Садружнасьць незалежных дзяржаваў: розьніца паміж вэрсіямі

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Інтэрактыўны прагляд гісторыі
← Папярэдняя зьменаНаступная зьмена →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
афармленьне
Радок 1: Радок 1:
{{Арганізацыя
{{Арганізацыя
|назва = Садружнасьць Незалежных Дзяржаваў
|назва = Садружнасьць Незалежных Дзяржаваў
|арыгінальная назва = {{мова-ru|Содружество Независимых Государств}}
|арыгінальная назва = {{мова-ru|Содружество Независимых Государств|скарочана}}
|выява = Flag of the CIS.svg
|выява = Flag of the CIS.svg
|рамка выявы =
|рамка выявы =
Радок 31: Радок 31:
|імя кіраўніка = [[Сяргей Лебедзеў]]
|імя кіраўніка = [[Сяргей Лебедзеў]]
|пасада кіраўніка 2 = Краіна-старшыня
|пасада кіраўніка 2 = Краіна-старшыня
|імя кіраўніка 2 = {{Сьцягафікацыя|Беларусь}}
|імя кіраўніка 2 = [[Беларусь]]
|пасада кіраўніка 3 =
|пасада кіраўніка 3 =
|імя кіраўніка 3 =
|імя кіраўніка 3 =
Радок 50: Радок 50:


== Гістарычныя перадумовы ==
== Гістарычныя перадумовы ==
У сьнежні [[1991]] году спыніў сваё існаваньне [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік]], і на палітычнай арэне зьявілася новае міжнароднае аб’яднаньне — Садружнасьць Незалежных Дзяржаваў (СНД).
У сьнежні 1991 году спыніў сваё існаваньне [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік]], і на палітычнай арэне зьявілася новае міжнароднае аб’яднаньне — Садружнасьць Незалежных Дзяржаваў (СНД).


Распад СССР стаў вынікам узьдзеяньня шэрагу аб’ектыўных і суб’ектыўных абставінаў. Дэзінтэграцыйныя працэсы пачаліся ў Савецкім Саюзе ў сярэдзіне [[1980-я|1980-х]] гадоў. У гэты пэрыяд у краіне пачаў адчувацца палітычны і эканамічны крызіс. Кіраўніцтвам СССР была зроблена спроба эканамічных рэформаў, якія павінны былі забясьпечыць пераход да рынку, але дзеяньні рэфарматараў былі ня былі пасьялдоўнымі і да канца распрацаванымі. Старая эканамічная сыстэма зьведала сур’ёзны ўдар, а новая гэтак і не была створана. Усё гэта прывяло да [[інфляцыя|інфляцыі]], дэфіцытнай стала ўся прадукцыя лёгкай прамысловасьці і прадукты харчаваньня. У краіне рос стачакавы рух. Прэзыдэнт СССР [[Міхаіл Гарбачоў]] і цэнтральны ўрад, які яўна не спраўляўся з задачай пераадоленьня эканамічнага спаду і рэфармаваньня эканомікі, з кожным годам страчвалі аўтарытэт як у народа, гэтак і ў кіраўніцтва саюзных рэспублік.
Распад СССР стаў вынікам узьдзеяньня шэрагу аб’ектыўных і суб’ектыўных абставінаў. Дэзінтэграцыйныя працэсы пачаліся ў Савецкім Саюзе ў сярэдзіне 1980-х гадоў. У гэты пэрыяд у краіне пачаў адчувацца палітычны і эканамічны крызіс. Кіраўніцтвам СССР была зроблена спроба эканамічных рэформаў, якія павінны былі забясьпечыць пераход да рынку, але дзеяньні рэфарматараў былі не былі пасьялдоўнымі і да канца распрацаванымі. Старая эканамічная сыстэма зьведала сур’ёзны ўдар, а новая гэтак і не была створана. Усё гэта прывяло да [[інфляцыя|інфляцыі]], дэфіцытнай стала ўся прадукцыя лёгкай прамысловасьці і прадукты харчаваньня. У краіне рос стачакавы рух. Прэзыдэнт СССР [[Міхаіл Гарбачоў]] і цэнтральны ўрад, які яўна не спраўляўся з задачай пераадоленьня эканамічнага спаду і рэфармаваньня эканомікі, з кожным годам страчвалі аўтарытэт як у народу, гэтак і ў кіраўніцтва саюзных рэспублік.


У [[1990]] годзе быў адменены 6-ы артыкул Канстытуцыі СССР, у якім агаворвалася «кіруючая роля [[Камуністычная партыя Савецкага Саюзу|КПСС]]». Да гэтага часу ўжо адбывалася фармаваньне палітычных партыяў шырокага спэктру. Многія партыі, створаныя ў рэспубліках, выступалі з нацыяналістычных пазыцыяў, заклікалі да выхаду са складу СССР. Праявіўся крызіс нацыянальна-дзяржаўнага ўладкаваньня СССР. Аказалася, што ў краіне ёсьць нямала этнічных канфліктаў сярод якіх, напрыклад, грузіна-абхаскі, армяна-азэрбайджанскі. У абстаноўцы галоснасьці гэтыя канфлікты аказаліся на паверхні. У шэрагу рэспублік абвастрыліся адносіны паміж тытульнымі нацыямі і расейцамі, але ў кіраўніцтва краіны не было праграмы вырашэньня нацыянальных праблемаў, уменьня своечасова і эфэктыўна рэагаваць на абвастрэньне этнічных канфліктаў. Спробы вырашыць праблему з дапамогай войскаў не прывялі да станоўчых вынікаў.
У 1990 годзе быў адменены 6-ы артыкул Канстытуцыі СССР, у якім агаворвалася «кіруючая роля [[Камуністычная партыя Савецкага Саюзу|КПСС]]». Да гэтага часу ўжо адбывалася фармаваньне палітычных партыяў шырокага спэктру. Многія партыі, створаныя ў рэспубліках, выступалі з нацыяналістычных пазыцыяў, заклікалі да выхаду са складу СССР. Праявіўся крызіс нацыянальна-дзяржаўнага ўладкаваньня СССР. Аказалася, што ў краіне ёсьць нямала этнічных канфліктаў сярод якіх, напрыклад, грузіна-абхаскі, армяна-азэрбайджанскі. У абстаноўцы галоснасьці гэтыя канфлікты аказаліся на паверхні. У шэрагу рэспублік абвастрыліся адносіны паміж тытульнымі нацыямі і расейцамі, але ў кіраўніцтва краіны не было праграмы вырашэньня нацыянальных праблемаў, уменьня своечасова і эфэктыўна рэагаваць на абвастрэньне этнічных канфліктаў. Спробы вырашыць праблему з дапамогай войскаў не прывялі да станоўчых вынікаў.


Першы крок у напрамку да незалежнасьці зрабілі прыбалтыйскія рэспублікі — [[Летувіская ССР|Летува]], [[Латвійская ССР|Латвія]], [[Эстонская ССР|Эстонія]]. Яны разьлічвалі на тое, што па-за СССР ім удасца дасягнуць большых посьпехаў. У сакавіку 1990 году Вярхоўны Савет Летцвы аб’явіў аб узнаўленьні дзяржаўнага [[сувэрэнітэт]]у.
Першы крок у напрамку да незалежнасьці зрабілі прыбалтыйскія рэспублікі — [[Летувіская ССР|Летува]], [[Латвійская ССР|Латвія]], [[Эстонская ССР|Эстонія]]. Яны разьлічвалі на тое, што па-за СССР ім удасца дасягнуць большых посьпехаў. У сакавіку 1990 году Вярхоўны Савет Летцвы аб’явіў аб узнаўленьні дзяржаўнага [[сувэрэнітэт]]у.
Радок 60: Радок 60:
Кіраўніцтва СССР імкнулася захаваць непарушнасьць краіны. З гэтай мэтай у красавіку 1990 году быў прыняты закон «Аб разьмеркаваньні паўнамоцтваў паміж Саюзам ССР і суб’ектамі фэдэрацыі». Рэспублікам прадастаўляліся больш шырокія магчымасьці ажыцьцяўляць адзін з адным эканамічнае супрацоўніцтва, уступаць у адносіны зь іншымі дзяржавамі, прымаць удзел у працы міжнародных арганізацыяў пры захаваньні пэўнай ступені кантролю з боку саюзнага цэнтру. Гэты заканадаўчы акт захоўваў адзінства СССР і стрымліваў выхад са складу самастойных рэспублік. Аднак у рэальнасьці падзеі сталі разьвівацца па-іншаму.
Кіраўніцтва СССР імкнулася захаваць непарушнасьць краіны. З гэтай мэтай у красавіку 1990 году быў прыняты закон «Аб разьмеркаваньні паўнамоцтваў паміж Саюзам ССР і суб’ектамі фэдэрацыі». Рэспублікам прадастаўляліся больш шырокія магчымасьці ажыцьцяўляць адзін з адным эканамічнае супрацоўніцтва, уступаць у адносіны зь іншымі дзяржавамі, прымаць удзел у працы міжнародных арганізацыяў пры захаваньні пэўнай ступені кантролю з боку саюзнага цэнтру. Гэты заканадаўчы акт захоўваў адзінства СССР і стрымліваў выхад са складу самастойных рэспублік. Аднак у рэальнасьці падзеі сталі разьвівацца па-іншаму.


У чэрвені—ліпені 1990 гадоў дзяржаўны сувэрэнітэт абвесьцілі [[Расея]] і [[Украіна]]. Пачатак палітычнай самастойнасьці Беларусі быў пакладзены [[27 ліпеня]] [[1990]] году. У гэты дзень Вярхоўны Савет [[БССР]] прыняў Дэклярацыю аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларускай ССР. У ёй абвяшчалася вяршэнства на тэрыторыі рэспублікі Канстытуцыі Беларускай ССР і ейных законаў.
У чэрвені — ліпені 1990 гадоў дзяржаўны сувэрэнітэт абвесьцілі [[Расея]] і [[Украіна|Ўкраіна]]. Пачатак палітычнай самастойнасьці Беларусі быў пакладзены 27 ліпеня 1990 году. У гэты дзень Вярхоўны Савет [[БССР]] прыняў Дэклярацыю аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларускай ССР. У ёй абвяшчалася вяршэнства на тэрыторыі рэспублікі Канстытуцыі Беларускай ССР і ейных законаў.


