Івянец

Івянец
трансьліт. Ivianiec
Сымбаль мястэчка — «Белы касьцёл»
Герб Івянца
Першыя згадкі:	XIV стагодзьдзе
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Менская
Раён:	Валожынскі
Плошча:	5,6652 км²
Насельніцтва:	4320 чал. (2009)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 1772
Паштовы індэкс:	222370
СААТА:	6220554000
Нумарны знак:	5
Геаграфічныя каардынаты:	53°53′24″ пн. ш. 26°44′29″ у. д.
Івянец на мапе Беларусі ± Івянец Івянец
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
http://www.ivenec.com

Івяне́ц — мястэчка ў Беларусі, на рацэ Волма. Уваходзіць у склад Валожынскага раёну Менскай вобласьці, адміністрацыйны цэнтар Івянецкага сельсавету. Насельніцтва 4320 чал. (2009). Знаходзіцца за 31 км ад Валожына, за 40 км ад чыгуначнай станцыі Койданава (лінія Менск — Баранавічы). Аўтамабільныя дарогі на Менск, Койданаў, Стоўпцы, Наваградак.

Івянец — даўняе мястэчка, колішняя сталіца графства на гістарычнай Меншчыне, якому ўпершыню ў краіне распрацавалі зямельную сымболіку. Да нашага часу тут захаваўся касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла («Белы касьцёл») пры кляштары францішканаў, помнік архітэктуры віленскага барока. Сярод мясцовых славутасьцяў таксама вылучаўся касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы, разбудаваны з гатычнага збора ў стылі віленскага барока ў 1745 і зруйнаваны расейскімі ўладамі ў пач. XX ст.

Гісторыя

Асноўны артыкул: Гісторыя Івянца

Вялікае Княства Літоўскае

Упершыню Івянец упамінаецца ў 2-й палове XIV ст., калі ён знаходзіўся ў валоданьні вялікага князя Вітаўта. Пад 1522 Івянец значыцца як мястэчка Менскага павету, уладаньне Салагубаў. У сяр. XVI ст. тут зьявілася пратэстанцкая супольнасьць, дзейнічалі кальвінскі збор, школа і шпіталь. У 1606 у мястэчку збудавалі драўляны касьцёл. На 1640 у Івянцы было 27 двароў. У вайну Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667) маскоўскія захопнікі ўчынілі тут значныя разбурэньні.

У пач. XVIII ст. утварылася Івянецкае графства. У 1702 стольнік менскі Тэадор Ваньковіч заснаваў у мястэчку касьцёл і кляштар францішканаў, у 1745 падскарбі Ян Міхал Салагуб збудаваў мураваны касьцёл. У 1780 тут было 7 вуліцаў, Рынак, 174 двары.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793) Івянец апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе стаў цэнтрам воласьці Менскага павету. Царскія ўлады перавялі асабіста вольных местачкоўцаў у стан прыгонных сялянаў (толькі ў 1860 яны дабіліся свабоды і вяртаньня мяшчанскага званьня). З 1810 мясьціна знаходзілася ў валоданьні Плявакаў. На 1859 у Івянцы было 189 двароў, на 1861 — 189. Местачкоўцы актыўна ўдзельнічалі ў нацыянальна-вызвольным паўстаньні (1863—1864)

