;
  • Ъ ъ — цьвёрды знак. Адыгрывае тую ж ролю, што апостраф у беларускай мове;
  • Г г — выбухны гук, адпавядае нашаму Ґ, а не Г;
  • Ё ё — ужываецца факультатыўна, пры ўпарадкаваньні паводле альфабэту не адрозьніваецца ад Е е.

Стараславянская азбука

А а Б б В в Г г Д д Є є Ж ж Ѕ ѕ З з І і Ї ї
И и Ћ ћ К к Л л М м Н н О о Ѻ ѻ П п Р р С с
Т т Ѹ ѹ Ф ф Ѳ ѳ Х х Ѡ ѡ Ѿ ѿ Щ щ Ц ц Ч ч Ш ш
Ъ ъ ЪІ ъі Ь ь Ѣ ѣ Ю ю Я я Ѥ ѥ Ѧ ѧ Ѫ ѫ Ѩ ѩ Ѭ ѭ
Ѯ ѯ Ѱ ѱ Ѵ ѵ

Сучасны сэрбскі альфабэт

А а Б б В в Г г Д д Ђ ђ Е е Ж ж З з И и Ј ј
К к Л л Љ љ М м Н н Њ њ О о П п Р р С с Т т
Ћ ћ У у Ф ф Х х Ц ц Ч ч Џ џ Ш ш

Як беларускі, апрача:

  • Няма Ў;
  • Няма Ё;
  • И замест І;
  • Няма Й (замест яго J);
  • Няма Э (а «Е» вымаўляецца як «Э»);
  • Љ љ — мяккі эль;
  • Њ њ — мяккі энь;
  • Ђ ђ — мяккі ~«дзь»;
  • Ћ, ћ — мяккі ~«ть»;
  • Џ, џ — як беларускі «дж»;
  • Няма Ю і Я.

Украінскі альфабэт

А а Б б В в Г г Ґ ґ Д д Е е Є є Ж ж З з И и
І і Ї ї Й й К к Л л М м Н н О о П п Р р С с
Т т У у Ф ф Х х Ц ц Ч ч Ш ш Щ щ Ю ю Я я Ь ь

Як беларускі, апрача:

  • Няма Ў;
  • Няма Ы;
  • Няма Ё;
  • Няма Э (а «Е» вымаўляецца як «Э»);
  • Є є — вымаўляецца як беларускі Е;
  • Щ щ — вымаўляецца як беларускі «шч»;
  • И и — вымаўляецца як беларускі Ы;
  • Ї ї — вымаўляцца як беларускі ЙІ;

Іншыя мовы

Акрамя вышэй названых шасьці славянскіх моваў, нейкай формай кірылічнага альфабэту карыстаюцца (або карысталіся) наступныя мовы:

  • Славянскія
    • Русінская мова
    • Царкоўнаславянская мова
  • Каўкаскія
    • Абхаская
    • Аварская
    • Адыгейская
    • Кабардынская
    • Лезгінская
    • Чачэнская (19401991)
  • Кітайскія
    • Дунганская
  • Чукоцка-камчацкія
    • Карацкая
    • Чукоцкая
  • Уральскія
    • Карэльская (19371989)
    • Комі
    • Мансі
    • Ханты
    • Удмурцкая
    • Ненецкая
  • Індаарыйскія
    • Цыганская (у Сэрбіі й былым СССР)
  • Індаіранскія
    • Асэтынская
    • Курдзкая (у былым СССР)
    • Таджыцкая
  • Мангольскія
    • Бурацкая
    • Калмыцкая
    • Мангольская
  • Раманскія
  • Тунгускія
    • Нанайская
    • Эвэнк
  • Цюрскія
    • Алтайская
    • Азэрбайджанская (1939—1991)
    • Балкарская
    • Казаская і гагавуская (з 1957)
    • Карачайская
    • Кіргіская
    • Татарская
    • Туркмэнская (1940—1994)
    • Туванская
    • Чуваская
    • Узбэцкая (19411998)
    • Якуцкая

Заўвагі

  1. ^ Заўважым, што ў беларускай мове ёсьць тэндэнцыя называць лацінкавыя альфабэты «абэцэдай» (A B C D), а кірылічныя альфабэты — «азбукай» (Аз Бука).

Вонкавыя спасылкі

Кірыліцасховішча мультымэдыйных матэрыялаў