Аруба: розьніца паміж вэрсіямі
дапаўненьне |
артаграфія |
||
Радок 38: | Радок 38: | ||
|Дадаткі = |
|Дадаткі = |
||
}} |
}} |
||
'''Аруба''' ([[нідэрляндзкая мова|па-нідэрляндзку]] і на мове [[папіямэнта]]: ''Aruba'') |
'''Аруба''' ([[нідэрляндзкая мова|па-нідэрляндзку]] і на мове [[папіямэнта]]: ''Aruba'') — востраў у [[Карыбскае мора|Карыбскім моры]] ля [[Вэнэсуэла|Вэнэсуэлы]]. У цяперашні час Аруба — суб’ект фэдэрацыі ў складзе [[Каралеўства Нідэрляндаў]], сталіцай якога зьяўляецца горад [[Араньестад]]. |
||
== Гісторыя == |
== Гісторыя == |
||
Радок 47: | Радок 47: | ||
Існуе таксама іншая вэрсія паходжаньня назвы Арубы, паводле якой назва паходзіць ад [[гішпанская мова|гішпанскіх]] словаў ''oro hubo'' ({{мова-be|тут было [[золата]]}}). Гэтая вэрсія зьвязаная з тым, што [[гішпанцы|гішпанскія]] мараплаўцы шукалі гэты мэтал у карыбскім рэгіёне. |
Існуе таксама іншая вэрсія паходжаньня назвы Арубы, паводле якой назва паходзіць ад [[гішпанская мова|гішпанскіх]] словаў ''oro hubo'' ({{мова-be|тут было [[золата]]}}). Гэтая вэрсія зьвязаная з тым, што [[гішпанцы|гішпанскія]] мараплаўцы шукалі гэты мэтал у карыбскім рэгіёне. |
||
Аруба ўпершыню згаданая на мапе ў 1562 годзе, тады яна была пазначаная як ''Orua''. На іншых мапах [[ |
Аруба ўпершыню згаданая на мапе ў 1562 годзе, тады яна была пазначаная як ''Orua''. На іншых мапах [[16 стагодзьдзе|XVI]]—[[17 стагодзьдзе|XVII стагодзьдзяў]] сустракаюцца такія назвы вострава як «Oruba», «Ouraba», «Uruba» й «Arouba»<ref name="indi">{{Спасылка|выдавец=Historia di Aruba|url=http://www.historiadiaruba.aw/index.php?option=com_content&task=view&id=13&Itemid=27|загаловак=De Indianen|accessdate=9 лютага 2016|мова=nl}}</ref>. |
||
=== Індзейцы === |
=== Індзейцы === |
||
Радок 54: | Радок 54: | ||
Знаходкі, якія адносяцца прыблізна да 900 году да н. э., паказваюць, што індзейцы Арубы ўжо тады выраблялі ўручную гліняныя гаршкі і таўклі ў іх соль. Апроч таго, ужо ў той час яны мелі сямейныя паселішчы, выкарыстоўвалі каменныя інструмэнты й ужывалі ўпрыгажэньні, якія рабілі з кавалкаў ракавінак. Наскальныя малюнкі арубанскіх індзейцаў знаходзяцца ў асноўным у [[пячора (форма рэльефу)|пячорах]] ([[Фантэйн]], [[Гвадарыкіры]] ды іншых), яны маюць выгляд [[геамэтрычная фігура|геамэтрычных фігураў]], пасярэдзіне якіх намаляваныя людзі ці жывёлы. Верагодна, пячоры зьяўляліся культавымі месцамі індзейцаў Арубы, бо вядома, што яны ў іх ня жылі<ref name="indi" />. |
