Царква

Царква́ — храм у хрысьціянстве. Праваслаўная або каталіцкая царква (храм) складаюцца як мінімум з алтарнай часткі (у праваслаўі, як правіла, арыентаванай на ўсход) і далучанага да яе памяшканьня для тых, хто моліцца. У большасьці пратэстанцкіх цэркваў алтароў няма (за выключэньнем лютэранства, англіканства і некаторых іншых кірункаў).

Звычайна праваслаўная або каталіцкая царква складаюцца зь некалькіх узаемазлучаных частак.

У праваслаўнай архітэктуры колькасьць купалаў (главаў) на царкве мае сваё значэньне. Адзін купал ставіцца ў гонар адзінага Бога, тры — у гонар Сьвятой Тройцы, пяць — у гонар Збаўцы і чатырох Эвангелістаў, сем — у гонар сямі таемстваў, трынаццаць — Збаўца і дванаццаць апосталаў. Паводле рэлігійнае дагматыкі царква зьяўляецца домам Бога і месцам агульнага набажэнства. У праваслаўі і ўніяцтве звычайна мае трохчасткавую будову: прытвор, уласна храм і алтар. У архітэктурны комплекс можа ўваходзіць званіца. Па сваім значэньні царква можа быць стаўрапігіяльнай — у непасрэдным падпарадкаваньні патрыярха або Сыноду; катэдральнай — эпархіяльнага архірэя; парафіяльнай; могілкавай ці мэмарыяльнай — капліцай. Галоўная царква гораду або манастыру звычайна завецца саборам. У Беларусі будаўніцтва цэркваў вядзецца з пачатку 11 ст.(царква Багародзіцы «Старой» у Полацку). У 11 ст. на аснове творчага пераасэнсаваньня бізантыйскіх будаўнічых традыцыяў склалася Полацкая школа дойлідзтва, у 12 ст. — Гарадзенская архітэктурная школа. Цэрквы пэрыяду Вялікага Княства Літоўскага мелі рысы старабеларускіх традыцыяў і заходнеэўрапейскае культуры (Мураванкаўская, Сынкавіцкая, Супрасьлькая цэрквы-камяніцы). У 17 ст. у Беларусі існавала самастойная Магілёўская школа царкоўнае архітэктуры.

Каталіцкую царкву ў Беларусі й Польшчы традыцыйна называюць касьцёлам (ад лацінскага castellum невялікая камяніца). Яна падзяляецца на тры традыцыйныя для хрысьціянскага храму часткі: бабінец (прытвор, нартэкс), цэнтральную частку і прэзьбітэрый (алтарную частку). У адрозьненьне ад праваслаўнага храма ў каталіцкім алтаром называецца ня частка прасторы, а ўзвышанае ахвярнае месца з укрыжаваньнем, абразом або фігураю сьвятога. Галоўны алтар, часта шматфігурны, разьмяшчаецца ў прэзьбітэрыі, які звычайна аддзяляецца ад цэнтральнае часткі невысокаю агароджаю. Акрамя галоўнага ў касьцёле можа быць некалькі дадатковых бакавых алтароў у цэнтральнай частцы храму; там таксама знаходзяцца катэдра для ксяндза, спавядальня (канфэсыянал), лавы для вернікаў,на мурах жывапісныя альбо скульптурныя сцэны крыжовага шляху Ісуса Хрыста (стацыі), дадатковыя абразы, эпітафіі і помнікі фундатарам (іх тут часта хавалі), месца для хораў, арган і інш. Пры прэзьбітэрыі разьмяшчаецца закрыстыя — адмысловая прыбудова, у якой захоўваюцца прадметы культу. Часта тут месьціцца касьцёльная бібліятэка. Паводле свайго значэньня касьцёлы бываюць: базылікі (з адмысловымі папскімі прывілеямі; катэдральныя — дзе ёсьць катэдра біскупа; кляштарныя; парафіяльныя; філіяльныя (у складзе парафіі) і капліцы. Паводле кананічнага права, узьвядзеньне касьцёла біскуп мог дазволіць толькі тады, калі фундатар мог забясьпечыць утрыманьне будынку. Новы касьцёл абавязкова падлягае абраду кансэкрацыі(асьвячэньню біскупам). У Беларусі касьцёлы пачалі сыстэматычна будаваць пасьля Крэўскае уніі 1358 году, а найбольш шырока — пасьля Берасьцейскае уніі 1596 году. Сярод касьцёлаў багата выдатных помнікаў гісторыі і культуры. Найбольш вядомыя касьцёлы: Нясьвіскі, Ішкалдзкі, Траецкі, Камайскі, Гарадзенскі фарны.