Па здушэньні паўстаньня ў 1864 з мэтай маскалізацыі краю расейскія ўлады адкрылі ў Івянцы народную вучэльню, а 28 лістапада 1869 гвалтоўна перарабілі касьцёлы Сьвятога Міхала і Найсьвяцейшай Тройцы ў цэрквы Маскоўскага патрыярхату. У 1880-я у мястэчку было 288 дамоў, 2 школы, 35 крамаў, 17 ганчарных майстэрань, 2 заезныя двары, 2 царквы, 2 сынагогі, праводзіліся штотыднёвыя таргі і 2 кірмашы ў год. У Івянцы неаднаразова спыняліся беларускі паэт і драматург Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч і пісьменьнік Ядвігін Ш. Паводле вынікаў перапісу (1897), колькасьць двароў павялічылася да 399, дзейнічалі 2 царквы і 2 капліцы, працавалі народная вучэльня, 2 малітоўныя школы, 2 багадзельні, прыёмны пакой, вадзяны млын, 15 майстэрняў з абпальваньня гаршкоў, 9 кузьняў, 64 крамы, 2 карчмы і гарэлачны склад, праводзіліся 2 кірмашы штогод і таргі ў нядзелі. У пач. XX ст. дзейнічалі лякарня і амбуляторыя, у якіх працавалі доктар, 3 фэльчары, некалькі санітарак. У Першую сусьветную вайну ў лютым 1918 Івянец занялі нямецкія войскі.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 згодна з Трэцяй Ўстаўной граматай Івянец абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 у адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад Беларускай ССР. У жніўні 1919 Івянец занялі польскія войскі. Згодна з Рыскай мірнай дамовай (1921) мястэчка апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе ў 1923 стала цэнтрам гміны Валожынскага павету Наваградзкага ваяводзтва. У гэты час Івянец знаходзіўся за 16 км ад граніцы з БССР. Рэчка Волма, што цякла празь паселішча, брала свой пачатак па-за гэтай граніцай. Івянец месьціўся на пагорках у атачэньні лясоў і складаўся зь некалькіх вуліцаў, найбольшымі зь якім былі: вул. Пілсудзкага (гістарычная Койданаўская), на ёй месьціліся пошта, гродзкі суд і тры школьныя будынкі, вул. Т. Касьцюшкі (гістарычная Ракаўская) з адміністрацыяй гміны, будынкам агульнаадукацыйнай школы, шпіталем і касьцёлам Сьвятога Аляксея, вул. 3 Мая (гістарычная Віленская), на ёй знаходзіліся найбольш значныя жылыя будынкі, два гатэлі, паліцэйскі пастарунак, аптэка, касьцёл Сьвятога Міхала. У 1934 распачалася электрыфікацыя паселішча. Прыватныя асобы заснавалі электрычную станцыю. Яна месьцілася над рэчкай, у будынках даўняга двару Салагубаў. Праца машыны электрычнай станцыі выкарыстоўвалася на мясцовай лесапільні. У 1936 у Івянцы збудавалі новую школу на вуліцы Закляштарнай, большасьць вуліцаў забрукавалі, а некаторыя асьвятлілі. На 1938 у мястэчку было 574 будынкі (зь іх 10 мураваных), працавалі шматлікія цагельні, кінатэтар «Jutrzenka» (па-беларуску: Зорка) у Доме жаўнера, вайсковы аэрапорт пры кашарах.

У 1939 Івянец увайшоў у БССР, дзе стаў цэнтрам раёну Баранавіцкай вобласьці (з 1962 у Валожынскім раёне). 12 кастрычніка 1940 паселішча атрымала афіцыйны статут пасёлку гарадзкога тыпу. У гэты час тут было 523 двары. У Другую сусьветную вайну з 25 чэрвеня 1941 да 6 ліпеня 1944 мястэчка знаходзілася пад нямецкай акупацыяй.

У 1998 адбылося афіцыйнае зацьверджаньне гербу Івянца, створанага на аснове гербу «Праўдзіч» роду Салагубаў. 18—20 ліпеня 2008 у мястэчку прайшла 1-я Міждыяцэзіяльная сустрэча моладзі.

• Мястэчка на старых здымках
• 
  Панарама
• 
  Рынак. Фарны касьцёл
• 
  Фарны касьцёл з боку апсыды
• 
  Вуліца Віленская. «Белы касьцёл», 1897
• 
  Вуліца Ракаўская. «Чырвоны касьцёл», 1930-я
• 
  Рог Віленскай і Ракаўскай, 1918
• 
  Вуліца Віленская, 1929
• 
  Вуліца Зашкольная

Насельніцтва

Дэмаграфія

• XIX стагодзьдзе: 1815 — 418 чал.; 1861 — 1799 чал.; 1897 — 2445 чал.
• XX стагодзьдзе: 1923 — 2226 чал. у мястэчку Івянец і 38 чал. у фальварку Івянец; 1931 — 3084 чал., зь іх 1521 хрысьціянін і 563 юдэі; 1940 — 3303 чал.; 1971 — 3,7 тыс. чал.; 1994 — 5,2 тыс. чал.; 1998 — 5 тыс. чал.;
• XXI стагодзьдзе: 2006 — 4,8 тыс. чал.; 2008 — 4,8 тыс. чал.; 2009 — 4320

Адукацыя

У Івянцы працуюць сярэдняя і музычная школы, дашкольная ўстанова.

Мэдыцына

Мэдычнае абслугоўваньне насельніцтва ажыцьцяўляе местачковая лякарня.

Культура

Дзейнічаюць дом культуры, 2 бібліятэкі, кінатэатар.

Забудова

Плян

Плян Івянца гістарычна склаўся паводле традыцыйнай схемы: сетка вуліцаў бярэ свой пачатак ад Рынку, разьмешчанага ў цэнтры мястэчка. Ад гэтага пляцу разыходзяцца шэсьць вулічных кірункаў, зь якія тры пераходзяць у шляхі да іншых местаў і мястэчак: Ракаў (гістарычная вул. Койданаўская), Стоўпцы (гістарычная вул. Ракаўская) і Койданаў (гістарычная вул. Віленская).

Вуліцы і пляцы

Афіцыйная назва	Гістарычная назва	Былыя назвы
17 Верасьня вуліца	Ракаўская вуліца	Тадэвуша Касьцюшкі вуліца
1 Мая вуліца	Віленская вуліца	3 мая вуліца
Камсамольская вуліца	Койданаўская вуліца	Пілсудзкага вуліца
Леніна вуліца	Зашкольная вуліца
Прамысловая вуліца	Княская вуліца
Свабоды плошча	Рынак пляц

Эканоміка

Пералік прадпрыемстваў Івянца
фабрыка мастацкай керамікі і гафту; племянны птушказавод; дрэваапрацоўчы камбінат; дзяржаўнае прадпрыемства «Крыніца»; кандытарская фабрыка «Іўкон»

Івянец — адзін з ганчарных цэнтраў Беларусі. У даўнія часы мясцовая прадукцыя вывозілася ня толькі ў навакольныя сёлы і мястэчкі, але і на рынкі Вільні і Менску. Ганчарнае рамяство існуе тут і ў наш час.

Турыстычная інфармацыя

Інфраструктура

У Івянцы знаходзіцца музэй традыцыйнай культуры (краязнаўчы музэй).

Выдатныя мясьціны

• Капліца прыдарожная (пач. ХХ ст.)
• Касьцёл Сьвятога Аляксея (1905—1907)
• Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла («Белы касьцёл») і кляштар францішканаў (1741—1749)
• Могілкі: каталіцкія, капліца (ХІХ ст.); юдэйскія
• Сынагога^{[прыбраць шаблён]} (1912)
• Сядзіба (пач. ХIХ ст.)

Страчаная спадчына

• Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы (1745)

Галерэя

• Краявіды мястэчка
• 
  Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла («Белы касьцёл»)
• 
  «Белы касьцёл», галоўны алтар
• 
  «Белы касьцёл», хоры
• 
  Кляштар францішканаў
• 
  Касьцёл Сьвятога Аляксея («Чырвоны касьцёл»)
• 
  «Чырвоны касьцёл», інтэр'ер
• 
  Сынагога
• 
  Краязнаўчы музэй

Месты-сябры

Пералік местаў-сяброў Івянца
Стэрдынь, Польшча

Вядомыя асобы

• Адам Пучкар-Хмялеўскі (1891—1938) — беларускі рымска-каталіцкі сьвятар, грамадзкі й культурны дзяяч
• Вацлаў Пупка — грамадзкі і палітычны дзяяч
• Апалінар Пупка — Самабытны майстар-разьбяр

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1998. — Т. 7: Застаўка — Кантата. — 604 с. — ISBN 985-11-0130-3
• Гарады і вёскі Беларусі: энцыклапедыя. Т. 8. Мінская вобласць. Кн. 1 / рэдкал.: Т.У. Бялова (дырэктар) [і інш.]. — Менск: БелЭн, 2010. — 736 с.: іл. ISBN 978-985-11-0520-1.
• Соркіна І. Мястэчкі Беларусі ў канцы ХVІІІ — першай палове ХІХ ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1996. — Т. 3: Гімназіі — Кадэнцыя. — 527 с. — ISBN 985-11-0041-2
• Kuźmiński J.J. Z Iwieńca i Stołpców do Białegostoku. — Białystok, 1993. ISBN 83-901635-0-0.
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom III: Haag — Kępy. — Warszawa, 1882.

Вонкавыя спасылкі

Івянец — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

• мяст. Івянец на Radzima.org
• Івянец on-line
• Гісторыя мястэчка (пол.)