Знаходкі, якія адносяцца прыблізна да 900 году да н. э., паказваюць, што індзейцы Арубы ўжо тады выраблялі ўручную гліняныя гаршкі і таўклі ў іх соль. Апроч таго, ужо ў той час яны мелі сямейныя паселішчы, выкарыстоўвалі каменныя інструмэнты й ужывалі ўпрыгажэньні, якія рабілі з кавалкаў ракавінак. Наскальныя малюнкі арубанскіх індзейцаў знаходзяцца ў асноўным у [[пячора (форма рэльефу)|пячорах]] ([[Фантэйн]], [[Гвадарыкіры]] ды іншых), яны маюць выгляд [[геамэтрычная фігура|геамэтрычных фігураў]], пасярэдзіне якіх намаляваныя людзі ці жывёлы. Верагодна, пячоры зьяўляліся культавымі месцамі індзейцаў Арубы, бо вядома, што яны ў іх ня жылі<ref name="indi" />. |
||
У [[ |
У [[14 стагодзьдзе|XIV стагодзьдзі]] Аруба была захопленая [[карыбы|карыбамі]]. |
||
=== Калянізацыя вострава === |
=== Калянізацыя вострава === |
||
[[Файл:AlonsoDeOjeda.jpg|150пікс|міні|[[Алёнса дэ Ахэда]]]] |
[[Файл:AlonsoDeOjeda.jpg|150пікс|міні|[[Алёнса дэ Ахэда]]]] |
||
[[Наветраныя астравы]] адкрытыя гішпанцамі ([[Алёнса дэ Ахэда]] ці [[Амэрыга |
[[Наветраныя астравы]] адкрытыя гішпанцамі ([[Алёнса дэ Ахэда]] ці [[Амэрыга Вэспуччы]] — на гэты конт у сучасных гісторыкаў няма адзінага меркаваньня). Ахэда, як відаць зь ягоных малюнкаў і мапаў, наведваў астравы [[Банэйр]] ды [[Кюрасао]], але не Арубу. Існуе меркаваньне, што Аруба была адкрытая колькі гадоў пазьней, падчас адной зь ягоных экспэдыцыяў. |
||
Пачаткова, гішпанцы назвалі [[Наветраныя астравы]] «астравамі гігантаў» ({{мова-es|Islas de los Gigantes}}), бо мясцовае насельніцтва было значна вышэй за іх. Іншая гішпанская назва гэтых выспаў гэта ''islas inutiles'' ({{мова-be|бескарысныя, непатрэбныя астравы}}) таму што на іх не было знойдзена золата і срэбра, таксама яны апынуліся непрыдатнымі для сельскай гаспадаркі. Магчыма, сучасная назва «Антылы» паходзіць менавіта ад слова ''inutiles''. |
Пачаткова, гішпанцы назвалі [[Наветраныя астравы]] «астравамі гігантаў» ({{мова-es|Islas de los Gigantes}}), бо мясцовае насельніцтва было значна вышэй за іх. Іншая гішпанская назва гэтых выспаў гэта ''islas inutiles'' ({{мова-be|бескарысныя, непатрэбныя астравы}}) таму што на іх не было знойдзена золата і срэбра, таксама яны апынуліся непрыдатнымі для сельскай гаспадаркі. Магчыма, сучасная назва «Антылы» паходзіць менавіта ад слова ''inutiles''. |
||
Радок 64: | Радок 64: | ||
== Геаграфія == |
== Геаграфія == |
||
[[Файл:Aruba map ru.svg|200пкс|міні|Мапа Арубы]] |
[[Файл:Aruba map ru.svg|200пкс|міні|Мапа Арубы]] |
||
Аруба зьяўляецца найзахаднейшым з [[Малыя Антыльскія астравы|Малых Антыльскіх астравоў]]. Востраў знаходзіцца за 29 |
Аруба зьяўляецца найзахаднейшым з [[Малыя Антыльскія астравы|Малых Антыльскіх астравоў]]. Востраў знаходзіцца за 29 км ад паўвострава [[Парагўана]] ў [[Вэнэсуэла|Вэнэсуэле]] і за 68 км заходней вострава [[Кюрасао]]. Плошча Арубы — 193 квадратныя кілямэтры. Уладаньне мяжуе зь [[Нідэрляндзкія Антылы|Нідэрляндзкімі Антыльскімі астравамі]] на ўсходзе й з [[Вэнэсуэла]]й на поўначы. Найвышэйшымі гарамі на востраве зьяўляюцца [[Яманота]] й [[Ойбэрг]]. |