Ва ўмовах эканамічнага і палітычнага крызісу [[19 жніўня|19]]—[[21 жніўня]] [[1991]] ў [[Масква|Маскве]] група вышэйшых дзяржаўных і палітычных кіраўнікоў зрабіла спробу спыніць перабудову шляхам увядзеньня надзвычайнага становішча ў краіне. Аднак іхныя дзеяньні былі нэўтралізаваны прыхільнікамі новага курсу. [[Жнівеньскі путч|Жнівеньскія падзеі]] садзейнічалі рэзкаму паскарэньню палітычных працэсаў і зьмяненьню палітычных сіл у краіне. Стала пытаньне аб самім існаваньні СССР.
Ва ўмовах эканамічнага і палітычнага крызісу 19—21 жніўня 1991 ў [[Масква|Маскве]] група найвышэйшых дзяржаўных і палітычных кіраўнікоў зрабіла спробу спыніць перабудову шляхам увядзеньня надзвычайнага становішча ў краіне. Аднак іхныя дзеяньні былі нэўтралізаваны прыхільнікамі новага курсу. [[Жнівеньскі путч|Жнівеньскія падзеі]] садзейнічалі рэзкаму паскарэньню палітычных працэсаў і зьмяненьню палітычных сіл у краіне. Стала пытаньне аб самім існаваньні СССР.


[[8 сьнежня]] [[1991]] году кіраўнікі Расеі [[Барыс Ельцын]], Украіны [[Леанід Краўчук]] і Беларусі [[Станіслаў Шушкевіч]] падпісалі ў рэзыдэнцыі Віскулі ў [[Белавеская пушча|Белавескай пушчы]] пагадненьне аб дэнансацыі дамовы аб стварэньні Саюза ССР ад [[1922]] году і аб стварэньні Садружнасьці Незалежных Дзяржаваў, якое павінна было стаць прынцыпова іншым, у параўнаньні з Савецкім Саюзам, аб’яднаньнем рэспублік. Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь ратыфікаваў Пагадненьне аб утварэньні Садружнасьці Незалежных Дзяржаваў [[10 сьнежня]] [[1991]] году. Кіраўнікі іншых рэспублік СССР, акрамя [[Латвія|Латвіі]], [[Летува|Летувы]], [[Эстонія|Эстоніі]], [[Грузія|Грузіі]], выказалі жаданьне, каб іхныя дзяржавы сталі раўнапраўнымі чальцамі-заснавальнікамі СНД.
8 сьнежня 1991 году кіраўнікі Расеі [[Барыс Ельцын]], Украіны [[Леанід Краўчук]] і Беларусі [[Станіслаў Шушкевіч]] падпісалі ў рэзыдэнцыі Віскулі ў [[Белавеская пушча|Белавескай пушчы]] пагадненьне аб дэнансацыі дамовы аб стварэньні Саюза ССР ад 1922 году і аб стварэньні Садружнасьці Незалежных Дзяржаваў, якое павінна было стаць прынцыпова іншым, у параўнаньні з Савецкім Саюзам, аб’яднаньнем рэспублік. Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь ратыфікаваў Пагадненьне аб утварэньні Садружнасьці Незалежных Дзяржаваў 10 сьнежня 1991 году. Кіраўнікі іншых рэспублік СССР, акрамя [[Латвія|Латвіі]], [[Летува|Летувы]], [[Эстонія|Эстоніі]], [[Грузія|Грузіі]], выказалі жаданьне, каб іхныя дзяржавы сталі раўнапраўнымі чальцамі-заснавальнікамі СНД.


