Менскі аддзел Беларускага таварыства дапамогі пацярпелым ад вайны: розьніца паміж вэрсіямі
Stary Jolup (гутаркі | унёсак) дапаўненьне |
Knedlik-Pod (гутаркі | унёсак) |
||
| Радок 47: | Радок 47: | ||
|колішняя назва = |
|колішняя назва = |
||
}} |
}} |
||
'''Менскі аддзел Беларускага таварыства дапамогі пацярпелым ад вайны''' — дабрачынная арганізацыя для дапамогі [[Бежанцы|бежанцам]] [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]]; адзін з цэнтраў беларускага нацыянальнага руху. Існаваў у [[Менск]]у |
'''Менскі аддзел Беларускага таварыства дапамогі пацярпелым ад вайны''' — дабрачынная арганізацыя для дапамогі [[Бежанцы|бежанцам]] [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]]; адзін з цэнтраў беларускага нацыянальнага руху. Існаваў у [[Менск]]у зь ліпеня 1915 па 1917 г. як аддзел [[Беларускае таварыства дапамогі пацярпелым ад вайны|Беларускага таварыства дапамогі пацярпелым ад вайны]], створанага ў [[Вільня|Вільні]] ў красавіку 1915 г. |
||
== Гісторыя == |
== Гісторыя == |
||
| Радок 56: | Радок 56: | ||
=== Ператварэньне ў менскі Нацыянальны камітэт (1917) === |
=== Ператварэньне ў менскі Нацыянальны камітэт (1917) === |
||
У студзені 1917 г. аддзел узначаліў [[Раман Скірмунт]], а намесьнікам стаў [[Усевалад Фальскі]]. |
У студзені 1917 г. аддзел узначаліў [[Раман Скірмунт]], а намесьнікам стаў [[Усевалад Фальскі]]. |
||
Пасьля [[Лютаўская рэвалюцыя 1917 году ў Расеі|Лютаўскай рэвалюцыі (1917) у Расеі]] аддзел |
Пасьля [[Лютаўская рэвалюцыя 1917 году ў Расеі|Лютаўскай рэвалюцыі (1917) у Расеі]] аддзел аб’явіў сябе Нацыянальным камітэтам (на чале з Раманам Скірмунтам), ад імя якога ў Менску была распаўсюджана ўлётка да працоўных аб неабходнасьці ўтваварэньня ўласнай беларускай дзяржаўнасьці — у той час, калі ўсходняя і цэнтральная [[Беларусь]] (з [[Менск]]ам) была пад кантролем [[Часовы ўрад Расеі|Часовага ўрада Расеі]], а заходняя — пад кантролем нямецкіх войскаў<ref>''Сяменчык, М.Я.'' Грамадзка-палітычнае жыцьцё ў Менску (сакавік-красавік 1917 г.) : Вучэб. дапам... С. 27.</ref>. Як вынікае з тэксту ўлёткі, галоўнай перашкодай на гэтым шляху кіраўнікам камітэта бачылася амаль поўная адсутнасьць нацыянальнай сьвядомасьці [[беларусы|беларусаў]] і пачуцьця народа адзінай зямлі з-за рознасьці канфэсій: ''«Мы не палякі і не рускія, мы ад вякоў сядзім тут. Мы гаспадары на сваёй роднай зямельцы. Мы, гаспадары гэтага краю, не будзем лічыцца парабкамі другіх народаў, як нас дагэтуль лічылі. Беларусы, мы адзін народ. Дык злучайцеся ў адно, бо ў еднасьці сіла. Няхай нас ніхто не разьдзяляе, хай не будзе сваркі між беларусам праваслаўным і католікам, бо ўсе мы дзеці адной маткі — Беларусі. Гняздом нашым хай будзе менскі Беларускі камітэт»''<ref name="ReferenceA">''Сяменчык, М.Я.'' Грамадзка-палітычнае жыцьцё ў Менску (сакавік-красавік 1917 г.) : Вучэб. дапам... С. 28.</ref>. |
||