||
=== Геалягічная характарыстыка === |
=== Геалягічная характарыстыка === |
||
Паходжаньне Арубы зьвязанае з вульканічнай актыўнасьцю, якая адбывалася 90—95 мільёнаў гадоў таму. Востраў складзены з лававых, кварцавых і вапняковых горных пародаў. Найбольш распаўсюджанымі лававых пародамі вострава зьяўляюцца дыябаз, вульканічны туф, канглямэрат і лупняк. Менавіта з дыябазу складзеныя шматлікія цьвёрдыя чорныя скалы на Арубе. Туф складаецца з спрасаванага попелу, што сьведчыць аб моцнай вульканічнай актыўнасьці ў мінулым. У выніку гэтай актыўнасьці ўтвараліся таксама канглямэраты з ападкавых пародаў. У выніку ціску ці тэмпэратурнага рэжыму частка пародаў трансфармавалася ў лупняк<ref name="geology">{{Спасылка|выдавец=Archaelogical Museum Aruba|загаловак=Geological Origins of Aruba| url=http://brochures.aruba.com/georigin/georigin.pdf |accessdate= |
Паходжаньне Арубы зьвязанае з вульканічнай актыўнасьцю, якая адбывалася 90—95 мільёнаў гадоў таму. Востраў складзены з лававых, кварцавых і вапняковых горных пародаў. Найбольш распаўсюджанымі лававых пародамі вострава зьяўляюцца дыябаз, вульканічны туф, канглямэрат і лупняк. Менавіта з дыябазу складзеныя шматлікія цьвёрдыя чорныя скалы на Арубе. Туф складаецца з спрасаванага попелу, што сьведчыць аб моцнай вульканічнай актыўнасьці ў мінулым. У выніку гэтай актыўнасьці ўтвараліся таксама канглямэраты з ападкавых пародаў. У выніку ціску ці тэмпэратурнага рэжыму частка пародаў трансфармавалася ў лупняк<ref name="geology">{{Спасылка|выдавец=Archaelogical Museum Aruba|загаловак=Geological Origins of Aruba| url=http://brochures.aruba.com/georigin/georigin.pdf |accessdate=18 кастрычніка 2008|мова=en}}</ref>. |
||
Пароды, якія ўтварыліся 85—90 мільёнаў гадоў таму, адносяцца да пэрыяду [[плютанізм]]у. Пасьля заканчэньня вульканізму расплаўленыя пароды выцякалі з-пад кары зямлі, але не дасягалі яе паверхні. Паводле структуры гэтыя пароды значна адрозьніваліся ад вульканічных. Большая частка Арубы складаецца з такіх пародаў (г. зв. баталіту), якія застылі ўнутры лававых утварэньняў і сфармавалі вялікае магматычнае цела. |
Пароды, якія ўтварыліся 85—90 мільёнаў гадоў таму, адносяцца да пэрыяду [[плютанізм]]у. Пасьля заканчэньня вульканізму расплаўленыя пароды выцякалі з-пад кары зямлі, але не дасягалі яе паверхні. Паводле структуры гэтыя пароды значна адрозьніваліся ад вульканічных. Большая частка Арубы складаецца з такіх пародаў (г. зв. баталіту), якія застылі ўнутры лававых утварэньняў і сфармавалі вялікае магматычнае цела. |