== Чальцы Садружнасьці Незалежных Дзяржаваў ==
== Чальцы Садружнасьці Незалежных Дзяржаваў ==
Краіны-ўдзельнікі:
Краіны-ўдзельнікі:
# {{Сьцяг Азэрбайджану}} [[Азэрбайджан|Азэрбайджанская Рэспубліка]]
# [[Азэрбайджан|Азэрбайджанская Рэспубліка]]
# {{Сьцяг Армэніі}} [[Рэспубліка Армэнія]]
# [[Рэспубліка Армэнія]]
# {{Сьцяг Беларусі}} [[Рэспубліка Беларусь]]
# [[Рэспубліка Беларусь]]
# {{Сьцяг Грузіі}} [[Грузія]]: [[12 жніўня]] [[2008]] году [[Грузія]] заявіла аб жаданьні выхаду са складу СНД<ref>[http://www.svaboda.org/Content/Article/1190462.html М.Саакашвілі: Грузія выходзіць з СНД]</ref>. Паводле Статуту СНД (артыкул 9 разьдзелу I) дзяржава-чалец мае права выйсьці з Садружнасьці. Аб такім намеры яна апавяшчае пісьмова дэпазытара сучаснага Статуту за 12 месяцаў да выхаду. Пры гэтым абавязкі, узьніклыя ў пэрыяд удзелу ў сучасным Статуце, зьвязваюць адпаведныя дзяржавы да іх поўнага выкананьня<ref>[http://www.cis.minsk.by/main.aspx?uid=180 Устав Содружества Независимых Государств] {{ref-ru}}</ref>. [[14 жніўня]] [[2008]] году парлямэнт Грузіі аднагалосна прагаласаў за выхад са складу СНД.<ref>[http://www.apsny.ge/news/1218757641.php Парламент Грузии одобрил выход из СНГ] {{ref-ru}}</ref> 9 кастрычніка 2008 году заяўка Грузіі аб выхадзе з СНД задаволеная<ref>http://www.charter97.org/be/news/2008/10/9/10966/</ref>. 18 жніўня 2009 году Грузія афіцыйна пакінула СНД.
# [[Грузія]]: 12 жніўня 2008 году [[Грузія]] заявіла аб жаданьні выхаду са складу СНД<ref>[http://www.svaboda.org/Content/Article/1190462.html М.Саакашвілі: Грузія выходзіць з СНД]</ref>. Паводле Статуту СНД (артыкул 9 разьдзелу I) дзяржава-чалец мае права выйсьці з Садружнасьці. Аб такім намеры яна апавяшчае пісьмова дэпазытара сучаснага Статуту за 12 месяцаў да выхаду. Пры гэтым абавязкі, узьніклыя ў пэрыяд удзелу ў сучасным Статуце, зьвязваюць адпаведныя дзяржавы да іх поўнага выкананьня<ref>[http://www.cis.minsk.by/main.aspx?uid=180 Устав Содружества Независимых Государств]{{ref-ru}}</ref>. 14 жніўня 2008 году парлямэнт Грузіі аднагалосна прагаласаў за выхад са складу СНД.<ref>[http://www.apsny.ge/news/1218757641.php Парламент Грузии одобрил выход из СНГ]{{ref-ru}}</ref> 9 кастрычніка 2008 году заяўка Грузіі аб выхадзе з СНД задаволеная<ref>http://www.charter97.org/be/news/2008/10/9/10966/</ref>. 18 жніўня 2009 году Грузія афіцыйна пакінула СНД.
# {{Сьцяг Казахстану}} [[Рэспубліка Казахстан]]
# [[Рэспубліка Казахстан]]
# {{Сьцяг Кыргыстану}} [[Кыргыская Рэспубліка]]
# [[Кыргыская Рэспубліка]]
# {{Сьцяг Малдовы}} [[Рэспубліка Малдова]]: Малдова канчаткова ратыфікавала Статут СНД [[27 чэрвеня]] [[1994]] году, афіцыйна стаўшы, такім чынам, паўнапраўным чальцом арганізацыі<ref>[http://cis.minsk.by/sm.aspx?uid=11368 Сведения о ратификации документов, принятых в рамках СНГ в 1991—2008 годах (.doc)]{{ref-ru}}</ref>.
# [[Рэспубліка Малдова]]: Малдова канчаткова ратыфікавала Статут СНД 27 чэрвеня 1994 году, афіцыйна стаўшы, такім чынам, паўнапраўным чальцом арганізацыі<ref>[http://cis.minsk.by/sm.aspx?uid=11368 Сведения о ратификации документов, принятых в рамках СНГ в 1991—2008 годах (.doc)]{{ref-ru}}</ref>.
# {{Сьцяг Расеі}} [[Расейская Фэдэрацыя]]
# [[Расейская Фэдэрацыя]]
# {{Сьцяг Таджыкістану}} [[Рэспубліка Таджыкістан]]
# [[Рэспубліка Таджыкістан]]
# {{Сьцяг Туркмэністану}} [[Туркмэністан]]: на казанскім саміце СНД, які адбыўся [[26 жніўня]] [[2005]] году, Туркмэністан заявіў аб тым, што будзе ўдзельнічаць у арганізацыі ў якасьці ''«асацыяванага чальца»''.
# [[Туркмэністан]]: на казанскім саміце СНД, які адбыўся 26 жніўня 2005 году, Туркмэністан заявіў аб тым, што будзе ўдзельнічаць у арганізацыі ў якасьці ''«асацыяванага чальца»''.
# {{Сьцяг Узбэкістану}} [[Рэспубліка Ўзбэкістан]]
# [[Рэспубліка Ўзбэкістан]]
# {{Сьцяг Украіны}} [[Украіна]]: Украіна дагэтуль не падпісала Статут СНД, таму дэ-юрэ яна не зьяўляецца дзяржавай-чальцом СНД, пры гэтым належыць да дзяржаваў-заснавальнікаў і дзяржаваў-удзельнікаў Садружнасьці<ref>[http://www.ln.mid.ru/ns-rsng.nsf/8c21fbc45f12ec6d432569e700419ef3/c5363bace1a0db03c3257235004505e5?OpenDocument МИД РФ: СОДРУЖЕСТВО НЕЗАВИСИМЫХ ГОСУДАРСТВ (справочная информация)] {{ref-ru}}</ref>.
# [[Украіна]]: Украіна дагэтуль не падпісала Статут СНД, таму дэ-юрэ яна не зьяўляецца дзяржавай-чальцом СНД, пры гэтым належыць да дзяржаваў-заснавальнікаў і дзяржаваў-удзельнікаў Садружнасьці<ref>[http://www.ln.mid.ru/ns-rsng.nsf/8c21fbc45f12ec6d432569e700419ef3/c5363bace1a0db03c3257235004505e5?OpenDocument МИД РФ: СОДРУЖЕСТВО НЕЗАВИСИМЫХ ГОСУДАРСТВ (справочная информация)]{{ref-ru}}</ref>.