4 сакавіка 1917 г. Раман Скірмунт на паседжаньні Менскага аддзелу Беларускага таварыства дапамогі пацярпелым ад вайны выказаў прапанову абраць [[Лявон Заяц|Лявона Зайца]] дэлегатам для кантактаў |
4 сакавіка 1917 г. Раман Скірмунт на паседжаньні Менскага аддзелу Беларускага таварыства дапамогі пацярпелым ад вайны выказаў прапанову абраць [[Лявон Заяц|Лявона Зайца]] дэлегатам для кантактаў зь Менскім Саветам рабочых дэпутатаў<ref name="pdf.kamunikat.org">''Рудовіч, С.'' [http://pdf.kamunikat.org/2117-1.pdf «…Беларускі дзеяч з вялікіх паноў»: Эпізоды палітычнай біяграфіі Рамана Скірмунта]... С. 25.</ref>. Сувязь гэтая, праўда, была непрацяглай. Пазьней (за памкненьні Скірмунта наладзіць сувязь таварыства і нацыянальнага камітэта з рабочымі Менску для кансалідацыі сіл для дасягненьня аўтаноміі Беларусі) сацыяліст Леанід Заяц абразьліва абзаве Рамана Скірмунта ''«старым палітыкам і далёкабачным буржуем»''<ref name="pdf.kamunikat.org"/>. |
||
Першай палітычнай нацыянальнай акцыяй камітэту стала арганізацыя і правядзеньне ў Менску шматлюднай маніфэстацыі |
Першай палітычнай нацыянальнай акцыяй камітэту стала арганізацыя і правядзеньне ў Менску шматлюднай маніфэстацыі 6 сакавіка 1917 г. у зале менскай губэрнскай управы, дзе арганізатары выступілі з прамовамі на [[Беларуская мова|беларускай мове]] пра будучыню беларускага народу і «высокія чалавечыя ідэалы»<ref name="ReferenceA"/>. неўзабаве яшчэ адной акцыяй Нацыянальнага камітэту стаў мітынг у Менску, на якім выступілі Павал Аляксюк, Аркадзь Смоліч, Усевалад Фальскі і [[Фабіян Шантыр]], якія віталі расейскую дэмакратыю, [[Менскі Савет рабочых і салдацкіх дэпутатаў]] і заклікалі беларусаў да адзінства і арганізаванасьці<ref name="ReferenceA"/>. |
||
12 сакавіка 1917 г. у менскім кінатэатры «Гигант» камітэт арганізаваў мітынг, на якім выступілі (на беларускай мове) [[Раман Скірмунт]], доктар філязофіі Масоніўс, [[Аркадзь Смоліч]], [[Лявон Заяц]], [[Павал Аляксюк]], [[Фабіян Шантыр]] і Касьцецкі. Сход, выказаўшы вітаньне вэтэранам беларускага руху (паручніку Шаблоўскаму і капітану Адамовічу, якія пацярпелі ад царскай улады), і ўпершыню адкрыта выказаў патрабаваньне аб афармленьні палітычнай |
12 сакавіка 1917 г. у менскім кінатэатры «Гигант» камітэт арганізаваў мітынг, на якім выступілі (на беларускай мове) [[Раман Скірмунт]], доктар філязофіі Масоніўс, [[Аркадзь Смоліч]], [[Лявон Заяц]], [[Павал Аляксюк]], [[Фабіян Шантыр]] і Касьцецкі. Сход, выказаўшы вітаньне вэтэранам беларускага руху (паручніку Шаблоўскаму і капітану Адамовічу, якія пацярпелі ад царскай улады), і ўпершыню адкрыта выказаў патрабаваньне аб афармленьні палітычнай суб’ектнасьці [[Беларусь|Беларусі]] ў форме аўтаноміі ў складзе фэдэратыўнай Расеі. Гэта быў максымум, чаго можна было патрабаваць у тагачасных умовах ад [[Часовы ўрад Расеі|Часовага ўрада Расеі]], які неафіцыйна стаяў на прынцыпе «адзінай і недзялімай Расеі». Патрабаваньне плянавалася агучыць і на Ўстаноўчым сходзе Расеі, які Часовы ўрад Расеі зьбіраўся правесьці восеньню 1917 г. — па пытаньні дзяржаўнага ўладкаваньня новай Расеі: у рэзалюцыі менскага сходу было запісана: ''«Беларусы, стоячы на грунце краёвай аўтаноміі, будуць выбіраць ва ўстаноўчы сход грамадзян, якія падзяляюць гэты прынцып»''<ref>''Сяменчык, М.