||
Радок 75: | Радок 75: | ||
== Вонкавыя спасылкі == |
== Вонкавыя спасылкі == |
||
{{Commons |
{{Commons}} |
||
{{Краіны Карыбскага басэйна}} |
{{Краіны Карыбскага басэйна}} |
Вэрсія ад 17:16, 9 лютага 2016
Аруба Aruba | |||||
| |||||
Нацыянальны дэвіз: One Happy Island | |||||
Дзяржаўны гімн: «Aruba Dushi Tera» | |||||
Афіцыйная мова | нідэрляндзкая, папіямэнта | ||||
Сталіца | Араньестад | ||||
Найбуйнейшы горад | Араньестад | ||||
Форма кіраваньня | Канстытуцыйная манархія Вілем-Аляксандар Фрэдыс Рэфуньёл Міхель Годфрыд Эман | ||||
Плошча • агульная • адсотак вады |
178,91 км² нязначны | ||||
Насельніцтва • агульнае (2010) • шчыльнасьць |
195-е месца ў сьвеце 101 484 567/км² | ||||
СУП • агульны (2007) • на душу насельніцтва |
182 месца ў сьвеце $2,4 млрд $23 831 | ||||
Валюта | Арубскі флёрын (AWG) | ||||
Часавы пас | AST (UTC-4) | ||||
Дамэн верхняга ўзроўню | .aw | ||||
Тэлефонны код | +297 |
Аруба (па-нідэрляндзку і на мове папіямэнта: Aruba) — востраў у Карыбскім моры ля Вэнэсуэлы. У цяперашні час Аруба — суб’ект фэдэрацыі ў складзе Каралеўства Нідэрляндаў, сталіцай якога зьяўляецца горад Араньестад.
Гісторыя
Паходжаньне назвы
Наконт паходжаньня назвы Арубы існуе некалькі гіпотэзаў. Паводле першае, назва Aruba паходзіць ад двух індзейскіх словаў: ora (па-беларуску: ракушка) і oubao (па-беларуску: востраў, выспа), г. зн. «востраў ракушкаў». Паводле іншае гіпотэзы, назва вострава паходзіць ад індзейскага uru (па-беларуску: каноэ) і oubao (па-беларуску: востраў, выспа), гэтае сьведчыць аб тым, што індзейцы ўжывалі каноэ ў часе калянізацыі Арубы.
Існуе таксама іншая вэрсія паходжаньня назвы Арубы, паводле якой назва паходзіць ад гішпанскіх словаў oro hubo (па-беларуску: тут было золата). Гэтая вэрсія зьвязаная з тым, што гішпанскія мараплаўцы шукалі гэты мэтал у карыбскім рэгіёне.
Аруба ўпершыню згаданая на мапе ў 1562 годзе, тады яна была пазначаная як Orua. На іншых мапах XVI—XVII стагодзьдзяў сустракаюцца такія назвы вострава як «Oruba», «Ouraba», «Uruba» й «Arouba»[1].
Індзейцы
Паводле археалягічных зьвестак, востраў Аруба быў населены задоўга да яго адкрыцьця гішпанскімі мараплаўцамі, найранейшыя яго жыхары насялялі востраў каля 2500-га году да н. э., гэта былі індзейцы з племя аравакаў. Яны былі рыбакамі, паляўнічымі і зьбіральнікамі, выкарыстоўвалі прымітыўныя інструмэнты, зробленыя з каменя і ракушкаў. Паводле зьвестак археалягічных дасьледаваньняў (перадусім наскальных малюнкаў ды пахаваньняў), культура індзейцаў Арубы вельмі падобная да культуры паўночнаамэрыканскіх індзейцаў[1].