СНД была заснавана [[кіраўнік дзяржавы|кіраўнікамі]] [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|БССР]], [[Расейская Савецкая Фэдэратыўная Сацыялістычная Рэспубліка|РСФСР]] і [[Украінская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|УССР]] шляхам падпісаньня [[8 сьнежня]] [[1991]] у [[Віскулі|Віскулях]] пад [[Берасьце]]м ([[Беларусь]]) ''Дамовы аб стварэньні Садружнасьці Незалежных Дзяржаваў'' (вядома ў [[Сродкі масавай інфармацыі|СМІ]] як [[Белавескія дамовы]]).
СНД была заснавана [[кіраўнік дзяржавы|кіраўнікамі]] [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|БССР]], [[Расейская Савецкая Фэдэратыўная Сацыялістычная Рэспубліка|РСФСР]] і [[Украінская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|УССР]] шляхам падпісаньня 8 сьнежня 1991 году ў [[Віскулі|Віскулях]] пад [[Берасьце]]м ([[Беларусь]]) ''Дамовы аб стварэньні Садружнасьці Незалежных Дзяржаваў'' (вядома ў [[Сродкі масавай інфармацыі|СМІ]] як [[Белавескія дамовы]]).


[[21 сьнежня]] [[1991]] да Дамовы далучыліся [[Азэрбайджан]], [[Армэнія]], [[Казахстан]], [[Кыргыстан]], [[Малдова]], [[Таджыкістан]], [[Туркмэністан]], [[Узбэкістан]], якія падпісалі сумесна зь [[Беларусь]]сю, [[Расея]]й і [[Украіна|Ўкраіна]]й у [[Алматы]] [[Алматынская дэклярацыя|Дэклярацыю аб мэтах і прынцыпах СНД]].
21 сьнежня 1991 году да Дамовы далучыліся [[Азэрбайджан]], [[Армэнія]], [[Казахстан]], [[Кыргыстан]], [[Малдова]], [[Таджыкістан]], [[Туркмэністан]], [[Узбэкістан]], якія падпісалі сумесна зь [[Беларусь]]сю, [[Расея]]й і [[Украіна|Ўкраіна]]й у [[Алматы]] [[Алматынская дэклярацыя|Дэклярацыю аб мэтах і прынцыпах СНД]].


Да ратыфікацыі парлямэнтамі сапраўднага чалецтва [[Азэрбайджан]] (да верасьня [[1993]]) і [[Малдова]] (да красавіка [[1994]]) былі асацыяванымі чальцамі СНД.
Да ратыфікацыі парлямэнтамі сапраўднага чалецтва [[Азэрбайджан]] (да верасьня 1993) і [[Малдова]] (да красавіка 1994) былі асацыяванымі чальцамі СНД.


У кастрычніку [[1993]] сапраўдным чальцом СНД стала [[Грузія]]. [[12 жніўня]] [[2008]] году [[прэзыдэнт Грузіі]] [[Міхаіл Саакашвілі]] заявіў аб выхадзе краіны з СНД.
У кастрычніку 1993 году сапраўдным чальцом СНД стала [[Грузія]]. 12 жніўня 2008 году [[прэзыдэнт Грузіі]] [[Міхаіл Саакашвілі]] заявіў аб выхадзе краіны з СНД.


У жніўні [[2005]] [[Туркмэністан]] выйшаў з сапраўдных чальцоў СНД і атрымаў статус асацыяванага чальца-назіральніка.
У жніўні 2005 году [[Туркмэністан]] выйшаў з сапраўдных чальцоў СНД і атрымаў статус асацыяванага чальца-назіральніка.


[[Украіна]], як і [[Туркмэністан]], не ратыфікавалі Статут СНД. Гэта азначае, што фармальна яны чальцамі Садружнасьці не зьяўляюцца, хоць пры гэтым Украіна застаецца адной зь дзяржаваў-заснавальнікаў і ўдзельнікам СНД. [[13 жніўня]] [[2008]] Украіна пацьвердзіла той факт, што не зьяўляецца чальцом СНД<ref>[http://www.lenta.ru/news/2008/08/13/shlapak/ Украина не считает себя членом СНГ]{{ref-ru}}</ref>.
[[Украіна]], як і [[Туркмэністан]], не ратыфікавалі Статут СНД. Гэта азначае, што фармальна яны чальцамі Садружнасьці не зьяўляюцца, хоць пры гэтым Украіна застаецца адной зь дзяржаваў-заснавальнікаў і ўдзельнікам СНД. 13 жніўня 2008 году Ўкраіна пацьвердзіла той факт, што не зьяўляецца чальцом СНД<ref>[http://www.lenta.ru/news/2008/08/13/shlapak/ Украина не считает себя членом СНГ]{{ref-ru}}</ref>.


У сакавіку [[1996]] году [[Дзяржаўная Дума Фэдэральнага Сходу Расейскай Фэдэрацыі]] прыняла пастанову пра [[дэнансацыя|дэнансацыю]] [[Белавескія дамовы|Белавескіх дамоваў]], аднак фактычна гэтае рашэньне наступстваў ня мела.
У сакавіку 1996 году [[Дзяржаўная Дума Фэдэральнага Сходу Расейскай Фэдэрацыі]] прыняла пастанову пра [[дэнансацыя|дэнансацыю]] [[Белавескія дамовы|Белавескіх дамоваў]], аднак фактычна гэтае рашэньне наступстваў ня мела.


У шэрагу структур СНД (каардынацыйныя камітэты апаратаў прэзыдэнтаў, па статыстыцы, чыгунках і інш.) у якасьці назіральніка ўдзельнічае [[Манголія]].
У шэрагу структур СНД (каардынацыйныя камітэты апаратаў прэзыдэнтаў, па статыстыцы, чыгунках і інш.) у якасьці назіральніка ўдзельнічае [[Манголія]].
Радок 110: Радок 110:
* [[2008]] — [[Аўганістан]]<ref>[http://www.rbcdaily.ru/2008/04/03/focus/333883 Афганистан вступит в СНГ] {{ref-ru}}</ref>.
* [[2008]] — [[Аўганістан]]<ref>[http://www.rbcdaily.ru/2008/04/03/focus/333883 Афганистан вступит в СНГ] {{ref-ru}}</ref>.


Насельніцтва краінаў СНД на пачатак [[2006]] году склала 280 млн чалавек.
Насельніцтва краінаў СНД на пачатак 2006 году склала 280 млн чалавек.


== Глядзіце таксама ==
== Глядзіце таксама ==
{{Партал|Эўропа}}
* [[Сьцяг Садружнасьці Незалежных Дзяржаваў]]
* [[Сьцяг Садружнасьці Незалежных Дзяржаваў]]
* [[Садружнасьць Непрызнаных Дзяржаваў|Садружнасьць Непрызнаных Дзяржаваў (СНД-2)]]
* [[Садружнасьць Непрызнаных Дзяржаваў|Садружнасьць Непрызнаных Дзяржаваў (СНД-2)]]

Вэрсія ад 13:27, 1 ліпеня 2017

Садружнасьць Незалежных Дзяржаваў
рас. Содружество Независимых Государств
Сьцяг СНД
Сьцяг
Дзяржавы-ўдзельніцы СНД

     Дзяржавы-ўдзельніцы

     Былыя ўдзельніцы

Абрэвіятура СНД
Папярэднік СССР
Дата ўтварэньня 21 сьнежня 1991 (32 гады таму)
Юрыдычны статус міжнародная арганізацыя
Штаб-кватэра Менск, Беларусь
Сяброўства 9 удзельнікаў
Афіцыйныя мовы расейская
Выканаўчы сакратар Сяргей Лебедзеў
Краіна-старшыня Беларусь
Сайт [1]

Садружнасьць Незалежных Дзяржаваў (СНД, па-расейску: Содружество Независимых Государств, СНГ) — міждзяржаўнае аб’яднаньне большасьці былых саюзных рэспублік СССР.

Гістарычныя перадумовы

У сьнежні 1991 году спыніў сваё існаваньне Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік, і на палітычнай арэне зьявілася новае міжнароднае аб’яднаньне — Садружнасьць Незалежных Дзяржаваў (СНД).

Распад СССР стаў вынікам узьдзеяньня шэрагу аб’ектыўных і суб’ектыўных абставінаў. Дэзінтэграцыйныя працэсы пачаліся ў Савецкім Саюзе ў сярэдзіне 1980-х гадоў. У гэты пэрыяд у краіне пачаў адчувацца палітычны і эканамічны крызіс. Кіраўніцтвам СССР была зроблена спроба эканамічных рэформаў, якія павінны былі забясьпечыць пераход да рынку, але дзеяньні рэфарматараў былі не былі пасьялдоўнымі і да канца распрацаванымі. Старая эканамічная сыстэма зьведала сур’ёзны ўдар, а новая гэтак і не была створана. Усё гэта прывяло да інфляцыі, дэфіцытнай стала ўся прадукцыя лёгкай прамысловасьці і прадукты харчаваньня. У краіне рос стачакавы рух. Прэзыдэнт СССР Міхаіл Гарбачоў і цэнтральны ўрад, які яўна не спраўляўся з задачай пераадоленьня эканамічнага спаду і рэфармаваньня эканомікі, з кожным годам страчвалі аўтарытэт як у народу, гэтак і ў кіраўніцтва саюзных рэспублік.

