Імпэратар Усерасейскі

Малы герб Расейскае імпэрыі

Імпэратар Усерасейскі ці Імпэратрыца Ўсерасейская (Императоръ Всероссійскій, Императрица Всероссійская) — тытул манарха Расейскае імпэрыі ў 1721—1917 гадах.

Артыкул 1 Асноўных законаў Расейскае імпэрыі абвяшчаў, што "Імпэратар Усерасейскі ёсьць Манархам самадзяржаўным і неабмежаваным. Падпарадкоўвацца ягонай вярхоўнай уладзе ня толькі за страх, але й за сумленьне сам Бог загадвае". Тэрміны «самадзяржаўны» і «неабмежаваны», супадальныя ў сваім значэньні, паказваюць, што ўсе функцыі дзяржаўнае ўлады ўва праваўтварэньні, мэтазгоднай дзейнасьці ў межах закону (адміністрацыйна-выканаўчай) і адпраўленьні правасудзьдзя выконваюцца непадзельна і без абавязковага ўдзелу іншых устаноў кіраўніком дзяржавы, які перадае ажыцьцяўленьне некаторых зь іх вызначаным органам, дзеючым ад яго імя і яго ўладай (арт. 81).

Зыходзячы з гэтага, арт. 1 характарызуе Расею, як прававую дзяржаву з манархічна-неабмежаваным ладам кіраваньня.

Поўны тытул імпэратара да 1917 году гучаў наступным чынам:

Божией поспешествующей милостью Мы, N, Император и Самодержец Всероссийский, Московский, Киевский, Владимирский, Новгородский, Царь Казанский, Царь Астраханский, Царь Польский, Царь Сибирский, Царь Херсонеса-Таврического, Государь Псковский, и Великий Князь Смоленский, Литовский, Волынский, Подольский и Финляндский, Князь Эстляндский, Лифляндский, Курляндский и Семигальский, Самогитский, Белостокский, Корельский, Тверский, Югорский, Пермский, Вятский, Болгарский, и иных; Государь и Великий Князь Новгорода Низовской земли, Черниговский, Рязанский, Полоцкий, Ростовский, Ярославский, Белозерский, Удорский, Обдорский, Кондийский, Витебский, Мстиславский, и всей Северной страны Повелитель и Государь Иверских, Карталинских, Грузинских и Кабардинских земель, и Армянских Областей; Черкасских и Горских Князей и иных Наследный Государь и Обладатель; Наследник Норвежский, Герцог Шлезвиг-Голстинский, Стормарнский, Дитмарсенский и Ольденбургский, и прочая и прочая и прочая.

Боскай спрыяльнай літасьцю Мы, N, Імпэратар і Самадзержац Усерасейскі, Маскоўскі, Кіеўскі, Уладзімерскі, Наўгародзкі, Цар Казанскі, Цар Астраханскі, Цар Польскі, Цар Сыбірскі, Цар Херсанэса-Таўрычнага, Гаспадар Пскоўскі, і Вялікі Князь Смаленскі, Літоўскі, Валынскі, Падольскі і Фінляндзкі, Князь Эстляндзкі, Ліфляндзкі, Курляндзкі й Земгальскі, Жамойцкі, Беластоцкі, Карэльскі, Цьверскі, Югорскі, Пермскі, Вяцкі, Булгарскі, і іншых; Гаспадар і Вялікі Князь Ноўгараду Дольнай зямлі, Чарнігаўскі, Разанскі, Полацкі, Растоўскі, Яраслаўскі, Белазерскі, Удорскі, Абдорскі, Кандыйскі, Віцебскі, Мсьціслаўскі, і ўсёй Паўночнай краіны Ўладар і Гаспадар Мінгрэльскіх, Карталінскіх, Грузінскіх і Кабардынскіх земляў, і Армянскіх Абласьцёў; Чаркаскіх і Горскіх Князёў і іншых Спадчынны Гаспадар і Ўладальнік; Спадчыньнік Нарвэскі, Герцаг Шлезьвіг-Гальштынскі, Стармарнскі, Дытмарсэнскі й Альдэнбурскі, і іншага і іншага і іншага.

Тытул імпэратара Ўсерасейскага быў уведзены пры Пятры I. Пасьля перамогі ў Паўночнай вайне і заключэньня Ніштацкага міру ў верасьні 1721 году Сэнат і Сынод вырашылі паднесьці Пятру тытул імпэратара ўсерасейскага з наступнай фармулёўкай: «як звычайна ад рымскага сэнату за выбітныя справы імпэратараў іх такія тытулы публічна ім у дарунак прыношаны і на статутах для памяці ў вечныя роды падпісываны».

22 кастрычніка (2 лістапада) 1721 году Пётар I прыняў тытул. Прусія і Галяндыя неадкладна прызналі новы тытул расейскага цара, Швэцыя ў 1723 годзе, Асманская імпэрыя ў 1739 годзе, Злучанае Каралеўства і Аўстрыя ў 1742 годзе, Францыя і Гішпанія ў 1745 годзе і, нарэшце, Рэч Паспалітая ў 1764 годзе. Расейская дзяржава, адпаведна, стала называцца Расейскай імпэрыяй (ці Рускай імпэрыяй).

5 (16) лютага 1722 году Пётар выдаў Загад пра атрыманьне стальцу ў спадчыну, у якім адмяняў старажытны звычай перадаваць сталец прамым нашчадкам па мужчынскай лініі, але дапушчаў прызначэньне спадчыньнікам любога годнага чалавека паводле волі манарха.

5 (16) красавіка 1797 году Павал I усталяваў новы парадак атрыманьня стальцу ў спадчыну. З гэтага часу парадак атрыманьня расейскага прастолу, а затым і зьвязаных зь ім польскага і фінляндзкага, заснаваны на прынцыпе першародзтва, гэта значыць з заступленьнем сыходнымі сваіх узыходных у выпадку сьмерці або адрачэньні апошніх да часу адкрыцьця спадчыны. Пры адсутнасьці спадчыньнікаў па прамой лініі сталец пераходзіць да бакавых. У межах кожнай лініі (прамой або бакавой) асобы мужчынскага полу маюць перавагу перад асобамі жаночага, і мужчынскія бакавыя лініі заклікаюцца раней за жаночыя. Уступленьне на сталец для закліканага абмяжоўваецца спавяданьнем праваслаўнае веры. Паўналецьце дзеючага імпэратара (і спадчыньніка) наступае ў 16 гадоў, да гэтага веку (а таксама ў іншых выпадках недзеяздольнасьці) улада яго зьдзяйсьняецца кіраўніком, якімі бываюць (калі няма адмыслова прызначанае папярэднім манархам асобы), бацька або маці імпэратара, а пры адсутнасьці такіх — найблішэйшы паўналетні спадчыньнік.

Усе расейскія імпэратары адносіліся да адной імпэратарскай сям’і — Дому Раманавых, першы прадстаўнік якой стаў манархам у 1613 годзе. У 1917 годзе з адрачэньнем Мікалая II за сябе і свайго сына цэзарэвіча Аляксея імпэрыя была скасаваная.

Вонкавыя спасылкі

Імпэратар Усерасейскі — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў