Тэадор Нарбут: розьніца паміж вэрсіямі

Тэадор Нарбут
	Тэадор Нарбут
	па-польску: Teodor Narbutt
Дата нараджэньня	28 кастрычніка (8 лістапада) 1784 або 8 лістапада 1784
Месца нараджэньня	Шаўры, Лідзкі павет, Слонімскае намесьніцтва, Расейская імпэрыя;
Дата сьмерці	14 (26) лістапада 1864 (80 гадоў) або 26 лістапада 1864 (80 гадоў)
Месца сьмерці	Вільня, Расейская імпэрыя;
Месца пахаваньня	Нача;
Месца вучобы	Віленскі ўнівэрсытэт
Занятак	антраполяг, вайсковы інжынэр, археоляг, даследчык дагістарычнай эпохі, гісторык, журналіст, пісьменьнік, земляўласьнік, калекцыянэр
Навуковая сфэра	гісторык, археоляг
Бацька	Іахім Нарбут[d]
Маці	Ізабела з Наневічаў[d]
Дзеці	Людвік Нарбут, Тэадора з Нарбутаў[d], Станіслаў Нарбут і Францішак Нарбут
Подпіс
	Тэадор Нарбут у Вікісховішчы

Інтэрактыўны прагляд гісторыі

← Папярэдняя зьмена Наступная зьмена →

Змесціва выдалена Змесціва дададзена

ВізуальнаВікіразметка

Лінейны

Вэрсія ад 14:01, 5 ліпеня 2017

Вікіпэдыя мае артыкулы пра іншых асобаў з прозьвішчам Нарбут.

Тэадо́р (Фёдар Яўхі́мавіч) На́рбут (8 лістапада [ст. ст. 28 кастрычніка] 1784, маёнтак Шаўры, цяпер Воранаўскі раён — 26 лістапада [ст. ст. 14 лістапада] 1864, Вільня, Расейская імпэрыя) — летувіскі і беларускі гісторык, археоляг, вайсковы інжынэр, дасьледнік летувіскае міталёгіі. Пісаў на польскай мове.

Жыцьцяпіс

Паходзіў са шляхецкага роду Нарбутаў гербу «Трубы». Пры хрышчэньні атрымаў падвойнае імя Тэадор Мацей.

Скончыў піярскі коледж у Любешаве, у 1803 Галоўную віленскую школу, вучыўся ў Пецярбурскім кадэцкім корпусе.

Удзельнік расейска-пруска-францускай 1806—1807 рокаў і расейска-швэдзкай 1808—1809 войнаў. Капітан інжынэрных войскаў, аўтар праекту Бабруйскай фартэцыі, удзельнік яе будаўніцтва, за што ўзнагароджаны ордэнам сьвятой Ганны.

3 1812, калі жыў у сваім маёнтку, займаўся дасьледаваньнем гісторыі Вялікага Княства Літоўскага. Цягам усяго жыцьця заставаўся актыўным сябрам Віленскай археалягічнай камісіі, вёў археалягічныя раскопкі. У 1820 адкрыў ямнае пахаваньне ля роднай вёскі Шаўры. Апісаў руіны крэпасьці на Нёмане ля вёскі Лыскава Гарадзенскай губэрні.

Расейскія ўлады вінавацілі Нарбута ў распрацоўцы плянаў захопу Бабруйскай фартэцыі і Вільні падчас паўстаньня 1830—1831 рокаў, адліўцы гарматаў і каардынацыі дзеяньняў паўстанцаў, аднак ня здолелі нічога даказаць.

У 1847—1852 збудаваў у Эйшышках парафіяльную царкву^[4].

Дзеці Тэадора Нарбута бралі актыўны ўдзел у паўстаньня 1863—1864 рокаў, што разьяднала ўсю ягоную сям’ю. Старэйшы сын Людвік узначальваў паўстанчы аддзел на Лідчыне і загінуў падчас аднаго з баёў; малодшы Баляслаў быў асуджаны на сьмерць, аднак пазьней ягонае пакараньне было замененае на пажыцьцёвае зьняволеньне. Адзіная дачка, па мужы Тэадора Маньчунская, была вымушаная ўцячы з краіны і завочна прысуджаная да катаргі. Сам Тэадор з жонкаю Крысьцінай былі асуджаныя на высылку ў Сыбір, хоць у дачыненьні да яго прысуд ня быў выкананы з прычыны хваробы. Жонка атрымала дазвол на вяртаньне з Пэрмскай губэрні толькі ў 1871 року, аднак Нарбут болей зь ёй ня ўбачыўся, памершы ў Вільні ў 1864. Пахаваны ля парафіяльнага касьцёлу ў Начы (цяпер у Воранаўскім раёне).

Дзейнасьць

Аўтар 9-томнай «Гісторыі літоўскага народу», выдадзенай у 1835—1841. Падзеі ў ёй давёў да 1569. У «Гісторыі…» шмат месца адведзена беларускаму народу, яго мове і пісьменнасьці. Шмат цікавых зьвестак пра Менск, народныя абрады беларусаў Лідчыны.

Для сваёй працы выкарыстаў беларускія летапісы і «Хроніку польскую літоўскую, жамойцкую і ўсяе Русі» Мацея Стрыйкоўскага, але ставіўся да іх некрытычна. У яго дасьледаваньнях сустракаюцца фантастычныя гіпотэзы і крыніцы, якія, паводле меркаваньня сучасных дасьледнікаў, не існавалі і былі выдуманыя самім Нарбутам^[5] (напрыклад, «Раўданская хроніка»^[6], «Дзёньнік фон Кібурга»).

Апублікаваў шэраг гістарычных крыніцаў, у тым ліку ў 1846 «Хроніку Быхаўца».

Зьбіраў этнаграфічныя і фальклёрныя матэрыялы, вёў археалягічныя раскопкі^[7].

Бібліяграфія

Rys historyczny ludu cygańskiego. — Wilno: 1830.
Wyborowe ody i kantaty Jana Babtysty Rousseau / wierszem przetł. przez Teodora Narbutta. — Wilno: B. Neuman, 1832. — 304 с.
Uprawa lnu, konopi i innych roślin włoknodajnych, oraz proste, tanie, litewskiemu krajowi właśćiwe, sposoby zatrudnienia się wyrobami z nich korzystnemi : oparte na doświadczeniach / Przez Teodora Narbutta. — Wilno: 1833.
Ody wszystkie / Quintus Flaccus Horatius; Horacy; Wierszem polskim przełżone przez Teodora Narbutta. — Wilno: B. Neuman, 1835. — Т. 1—2.
Pomniki do dziejów litewskich…. — Wilno: Ruben Rafałowicz, 1846. — 205 с.
Dzieje narodu litewskiego w krótkości zebrane. — Wilno: Nakł. Rubena Rafałowicza, 1847.
Pomniejsze pisma historyczne, szczególnie do historii Litwy odnoszące się. — Wilno: Nakł. T. Glücksberga, 1856.
Dzieje starożytne narodu litewskiego. — 1835—1841.
Podanie o litewskim 1863 roku powstaniu przez A. K. i. / Teodor Narbutt historyk i syn jego Ludwik. — Lwów: 1870. — 233 с.

Узнагароды

Ордэн сьвятога Ўладзімера 4-й ступені
Ордэн сьвятой Ганны 4-й ступені
Ордэн сьвятой Ганны 4-й ступені (за пабудову Бабруйскае фартэцыі, 1809)
памятны пярсьцёнак цара Мікалая I (за літаратурную дзейнасьць)

Крыніцы

^ Teodor Mateusz Narbutt // https://www.degruyter.com/view/AKL/_40145647
^ ^а ^б ^в http://tnk.krakow.pl/czlonkowie/narbutt-teodor/
^ Нарбут Теодор // Большая советская энциклопедия (рас.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — Москва: Советская энциклопедия, 1969.
^ Ejszyszki (пол.) Polskie Centrum Informacyjne na Litwie. Stowarzyszenie Inicjatyw Społecznych. Праверана 23 студзеня 2013 г.
^ Ліцкевіч А. Устава Альгерда аб крэвах — фальсыфікат (1359) Гісторыя Беларусі IX-XVIII стагоддзяў. Першакрыніцы Праверана 23 студзеня 2013 г.
^ Улащик Н. Н. предисловие // Хроника Быховца. — М.: Наука, 1966.
^ Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Мінска. Кн. 1. — Мн., 2001. С. 502

Літаратура

Маракоў Л.У. Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі, 1794—1991. Энц. даведнік. У 10 т. Т. 2. — Мн:, 2003. ISBN 985-6374-04-9.
Каханоўскі Г.А. Археалогія і гістарычнае краязнаўства Беларусі ў XVI—XIX стст.. — Мн.: Навука і тэхніка, 1984. — 118 с.
Ненадавец А.М. Тэадор Нарбут. — Мн.: 1996.
Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Мінска. У 4 кн. Кн. 1-я. — Мн.: БЕЛТА, 2001. — 576 с.: іл. ISBN 985-6302-33-1.

Вонкавыя спасылкі

Тэадор Нарбут — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

[_0a1242c8c9730b3d-1] Teodor Mateusz Narbutt // https://www.degruyter.com/view/AKL/_40145647

[_ababad24f537f52b-2] а ^б ^в http://tnk.krakow.pl/czlonkowie/narbutt-teodor/

[_0154e653ea017da0-3] Нарбут Теодор // Большая советская энциклопедия (рас.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — Москва: Советская энциклопедия, 1969.

[4] Ejszyszki (пол.) Polskie Centrum Informacyjne na Litwie. Stowarzyszenie Inicjatyw Społecznych. Праверана 23 студзеня 2013 г.

[5] Ліцкевіч А. Устава Альгерда аб крэвах — фальсыфікат (1359) Гісторыя Беларусі IX-XVIII стагоддзяў. Першакрыніцы Праверана 23 студзеня 2013 г.

[6] Улащик Н. Н. предисловие // Хроника Быховца. — М.: Наука, 1966.

[7] Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Мінска. Кн. 1. — Мн., 2001. С. 502

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

@@ Радок 1: / Радок 1: @@
 {{Цёзкі|Нарбут}}
 {{Навуковец
-|Месца нараджэньня    = [[маёнтак]] [[Шаўры]], [[Лідзкі павет]], [[Вялікае Княства Літоўскае]]
-|Месца сьмерці        = [[Вільня]], [[Расейская імпэрыя]]
 |Навуковая сфэра      = [[гісторык]], [[археоляг]]
 |Месца працы          =