У 1990 годзе быў адменены 6-ы артыкул Канстытуцыі СССР, у якім агаворвалася «кіруючая роля КПСС». Да гэтага часу ўжо адбывалася фармаваньне палітычных партыяў шырокага спэктру. Многія партыі, створаныя ў рэспубліках, выступалі з нацыяналістычных пазыцыяў, заклікалі да выхаду са складу СССР. Праявіўся крызіс нацыянальна-дзяржаўнага ўладкаваньня СССР. Аказалася, што ў краіне ёсьць нямала этнічных канфліктаў сярод якіх, напрыклад, грузіна-абхаскі, армяна-азэрбайджанскі. У абстаноўцы галоснасьці гэтыя канфлікты аказаліся на паверхні. У шэрагу рэспублік абвастрыліся адносіны паміж тытульнымі нацыямі і расейцамі, але ў кіраўніцтва краіны не было праграмы вырашэньня нацыянальных праблемаў, уменьня своечасова і эфэктыўна рэагаваць на абвастрэньне этнічных канфліктаў. Спробы вырашыць праблему з дапамогай войскаў не прывялі да станоўчых вынікаў.

Першы крок у напрамку да незалежнасьці зрабілі прыбалтыйскія рэспублікі — Летува, Латвія, Эстонія. Яны разьлічвалі на тое, што па-за СССР ім удасца дасягнуць большых посьпехаў. У сакавіку 1990 году Вярхоўны Савет Летцвы аб’явіў аб узнаўленьні дзяржаўнага сувэрэнітэту.

Кіраўніцтва СССР імкнулася захаваць непарушнасьць краіны. З гэтай мэтай у красавіку 1990 году быў прыняты закон «Аб разьмеркаваньні паўнамоцтваў паміж Саюзам ССР і суб’ектамі фэдэрацыі». Рэспублікам прадастаўляліся больш шырокія магчымасьці ажыцьцяўляць адзін з адным эканамічнае супрацоўніцтва, уступаць у адносіны зь іншымі дзяржавамі, прымаць удзел у працы міжнародных арганізацыяў пры захаваньні пэўнай ступені кантролю з боку саюзнага цэнтру. Гэты заканадаўчы акт захоўваў адзінства СССР і стрымліваў выхад са складу самастойных рэспублік. Аднак у рэальнасьці падзеі сталі разьвівацца па-іншаму.

У чэрвені — ліпені 1990 гадоў дзяржаўны сувэрэнітэт абвесьцілі Расея і Ўкраіна. Пачатак палітычнай самастойнасьці Беларусі быў пакладзены 27 ліпеня 1990 году. У гэты дзень Вярхоўны Савет БССР прыняў Дэклярацыю аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларускай ССР. У ёй абвяшчалася вяршэнства на тэрыторыі рэспублікі Канстытуцыі Беларускай ССР і ейных законаў.

Ва ўмовах эканамічнага і палітычнага крызісу 19—21 жніўня 1991 ў Маскве група найвышэйшых дзяржаўных і палітычных кіраўнікоў зрабіла спробу спыніць перабудову шляхам увядзеньня надзвычайнага становішча ў краіне. Аднак іхныя дзеяньні былі нэўтралізаваны прыхільнікамі новага курсу. Жнівеньскія падзеі садзейнічалі рэзкаму паскарэньню палітычных працэсаў і зьмяненьню палітычных сіл у краіне. Стала пытаньне аб самім існаваньні СССР.

8 сьнежня 1991 году кіраўнікі Расеі Барыс Ельцын, Украіны Леанід Краўчук і Беларусі Станіслаў Шушкевіч падпісалі ў рэзыдэнцыі Віскулі ў Белавескай пушчы пагадненьне аб дэнансацыі дамовы аб стварэньні Саюза ССР ад 1922 году і аб стварэньні Садружнасьці Незалежных Дзяржаваў, якое павінна было стаць прынцыпова іншым, у параўнаньні з Савецкім Саюзам, аб’яднаньнем рэспублік. Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь ратыфікаваў Пагадненьне аб утварэньні Садружнасьці Незалежных Дзяржаваў 10 сьнежня 1991 году. Кіраўнікі іншых рэспублік СССР, акрамя Латвіі, Летувы, Эстоніі, Грузіі, выказалі жаданьне, каб іхныя дзяржавы сталі раўнапраўнымі чальцамі-заснавальнікамі СНД.

Чальцы Садружнасьці Незалежных Дзяржаваў

Краіны-ўдзельнікі:

  1. Азэрбайджанская Рэспубліка
  2. Рэспубліка Армэнія
  3. Рэспубліка Беларусь
  4. Грузія: 12 жніўня 2008 году Грузія заявіла аб жаданьні выхаду са складу СНД[1]. Паводле Статуту СНД (артыкул 9 разьдзелу I) дзяржава-чалец мае права выйсьці з Садружнасьці. Аб такім намеры яна апавяшчае пісьмова дэпазытара сучаснага Статуту за 12 месяцаў да выхаду. Пры гэтым абавязкі, узьніклыя ў пэрыяд удзелу ў сучасным Статуце, зьвязваюць адпаведныя дзяржавы да іх поўнага выкананьня[2]. 14 жніўня 2008 году парлямэнт Грузіі аднагалосна прагаласаў за выхад са складу СНД.[3] 9 кастрычніка 2008 году заяўка Грузіі аб выхадзе з СНД задаволеная[4]. 18 жніўня 2009 году Грузія афіцыйна пакінула СНД.
  5. Рэспубліка Казахстан
  6. Кыргыская Рэспубліка
  7. Рэспубліка Малдова: Малдова канчаткова ратыфікавала Статут СНД 27 чэрвеня 1994 году, афіцыйна стаўшы, такім чынам, паўнапраўным чальцом арганізацыі[5].
  8. Расейская Фэдэрацыя
  9. Рэспубліка Таджыкістан
  10. Туркмэністан: на казанскім саміце СНД, які адбыўся 26 жніўня 2005 году, Туркмэністан заявіў аб тым, што будзе ўдзельнічаць у арганізацыі ў якасьці «асацыяванага чальца».
  11. Рэспубліка Ўзбэкістан
  12. Украіна: Украіна дагэтуль не падпісала Статут СНД, таму дэ-юрэ яна не зьяўляецца дзяржавай-чальцом СНД, пры гэтым належыць да дзяржаваў-заснавальнікаў і дзяржаваў-удзельнікаў Садружнасьці[6].

СНД была заснавана кіраўнікамі БССР, РСФСР і УССР шляхам падпісаньня 8 сьнежня 1991 году ў Віскулях пад Берасьцем (Беларусь) Дамовы аб стварэньні Садружнасьці Незалежных Дзяржаваў (вядома ў СМІ як Белавескія дамовы).

21 сьнежня 1991 году да Дамовы далучыліся Азэрбайджан, Армэнія, Казахстан, Кыргыстан, Малдова, Таджыкістан, Туркмэністан, Узбэкістан, якія падпісалі сумесна зь Беларусьсю, Расеяй і Ўкраінай у Алматы Дэклярацыю аб мэтах і прынцыпах СНД.

Да ратыфікацыі парлямэнтамі сапраўднага чалецтва Азэрбайджан (да верасьня 1993) і Малдова (да красавіка 1994) былі асацыяванымі чальцамі СНД.

У кастрычніку 1993 году сапраўдным чальцом СНД стала Грузія. 12 жніўня 2008 году прэзыдэнт Грузіі Міхаіл Саакашвілі заявіў аб выхадзе краіны з СНД.

У жніўні 2005 году Туркмэністан выйшаў з сапраўдных чальцоў СНД і атрымаў статус асацыяванага чальца-назіральніка.

Украіна, як і Туркмэністан, не ратыфікавалі Статут СНД. Гэта азначае, што фармальна яны чальцамі Садружнасьці не зьяўляюцца, хоць пры гэтым Украіна застаецца адной зь дзяржаваў-заснавальнікаў і ўдзельнікам СНД. 13 жніўня 2008 году Ўкраіна пацьвердзіла той факт, што не зьяўляецца чальцом СНД[7].

У сакавіку 1996 году Дзяржаўная Дума Фэдэральнага Сходу Расейскай Фэдэрацыі прыняла пастанову пра дэнансацыю Белавескіх дамоваў, аднак фактычна гэтае рашэньне наступстваў ня мела.

У шэрагу структур СНД (каардынацыйныя камітэты апаратаў прэзыдэнтаў, па статыстыцы, чыгунках і інш.) у якасьці назіральніка ўдзельнічае Манголія.

У розныя гады заяўлялі аб сваім намеры ўвайсьці ў СНД улады шэрагу непрызнаных самаабвешчаных дзяржаўных утварэньняў, аўтаномных рэгіёнаў, а таксама самастойных дзяржаваў. Такія дэклярацыі, аднак, дагэтуль ня мелі працягу ў выглядзе практычных крокаў. Заявы самаабвешчаных дзяржаўных утварэньняў, па ўсёй верагоднасьці, варта разглядаць як элемэнт змаганьня за атрыманьне самастойнасьці, паколькі аб рэальнай магчымасьці ажыцьцяўленьня такога кроку казаць не даводзіцца. Паводле Статуту СНД, для прыняцьця новага чальца гэтай арганізацыі з самастойным статусам патрабуецца згода ўжо існых удзельнікаў, што фактычна азначала б заахвочваньне сэпаратызму на тэрыторыі дзяржаваў-партнэраў і магло прывесьці да непрадказальных наступстваў.

Дэкляравалі жаданьне далучыцца да СНД:

Насельніцтва краінаў СНД на пачатак 2006 году склала 280 млн чалавек.

Глядзіце таксама

Крыніцы

  1. ^ М.Саакашвілі: Грузія выходзіць з СНД
  2. ^ Устав Содружества Независимых Государств (рас.)
  3. ^ Парламент Грузии одобрил выход из СНГ (рас.)
  4. ^ http://www.charter97.org/be/news/2008/10/9/10966/
  5. ^ Сведения о ратификации документов, принятых в рамках СНГ в 1991—2008 годах (.doc) (рас.)
  6. ^ МИД РФ: СОДРУЖЕСТВО НЕЗАВИСИМЫХ ГОСУДАРСТВ (справочная информация) (рас.)
  7. ^ Украина не считает себя членом СНГ (рас.)
  8. ^ Афганистан вступит в СНГ  (рас.)

Вонкавыя спасылкі

Садружнасьць незалежных дзяржаваў — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

Краіны-чальцы
Сьцяг СНД
Краіны-назіральніцы
Былыя чальцы
Былыя краіны-назіральніцы


Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Садружнасьць_незалежных_дзяржаваў&oldid=1910527»