Я.''Грамадзка-палітычнае жыцьцё ў Менску (сакавік-красавік 1917 г.) : Вучэб. дапам... С. 28.</ref>. Пасьля мітынгу камітэт правёў кампанію «Дзень беларускага значка» па збору сродкаў на беларускі нацыянальны друк: прадаваліся беларускія нацыянальныя значкі з нацыянальных колераў Беларусі — чырвонага і белага<ref>''Сяменчык, М.Я.'' Грамадзка-палітычнае жыцьце ў Менску (сакавік-красавік 1917 г.) : Вучэб. дапам... С. 28.</ref><ref name="ReferenceB">''Рудовіч, С.'' [http://pdf.kamunikat.org/2117-1.pdf «…Беларускі дзеяч з вялікіх паноў»: Эпізоды палітычнай біяграфіі Рамана Скірмунта]... С. 22.</ref>. Газэта «Минская газета» ад 14 сакавіка 1917 г. паведамляла, што ў гэты дзень на вуліцах [[Менск]]у ''«ўпершыню забытая мова забытай беларускай вёскі дамінавала ўсюды: на вуліцах, у кавярнях, кінэматографах»''<ref name="ReferenceB"/>. |
||
Паводле ўспамінаў [[Вінцэнт Гадлеўскі|Вінцэнта Гадлеўскага]], выступы Рамана Скірмунта на беларускіх сходах ''«выдзяляліся і зьместам і формай. Яны былі заўсёды высокапатрыятычныя з беларускага пункту гледжаньня і часам нават проста рэвалюцыйныя, што выклікала ў прысутных буру воплескаў»''<ref |
Паводле ўспамінаў [[Вінцэнт Гадлеўскі|Вінцэнта Гадлеўскага]], выступы Рамана Скірмунта на беларускіх сходах ''«выдзяляліся і зьместам і формай. Яны былі заўсёды высокапатрыятычныя з беларускага пункту гледжаньня і часам нават проста рэвалюцыйныя, што выклікала ў прысутных буру воплескаў»''<ref name="ReferenceB"/>. Відавочнай бачылася сучасьнікам падзей мэтанакіраванасьць Скірмунта ў адносінах палітычнай суб’ектнасьці Беларусі. Макар Краўцоў (Касьцевіч) успамінаў пазьней: ''«Калі Скірмунт у кожнае слова стараўся ўлажыць праграму, дык [[Фабіян Шантыр|Шантыр]] сьпяваў гімны рэвалюцыі проста за тое, што яна ўжо сталася, што яна ёсьць. Абодва яны былі тады разам, за адным столікам прэзыдыюму»''<ref name="ReferenceB"/>. |
||
Праграма камітэта, дзе пераважалі прадстаўнікі Беларускай сацыялістычнай грамады, выказвала патрабаваньне 8-гадзіннага працоўнага дня, гарантаваньня мінімуму заработнай платы, але з падачы яго кіраўніцтва на чале са Скірмунтам імкнулася не падкрэсьліваць клясавых адрозьненьняў, а акцэнтаваць увагу на патрабаваньні аўтаноміі Беларусі ў складзе [[Расея|Расеі]]<ref>''Сяменчык, М.Я.''Грамадзка-палітычнае жыцьцё ў Менску (сакавік-красавік 1917 г.) : Вучэб. дапам... С. 28—29.</ref>. |
Праграма камітэта, дзе пераважалі прадстаўнікі Беларускай сацыялістычнай грамады, выказвала патрабаваньне 8-гадзіннага працоўнага дня, гарантаваньня мінімуму заработнай платы, але з падачы яго кіраўніцтва на чале са Скірмунтам імкнулася не падкрэсьліваць клясавых адрозьненьняў, а акцэнтаваць увагу на патрабаваньні аўтаноміі Беларусі ў складзе [[Расея|Расеі]]<ref>''Сяменчык, М.Я.''Грамадзка-палітычнае жыцьцё ў Менску (сакавік-красавік 1917 г.) : Вучэб. дапам... С. 28—29.</ref>. |
||
Нацыянальны камітэт у сярэдзіне сакавіка 1917 г. у Менску прыцягнуў актывістаў [[БСГ]] да стварэньня цэнтру асьветы навакольнага сялянства<ref>''Сяменчык, М.Я.''Грамадзка-палітычнае жыцьцё ў Менску (сакавік-красавік 1917 г.) : Вучэб. дапам... С. 29.</ref>. Таксама ў выніку агульнага сходу служачых губэрнскага камітэту ўдалося арганізаваць адмысловую камісію, якая стварыла Часовы менскі камітэт прапаганды асноў новага |
Нацыянальны камітэт у сярэдзіне сакавіка 1917 г. у Менску прыцягнуў актывістаў [[БСГ]] да стварэньня цэнтру асьветы навакольнага сялянства<ref name="ReferenceC">''Сяменчык, М.Я.''Грамадзка-палітычнае жыцьцё ў Менску (сакавік-красавік 1917 г.) : Вучэб. дапам... С. 29.</ref>. Таксама ў выніку агульнага сходу служачых губэрнскага камітэту ўдалося арганізаваць адмысловую камісію, якая стварыла Часовы менскі камітэт прапаганды асноў новага грамадзкага ладу ([[Сяргей Піліпавіч Кавалік|Сяргей Кавалік]], [[Павал Аляксюк]], У. Марзон і інш.) і пачаць збор ахвяраваньняў для арганізацыі такой прапаганды на расейскай і беларускай мовах<ref name="ReferenceC"/>. Першы мітынг з такой тэматыкай быў арганізаваны 27 сакавіка 1917 г. у Смалявічах<ref name="ReferenceC"/>. |
||
Самай галоўнай акцыяй беларускага Нацыянальнага камітэта ў Менску, які станавіўся важным палітычным цэнтрам беларускага руху па стварэньні палітычнай |
Самай галоўнай акцыяй беларускага Нацыянальнага камітэта ў Менску, які станавіўся важным палітычным цэнтрам беларускага руху па стварэньні палітычнай суб’ектнасьці Беларусі (ва ўмовах калі [[Вільня]] знаходзілася пад нямецкай уладай), было правядзеньне 25-27 сакавіка 1917 г. [[Зьезд беларускіх нацыянальных арганізацыяў (1917)|Зьезда беларускіх нацыянальных арганізацый]], які абраў [[Беларускі нацыянальны камітэт (Менск)|Беларускі нацыянальны камітэт]]<ref>''Сяменчык, М.Я.''Грамадзка-палітычнае жыцьцё ў Менску (сакавік-красавік 1917 г.) : Вучэб. дапам... С. 27, 29.</ref>. |
||
== Крыніцы == |
== Крыніцы == |
||
Вэрсія ад 02:57, 15 сакавіка 2018
| Менскі аддзел Беларускага таварыства дапамогі пацярпелым ад вайны | |
| Дата ўтварэньня | 1915 |
|---|---|
| Дата спыненьня існаваньня | 1917 |
| Юрыдычны статус | дабрачынная арганізацыя |
| Месцазнаходжаньне | Менск |
| старшыня | Віктар Чавусаў |
| старшыня | Раман Скірмунт |
Менскі аддзел Беларускага таварыства дапамогі пацярпелым ад вайны — дабрачынная арганізацыя для дапамогі бежанцам Першай сусьветнай вайны; адзін з цэнтраў беларускага нацыянальнага руху. Існаваў у Менску зь ліпеня 1915 па 1917 г. як аддзел Беларускага таварыства дапамогі пацярпелым ад вайны, створанага ў Вільні ў красавіку 1915 г.
Гісторыя
Дабрачынная і культурная дзейнасьць
Аддзел налічваў каля 50 чалавек (сьнежань 1916). У камітэт праўленьня аддзелу ўваходзілі Віктар Чавусаў (старшыня), Ядвігін Ш., Уладзіслаў Галубок, Аляксандар Астрамовіч, Ванда Лявіцкая, Зоська Верас і яе маці Э. Сівіцкая, Усевалад Фальскі, сярод актывістаў Павал Аляксюк, Максім Багдановіч, Зьмітрок Бядуля, Аркадзь Смоліч.
Аддзел адкрыў некалькі начных прытулкаў для бежанцаў, дзіцячы прытулак у Ратамцы (каля Менску), 2 бясплатныя сталовыя, «Беларускую хатку», заснаваў 2 майстэрні. У красавіку-траўні 1916 г. дзейнічалі курсы па садаводзтве, гародніцтве і пчалярстве. У сьнежні 1916 г. хадайнічаў перад менскім губэрнатарам аб правядзеньні лекцыі Максіма Багдановіча «Беларускае адраджэньне» (хадайніцтва адхілена).
Ператварэньне ў менскі Нацыянальны камітэт (1917)
У студзені 1917 г. аддзел узначаліў Раман Скірмунт, а намесьнікам стаў Усевалад Фальскі.
Пасьля Лютаўскай рэвалюцыі (1917) у Расеі аддзел аб’явіў сябе Нацыянальным камітэтам (на чале з Раманам Скірмунтам), ад імя якога ў Менску была распаўсюджана ўлётка да працоўных аб неабходнасьці ўтваварэньня ўласнай беларускай дзяржаўнасьці — у той час, калі ўсходняя і цэнтральная Беларусь (з Менскам) была пад кантролем Часовага ўрада Расеі, а заходняя — пад кантролем нямецкіх войскаў[1]. Як вынікае з тэксту ўлёткі, галоўнай перашкодай на гэтым шляху кіраўнікам камітэта бачылася амаль поўная адсутнасьць нацыянальнай сьвядомасьці беларусаў і пачуцьця народа адзінай зямлі з-за рознасьці канфэсій: «Мы не палякі і не рускія, мы ад вякоў сядзім тут. Мы гаспадары на сваёй роднай зямельцы. Мы, гаспадары гэтага краю, не будзем лічыцца парабкамі другіх народаў, як нас дагэтуль лічылі. Беларусы, мы адзін народ. Дык злучайцеся ў адно, бо ў еднасьці сіла. Няхай нас ніхто не разьдзяляе, хай не будзе сваркі між беларусам праваслаўным і католікам, бо ўсе мы дзеці адной маткі — Беларусі. Гняздом нашым хай будзе менскі Беларускі камітэт»[2].
4 сакавіка 1917 г. Раман Скірмунт на паседжаньні Менскага аддзелу Беларускага таварыства дапамогі пацярпелым ад вайны выказаў прапанову абраць Лявона Зайца дэлегатам для кантактаў зь Менскім Саветам рабочых дэпутатаў[3]. Сувязь гэтая, праўда, была непрацяглай. Пазьней (за памкненьні Скірмунта наладзіць сувязь таварыства і нацыянальнага камітэта з рабочымі Менску для кансалідацыі сіл для дасягненьня аўтаноміі Беларусі) сацыяліст Леанід Заяц абразьліва абзаве Рамана Скірмунта «старым палітыкам і далёкабачным буржуем»[3].
Першай палітычнай нацыянальнай акцыяй камітэту стала арганізацыя і правядзеньне ў Менску шматлюднай маніфэстацыі 6 сакавіка 1917 г. у зале менскай губэрнскай управы, дзе арганізатары выступілі з прамовамі на беларускай мове пра будучыню беларускага народу і «высокія чалавечыя ідэалы»[2]. неўзабаве яшчэ адной акцыяй Нацыянальнага камітэту стаў мітынг у Менску, на якім выступілі Павал Аляксюк, Аркадзь Смоліч, Усевалад Фальскі і Фабіян Шантыр, якія віталі расейскую дэмакратыю, Менскі Савет рабочых і салдацкіх дэпутатаў і заклікалі беларусаў да адзінства і арганізаванасьці[2].
12 сакавіка 1917 г. у менскім кінатэатры «Гигант» камітэт арганізаваў мітынг, на якім выступілі (на беларускай мове) Раман Скірмунт, доктар філязофіі Масоніўс, Аркадзь Смоліч, Лявон Заяц, Павал Аляксюк, Фабіян Шантыр і Касьцецкі. Сход, выказаўшы вітаньне вэтэранам беларускага руху (паручніку Шаблоўскаму і капітану Адамовічу, якія пацярпелі ад царскай улады), і ўпершыню адкрыта выказаў патрабаваньне аб афармленьні палітычнай суб’ектнасьці Беларусі ў форме аўтаноміі ў складзе фэдэратыўнай Расеі. Гэта быў максымум, чаго можна было патрабаваць у тагачасных умовах ад Часовага ўрада Расеі, які неафіцыйна стаяў на прынцыпе «адзінай і недзялімай Расеі». Патрабаваньне плянавалася агучыць і на Ўстаноўчым сходзе Расеі, які Часовы ўрад Расеі зьбіраўся правесьці восеньню 1917 г. — па пытаньні дзяржаўнага ўладкаваньня новай Расеі: у рэзалюцыі менскага сходу было запісана: «Беларусы, стоячы на грунце краёвай аўтаноміі, будуць выбіраць ва ўстаноўчы сход грамадзян, якія падзяляюць гэты прынцып»[4]. Пасьля мітынгу камітэт правёў кампанію «Дзень беларускага значка» па збору сродкаў на беларускі нацыянальны друк: прадаваліся беларускія нацыянальныя значкі з нацыянальных колераў Беларусі — чырвонага і белага[5][6]. Газэта «Минская газета» ад 14 сакавіка 1917 г. паведамляла, што ў гэты дзень на вуліцах Менску «ўпершыню забытая мова забытай беларускай вёскі дамінавала ўсюды: на вуліцах, у кавярнях, кінэматографах»[6].
Паводле ўспамінаў Вінцэнта Гадлеўскага, выступы Рамана Скірмунта на беларускіх сходах «выдзяляліся і зьместам і формай. Яны былі заўсёды высокапатрыятычныя з беларускага пункту гледжаньня і часам нават проста рэвалюцыйныя, што выклікала ў прысутных буру воплескаў»[6]. Відавочнай бачылася сучасьнікам падзей мэтанакіраванасьць Скірмунта ў адносінах палітычнай суб’ектнасьці Беларусі. Макар Краўцоў (Касьцевіч) успамінаў пазьней: «Калі Скірмунт у кожнае слова стараўся ўлажыць праграму, дык Шантыр сьпяваў гімны рэвалюцыі проста за тое, што яна ўжо сталася, што яна ёсьць. Абодва яны былі тады разам, за адным столікам прэзыдыюму»[6].
Праграма камітэта, дзе пераважалі прадстаўнікі Беларускай сацыялістычнай грамады, выказвала патрабаваньне 8-гадзіннага працоўнага дня, гарантаваньня мінімуму заработнай платы, але з падачы яго кіраўніцтва на чале са Скірмунтам імкнулася не падкрэсьліваць клясавых адрозьненьняў, а акцэнтаваць увагу на патрабаваньні аўтаноміі Беларусі ў складзе Расеі[7].
Нацыянальны камітэт у сярэдзіне сакавіка 1917 г. у Менску прыцягнуў актывістаў БСГ да стварэньня цэнтру асьветы навакольнага сялянства[8]. Таксама ў выніку агульнага сходу служачых губэрнскага камітэту ўдалося арганізаваць адмысловую камісію, якая стварыла Часовы менскі камітэт прапаганды асноў новага грамадзкага ладу (Сяргей Кавалік, Павал Аляксюк, У. Марзон і інш.) і пачаць збор ахвяраваньняў для арганізацыі такой прапаганды на расейскай і беларускай мовах[8]. Першы мітынг з такой тэматыкай быў арганізаваны 27 сакавіка 1917 г. у Смалявічах[8].
Самай галоўнай акцыяй беларускага Нацыянальнага камітэта ў Менску, які станавіўся важным палітычным цэнтрам беларускага руху па стварэньні палітычнай суб’ектнасьці Беларусі (ва ўмовах калі Вільня знаходзілася пад нямецкай уладай), было правядзеньне 25-27 сакавіка 1917 г. Зьезда беларускіх нацыянальных арганізацый, які абраў Беларускі нацыянальны камітэт[9].
Крыніцы
- ^ Сяменчык, М.Я. Грамадзка-палітычнае жыцьцё ў Менску (сакавік-красавік 1917 г.) : Вучэб. дапам... С. 27.
- ^ а б в Сяменчык, М.Я. Грамадзка-палітычнае жыцьцё ў Менску (сакавік-красавік 1917 г.) : Вучэб. дапам... С. 28.
- ^ а б Рудовіч, С. «…Беларускі дзеяч з вялікіх паноў»: Эпізоды палітычнай біяграфіі Рамана Скірмунта... С. 25.
- ^ Сяменчык, М.Я.Грамадзка-палітычнае жыцьцё ў Менску (сакавік-красавік 1917 г.) : Вучэб. дапам... С. 28.
- ^ Сяменчык, М.Я. Грамадзка-палітычнае жыцьце ў Менску (сакавік-красавік 1917 г.) : Вучэб. дапам... С. 28.
- ^ а б в г Рудовіч, С. «…Беларускі дзеяч з вялікіх паноў»: Эпізоды палітычнай біяграфіі Рамана Скірмунта... С. 22.
- ^ Сяменчык, М.Я.Грамадзка-палітычнае жыцьцё ў Менску (сакавік-красавік 1917 г.) : Вучэб. дапам... С. 28—29.
- ^ а б в Сяменчык, М.Я.Грамадзка-палітычнае жыцьцё ў Менску (сакавік-красавік 1917 г.) : Вучэб. дапам... С. 29.
- ^ Сяменчык, М.Я.Грамадзка-палітычнае жыцьцё ў Менску (сакавік-красавік 1917 г.) : Вучэб. дапам... С. 27, 29.
Літаратура
- Рудовіч, С. «…Беларускі дзеяч з вялікіх паноў»: Эпізоды палітычнай біяграфіі Рамана Скірмунта / С. Рудовіч // Гістарычны альманах. — Гродна, 1999. — Т. 2. — С. 14—37. [1]
- Сяменчык, М.Я. Грамадзка-палітычнае жыцьцё ў Менску (сакавік-красавік 1917 г.) : Вучэб. дапам. па курсу «Гісторыя Беларусі» / М.Я. Сяменчык; Беларус. дзярж. пед. ун-т. — Мінск, 1994. — 112 с.