Знаходкі, якія адносяцца прыблізна да 900 году да н. э., паказваюць, што індзейцы Арубы ўжо тады выраблялі ўручную гліняныя гаршкі і таўклі ў іх соль. Апроч таго, ужо ў той час яны мелі сямейныя паселішчы, выкарыстоўвалі каменныя інструмэнты й ужывалі ўпрыгажэньні, якія рабілі з кавалкаў ракавінак. Наскальныя малюнкі арубанскіх індзейцаў знаходзяцца ў асноўным у пячорах (Фантэйн, Гвадарыкіры ды іншых), яны маюць выгляд геамэтрычных фігураў, пасярэдзіне якіх намаляваныя людзі ці жывёлы. Верагодна, пячоры зьяўляліся культавымі месцамі індзейцаў Арубы, бо вядома, што яны ў іх ня жылі[1].
У XIV стагодзьдзі Аруба была захопленая карыбамі.
Калянізацыя вострава
Наветраныя астравы адкрытыя гішпанцамі (Алёнса дэ Ахэда ці Амэрыга Вэспуччы — на гэты конт у сучасных гісторыкаў няма адзінага меркаваньня). Ахэда, як відаць зь ягоных малюнкаў і мапаў, наведваў астравы Банэйр ды Кюрасао, але не Арубу. Існуе меркаваньне, што Аруба была адкрытая колькі гадоў пазьней, падчас адной зь ягоных экспэдыцыяў.
Пачаткова, гішпанцы назвалі Наветраныя астравы «астравамі гігантаў» (па-гішпанску: Islas de los Gigantes), бо мясцовае насельніцтва было значна вышэй за іх. Іншая гішпанская назва гэтых выспаў гэта islas inutiles (па-беларуску: бескарысныя, непатрэбныя астравы) таму што на іх не было знойдзена золата і срэбра, таксама яны апынуліся непрыдатнымі для сельскай гаспадаркі. Магчыма, сучасная назва «Антылы» паходзіць менавіта ад слова inutiles.
Геаграфія
Аруба зьяўляецца найзахаднейшым з Малых Антыльскіх астравоў. Востраў знаходзіцца за 29 км ад паўвострава Парагўана ў Вэнэсуэле і за 68 км заходней вострава Кюрасао. Плошча Арубы — 193 квадратныя кілямэтры. Уладаньне мяжуе зь Нідэрляндзкімі Антыльскімі астравамі на ўсходзе й з Вэнэсуэлай на поўначы. Найвышэйшымі гарамі на востраве зьяўляюцца Яманота й Ойбэрг.
Геалягічная характарыстыка
Паходжаньне Арубы зьвязанае з вульканічнай актыўнасьцю, якая адбывалася 90—95 мільёнаў гадоў таму. Востраў складзены з лававых, кварцавых і вапняковых горных пародаў. Найбольш распаўсюджанымі лававых пародамі вострава зьяўляюцца дыябаз, вульканічны туф, канглямэрат і лупняк. Менавіта з дыябазу складзеныя шматлікія цьвёрдыя чорныя скалы на Арубе. Туф складаецца з спрасаванага попелу, што сьведчыць аб моцнай вульканічнай актыўнасьці ў мінулым. У выніку гэтай актыўнасьці ўтвараліся таксама канглямэраты з ападкавых пародаў. У выніку ціску ці тэмпэратурнага рэжыму частка пародаў трансфармавалася ў лупняк[2].
Пароды, якія ўтварыліся 85—90 мільёнаў гадоў таму, адносяцца да пэрыяду плютанізму. Пасьля заканчэньня вульканізму расплаўленыя пароды выцякалі з-пад кары зямлі, але не дасягалі яе паверхні. Паводле структуры гэтыя пароды значна адрозьніваліся ад вульканічных. Большая частка Арубы складаецца з такіх пародаў (г. зв. баталіту), якія застылі ўнутры лававых утварэньняў і сфармавалі вялікае магматычнае цела.
Крыніцы
- ^ а б в De Indianen (нід.). Historia di Aruba. Праверана 9 лютага 2016 г.
- ^ Geological Origins of Aruba (анг.). Archaelogical Museum Aruba. Праверана 18 кастрычніка 2008 г.
Вонкавыя спасылкі
Аруба — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў