Буйнічы: розьніца паміж вэрсіямі

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
W (гутаркі | унёсак)
вікіфікацыя, дапаўненьне, выява, стыль
Радок 48: Радок 48:
|Сайт =
|Сайт =
}}
}}
'''Бу́йнічы'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Магілёўская вобласьць}}</ref> — вёска, паўднёвае [[прадмесьце]] [[Магілёў|Магілёва]], на правым беразе [[Дняпро|Дняпра]]. Уваходзіць у склад і зьўляецца цэнтрам [[Буйніцкі сельсавет|Буйніцкага сельсавету]] [[Магілёўскі раён|Магілёўскага раёну]]. Знаходзіцца за 2 кілямэтры ад чыгуначнай станцыі Буйнічы.
'''Бу́йнічы'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Магілёўская вобласьць}}</ref> — вёска і паўднёвае [[прадмесьце]] [[Магілёў|Магілёва]], на правым беразе [[Дняпро|Дняпра]]. Цэнтар [[Буйніцкі сельсавет|Буйніцкага сельсавету]] [[Магілёўскі раён|Магілёўскага раёну]]. Насельніцтва 1538 чал. ([[2007]]). Знаходзяцца за 3 км на поўдзень ад [[Магілёў|Магілёва]], за 2 км ад чыгуначнай станцыі Буйнічы (лінія [[Магілёў]] — [[Жлобін]]), на аўтамагістралі [[Магілёў]] — [[Бабруйск]].


Буйнічы — даўняе мястэчка [[Аршанскі павет|гістарычнай Аршаншчыны]] (частка [[Віцебскае ваяводзтва|Віцебшчыны]]).
Буйнічы — даўняе мястэчка [[Аршанскі павет|гістарычнай Аршаншчыны]] (частка [[Віцебскае ваяводзтва|Віцебшчыны]]), адзін з рэлігійных цэнтраў краю.


== Мінуўшчына ==
== Гісторыя ==
На паўднёвай ускраіне месьціцца стаянка эпохі [[мэзаліт]]у (8—5 тысячагодзьдзі да н. э.), а ва [[урочышча|ўрочышчы]] Благадаць гарадзішча раньняга [[Жалезны век|жалезнага веку]].


=== Вялікае Княства Літоўскае ===
[[Вёска]] вядомая з [[15 стагодзьдзе|15 стагодзьдзя]] ў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]] як цэнтар буйнога ўладаньня, што належала князям [[Фёдар Талочкавіч-Буйніцкі|Фёдару]] і [[Леў Талочкавіч-Буйніцкі|Льву]] Талочкавічам-Буйніцкім<ref name="Памяць">{{Літаратура/Памяць/Магілёўскі раён|к}} — [http://www.mlib.basnet.by/kray/mogilev%20raen/9.11.html С. 607—608, 628—630].</ref>. На пачатку [[16 стагодзьдзе|16 стагодзьдзя]] належалі [[Кіева-Пячэрская лаўра|Кіева-Пячорскаму манастыру]]. У сьнежні [[1595]] году Буйніцкае поле было месцам пераможнае [[Буйніцкая бітва|бітвы]] войска ВКЛ на чале з рэчыцкім старостам М. Буйвідам над паўстанцамі на чале зь [[Севярын Налівайка|Севярынам Налівайкам]]<ref>Буйніцкая бітва 1595 // {{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} — С. 354.</ref>. У [[17 стагодзьдзе|17]]—18 стагодзьдзях былі прыватнаўласьніцкім [[мястэчка]]м у [[Аршанскі павет|Аршанскім павеце]], якое належала Саламярэцкім, [[Статкевічы|Статкевічам]], князю і [[Жамойць|жамойцкаму]] старосту А. Г. Палубінскаму, князям [[Сапегі|Сапегам]]<ref name="Памяць"/>. У [[1633]]—1918 гадах на поўдзень ад паселішча існаваў [[Буйніцкі манастыр Святога Духа|манастыр Святога Духа]], які заснавалі [[Багдан Статкевіч]] і яго жонка [[Алена Саламярэцкая]]. За падтрымку вялікага князя [[Ян Казімер|Яна І Казімера Вазы]] ў абарончай [[Вайна Расеі з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў|вайне супраць Маскоўскага царства]] 1654—[[1667]] гадоў буйніцкія манахі атрымалі прывілей на [[млын]]<ref>Буйніцкі Святадухаўскі манастыр // {{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} — С. 354.</ref>. У манастыры дзейнічала друкарня<ref>Zoja Jaroszewicz-Pieresławcew. [http://kamunikat.fontel.net/www/czasopisy/bha/11-1-2/16.htm Druki cyrylickie z oficyn Wielkiego Księstwa Litewskiego w XVI—XVIII wieku (пераклад Ігара Клімава)] // [[Беларускі Гістарычны Агляд]]. Том 11 Сшытак 1—2 (20—21) сьнежань [[2004]]</ref>. У час [[Вялікая Паўночная вайна|Вялікай Паўночнай вайны]] ў ліпені [[1708]] каля Буйнічаў месьціўся лягер швэдзкага войска на чале з [[Карл XІІ|Карлам ХІІ]] (г. зв. ''Карлава даліна''). Швэдзкія жаўнеры абрабавалі манастыр, аднак пазьней па загадзе швэдзкага караля іконы былі вернуты ў пусты манастыр, а два швэдзкія жаўнеры — павешаны<ref>{{Кніга|аўтар =А.Г.Агеев, Я.И.Климуть, И.А.Пушкин |частка = |загаловак = Перекрёстки Могилёвской истории|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца =Минск |выдавецтва = Туринфо|год = 2004 |том = |старонкі = 48-49|старонак = |сэрыя = |isbn =985900124–3|наклад = }}</ref>. Побач зь мястэчкам існаваў [[фальварак]], які здаваўся ў арэнду.
Упершыню Буйнічы ўпамінаюцца ў [[15 стагодзьдзе|XV ст.]] як цэнтар буйнога ўладаньня, што належала князям [[Фёдар Талочкавіч-Буйніцкі|Фёдару]] і [[Леў Талочкавіч-Буйніцкі|Льву]] Талочкавічам-Буйніцкім<ref name="Памяць">{{Літаратура/Памяць/Магілёўскі раён|к}}</ref>. У пачатку [[16 стагодзьдзе|XVI ст.]] мясьціна знаходзілася ў валоданьні [[Кіева-Пячэрская лаўра|Кіева-Пячорскага манастыра]]. У сьнежні [[1595]] Буйніцкае поле было месцам пераможнае [[Буйніцкая бітва|бітвы]] войска Вялікага Княства Літоўскага на чале з старостам рэчыцкім М. Буйвідам над паўстанцамі на чале зь [[Севярын Налівайка|Севярынам Налівайкам]]<ref>{{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 354.</ref>.


У [[17 стагодзьдзе|XVII]]—[[XVIII стагодзьдзе|XVIII]] стст. Буйнічы былі прыватнаўласьніцкім [[мястэчка]]м у [[Аршанскі павет|Аршанскім павеце]], якое належала Саламярэцкім, [[Статкевічы|Статкевічам]], князю і старосту [[Жамойць|жамойцкаму]] А. Г. Палубінскаму, князям [[Сапегі|Сапегам]]<ref name="Памяць"/>. З [[1633]] на поўдзень ад паселішча існаваў [[Буйніцкі манастыр Святога Духа|манастыр Святога Духа]], які заснавалі [[Багдан Статкевіч]] і яго жонка [[Алена Саламярэцкая]]. За падтрымку вялікага князя [[Ян Казімер|Яна І Казімера Вазы]] ў абарончай [[Вайна Расеі з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў|вайне супраць Маскоўскай дзяржавы]] [[1654]]—[[1667]] гадоў буйніцкія манахі атрымалі прывілей на [[млын]]<ref>{{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 354.</ref>. Пры манастыры дзейнічала друкарня<ref>Jaroszewicz-Pieresławcew Z. [http://kamunikat.fontel.net/www/czasopisy/bha/11-1-2/16.htm Druki cyrylickie z oficyn Wielkiego Księstwa Litewskiego w XVI—XVIII wieku (пераклад Ігара Клімава)] // [[Беларускі Гістарычны Агляд]]. Том 11 Сшытак 1—2 (20—21) сьнежань [[2004]]</ref>.
Пасьля першага падзелу [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] расейская імпэратрыца [[Кацярына II]] перадала частку мястэчка беларускаму намесьніку [[генэрал-аншэф]]у П. Б. Пасеку. У [[1878]] годзе фальварак набыў абшарнік М. Марачэўскі. Апошняй уладальніцай [[маёнтак|маёнтку]] на пачатку 20 стагодзьдзя была Г. К. Радкевіч<ref name="Памяць"/>.


У час [[Вялікая Паўночная вайна|Вялікай Паўночнай вайны]] ў ліпені [[1708]] каля Буйнічаў месьціўся лягер швэдзкага войска на чале з [[Карл XІІ|Карлам ХІІ]] (г. зв. ''Карлава даліна''). Швэдзкія жаўнеры абрабавалі манастыр, аднак пазьней на загад швэдзкага караля іконы былі вернуты ў пусты манастыр, а два швэдзкія жаўнеры — павешаны<ref>{{Кніга|аўтар =Агеев А.Г., Климуть Я.И., Пушкин И.А.|частка = |загаловак = Перекрёстки Могилёвской истории|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца =Минск |выдавецтва = Туринфо|год = 2004 |том = |старонкі = 48-49|старонак = |сэрыя = |isbn =985900124–3|наклад = }}</ref>. Побач зь мястэчкам існаваў [[фальварак]], які здаваўся ў арэнду. На [[1758]] — 35 двароў, уваходзілі ў склад Быхаўскага графства.
Другі раз [[Буйніцкае поле]] сталася месцам [[Абарона Магілёва (1941)|бітвы]] ў [[1941]] годзе.


=== Пад уладай Расейскай імпэрыі ===
17 ліпеня 2006 году сельсавет, у які ўваходзіць вёска, перайменаваны зь Цішоўскага ў [[Буйніцкі сельсавет|Буйніцкі]], а цэнтар сельсавету перанесены зь вёскі [[Цішоўка]] ў Буйнічы<ref>[http://www.pravo.by/pdf/2006-140/2006-140(003-066).pdf «О переименовании сельсовета». Решение Могилевского областного Совета депутатов от 17 июля 2006 г. № 18-12]{{Ref-ru}}</ref>.
У выніку [[другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] ([[1793]]) Баркулабаў апынуўся ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], у Вендараскай воласьці Магілёўскага павету. Расейская імпэратрыца [[Кацярына II]] перадала частку мястэчка беларускаму намесьніку [[генэрал-аншэф]]у П. Б. Пасеку. У [[1878]] фальварак набыў зямянін М. Марачэўскі. Апошняй уладальніцай [[маёнтак|маёнтку]] ў пачатку XX ст. была Г. К. Радкевіч<ref name="Памяць"/>.


На [[1880]] у Буйнічах было 64 двары, дзейнічалі 2 царквы, працавалі жаночая вучэльня пры манастыры і юдэйская малітоўная школа. Таксама існаваў аднайменны фальварак. У [[1896]] у Буйнічах адкрылася царкоўнапрыходзкая школа. Паводле вынікаў перапісу ([[1897]]) у мястэчку быў 81 двор, у маёнтку — 5 двароў, працавалі завод сушкі садавіны і гародніны, у жаночым манастыры — 21 двор, дзейнічалі царква і капліца, працаваў сьвечачны завод. На [[1909]] у мястэчку Буйнічы быў 81 двор, дзейнічала царква, працавалі царкоўнапрыходзкая і юдэйская малітоўная школы, скарбовая вінная крама, у аднайменным маёнтку — 2 двары.
28 сьнежня 2010 году ліквідаваная станцыя [[Буйнічы (станцыя)|Буйнічы]], а яе тэрыторыя ўвайшла ў склад вёскі Буйнічы<ref>[http://www.pravo.by/pdf/2011-50/2011_50_9_40567.pdf «Об упразднении сельского населенного пункта станция Буйничи и преобразовании деревень Могилевского района в агрогородки». Решение Могилевского районного Совета депутатов от 28.12.2010 г. № 7-18]{{Ref-ru}}</ref>.


=== Найноўшы час ===
== Адукацыя і культура ==
[[25 сакавіка]] [[1918]] згодна з [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] Буйнічы абвяшчаліся часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. [[1 студзеня]] [[1919]] згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яны ўвайшлі ў склад [[БССР|Беларускай ССР]], аднак [[16 студзеня]] Масква адабрала мястэчка разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад [[РСФСР]]. У [[1924]] Буйнічы вярнулі БССР. У [[1933]] вёска атрымала электрычнае сьвятло. На [[1940]] - 141 двор. У [[Другая сусьветная вайна|Другую сусьветную вайну]] [[Буйніцкае поле]] сталася месцам [[Абарона Магілёва (1941)|бітвы]] ў [[1941]] годзе.
У Буйнічах месьцяцца Дом культуры і бібліятэка, сярэдняя і музычная школы, агралесатэхнічны каледж ([[1944]]—[[1998]] гады — вучэльня) імя [[Кірыла Арлоўскі|Кірылы Арлоўскага]]. Каледжу належыць 860 га зямлі, зь якіх 80 га адведзеныя пад заасад.


На [[1970]] у Буйнічах было 272 двары, на [[1995]] — 309 двароў, на [[2007]] — 468 гаспадарак. [[17 ліпеня]] [[2006]] сельсавет, у які ўваходзіць вёска, перайменаваны зь Цішоўскага ў [[Буйніцкі сельсавет|Буйніцкі]], а цэнтар сельсавету перанесены зь вёскі [[Цішоўка]] ў Буйнічы<ref>[http://www.pravo.by/pdf/2006-140/2006-140(003-066).pdf «О переименовании сельсовета». Решение Могилевского областного Совета депутатов от 17 июля 2006 г. № 18-12]{{Ref-ru}}</ref>. [[28 сьнежня]] [[2010]] ліквідаваная станцыя [[Буйнічы (станцыя)|Буйнічы]], а яе тэрыторыя ўвайшла ў склад вёскі Буйнічы<ref>[http://www.pravo.by/pdf/2011-50/2011_50_9_40567.pdf «Об упразднении сельского населенного пункта станция Буйничи и преобразовании деревень Могилевского района в агрогородки». Решение Могилевского районного Совета депутатов от 28.12.2010 г. № 7-18]{{Ref-ru}}</ref>.
== Помнікі і месцы адпачынку ==
[[Файл:Bujničy. Буйнічы (XX).jpg|міні|Буйніцкі манастыр, пач. [[XX стагодзьдзе|XX ст.]]]]


<center><gallery widths=150 heights=150 caption="Мястэчка на старых здымках" perrow="4">
У [[1995]] годзе быў адкрыты ''мэмарыяльны комплекс'' «Буйніцкае поле», архітэктарамі якога зьяўляюцца Ўладзімер Чапенка ды Алег Бараноўскі. Былі пабудаваныя чырвоная [[капліца]] вышынёй у 27 мэтраў, а недалёка ад яе возера «Сьлёз». Праз кожныя паўгадзіны ў капліцы гучыць музычная кампазыцыя, прысьвечаная ўдзельнікам абароны Магілёва. Дэпартамэнт па ахове гісторыка-культурнай спадчыны [[Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь|Міністэрства культуры]] ў [[2002]] годзе прысвоіў Мэмарыяльнаму комплексу статус гісторыка-культурнай каштоўнасьці трэцяй катэгорыі.
Файл:Bujničy. Буйнічы (1905) .jpg|Манастыр, [[1905]]
Файл:Bujničy. Буйнічы (XX).jpg|Манастыр. Паштоўка
Файл:Bujničy. Буйнічы (1905).jpg|Бяленьне воску пад сонцам на эпархіяльным сьвечачным заводзе, [[1905]]
Файл:Bujničy. Буйнічы (XX) .jpg|Царква Нараджэньня Божай Маці за савецкім часам
</gallery></center>


== Насельніцтва ==
Паводле задумы мэра Магілёва [[Віктар Шорыкаў|Віктара Шорыкава]] 2 лістапада [[2004]] году ў капліцы адбылося адкрыцьцё маятніка [[Жан Фуко|Фуко]] (найвышэйшы ў Беларусі, у гонар францускага фізыка, які даказаў факт вярчэньня Зямлі вакол сваёй восі). Яго распрацоўнікам выступіў дацэнт Беларуска-расейскага ўнівэрсытэту А. Ляпін, а вытворцам — інжынэр завода «Тэхнапрыбор» А. Нікалаеў. Маятнік уяўляе зь сябе шаснаццацікіляграмовы шар зь нержавеючай сталі ды алюміневы цыфэрблят на вышыні 14 мэтраў. Амплітуда яго ваганьняў 1 м, пэрыяд ваганьняў 7 сэкундаў. Маятнік вядзе адлік часу<ref>[http://www.mlib.basnet.by/kray/Culture/r16p7.html Мемарыяльныя комплексы, манументы, помнікі архітэктуры (Магілёўскага раёна)] // Сайт Магілеўскай абласной бібліятэкі. Дата доступу: [[22 траўня]] [[2009]]</ref>.


=== Дэмаграфія ===
У [[2006]] годзе пры каледжы заснаваны ''заасад'', на 75 [[гектар]]ах якога разводзяць [[дзік]]оў, [[зубр]]оў, плямістых і паўночных [[алень|аленяў]]<ref>{{Артыкул|аўтар=[[Ілона Іванова]].|загаловак=У Новы год з Магілёва — на паўночных аленях|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=26087|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=[[газэта]]|год=31 сьнежня 2008|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2008-12-31 245 (26358)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/26076/31sne-7.pdf 7]|issn=1990-763x}}</ref>. У вальерах трымаюць [[барсук]]оў, [[воўк|ваўкоў]], [[касуля]]ў, [[Звычайная лісіца|лісаў]], [[Лось|ласёў]], мядзьведзяў, пясцоў, [[тыгр]]аў і [[янот]]аў, а таксама шэраг відаў птушак. Заасаду таксама належаць 2 дзясяткі [[канкур]]ных коней<ref>{{Артыкул|аўтар=Ілона Іванова.|загаловак=Навыперадкі з мядзведзіцай|спасылка=http://old.zviazda.by/second.html?r=40&p=36&archiv=21072006|выданьне=Зьвязда|тып=газэта|год=21 ліпеня 2006|нумар=161 (25750)|старонкі=|issn=1990-763x}}</ref>.
* '''[[XIX стагодзьдзе]]''': [[1880]] — 356 чал.; [[1897]] — 450 чал. у ''мястэчку Буйнічы, 34 чал. у ''маёнтку Буйнічы'' і 117 чал. у ''манастыры Буйнічы''
* '''[[XX стагодзьдзе]]''': [[1909]] — 427 чал. у ''мястэчку Буйнічы'', 6 чал. у ''маёнтку Буйнічы''<ref>{{Літаратура/ГВБ|6-2к}} С. 467.</ref>; [[1940]] — 765 чал.; [[1970]] — 881 чал.<ref>{{Літаратура/БелЭн|11к}} С. 323.</ref>; [[1990]] — 910 чал.<ref>{{Літаратура/ГВБ|6-2к}} С. 468.</ref>; [[1995]] — 910 чал.<ref>{{Літаратура/БелЭн|11к}} С. 322.</ref>
* '''[[XXI стагодзьдзе]]''': [[2007]] — 1538 чал.<ref>{{Літаратура/ГВБ|6-2к}} С. 466.</ref>

=== Інфраструктура ===
У Буйнічах працуюць Дом культуры і бібліятэка, сярэдняя і музычная школы, агралесатэхнічны каледж ([[1944]]—[[1998]] гады — вучэльня) імя [[Кірыла Арлоўскі|Кірылы Арлоўскага]], пошта. Каледжу належыць 860 га зямлі, зь якіх 80 га адведзеныя пад заасад.

== Турыстычная інфармацыя ==

=== Інфраструктура ===
У [[1995]] годзе адкрыўся ''мэмарыяльны комплекс'' «Буйніцкае поле», архітэктарамі якога зьяўляюцца Ўладзімер Чапенка ды Алег Бараноўскі. Былі пабудаваныя чырвоная [[капліца]] вышынёй у 27 мэтраў, а недалёка ад яе возера «Сьлёз». Праз кожныя паўгадзіны ў капліцы гучыць музычная кампазыцыя, прысьвечаная ўдзельнікам абароны Магілёва. Дэпартамэнт па ахове гісторыка-культурнай спадчыны [[Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь|Міністэрства культуры]] ў [[2002]] годзе прысвоіў Мэмарыяльнаму комплексу статус гісторыка-культурнай каштоўнасьці трэцяй катэгорыі.

Паводле задумы мэра Магілёва [[Віктар Шорыкаў|Віктара Шорыкава]] 2 лістапада [[2004]] году ў капліцы адбылося адкрыцьцё маятніка [[Жан Фуко|Фуко]] (найвышэйшы ў Беларусі, у гонар францускага фізыка, які давёў факт вярчэньня Зямлі вакол сваёй восі). Яго распрацоўнікам выступіў дацэнт Беларуска-расейскага ўнівэрсытэту А. Ляпін, а вытворцам — інжынэр завода «Тэхнапрыбор» А. Нікалаеў. Маятнік уяўляе зь сябе шаснаццацікіляграмовы шар зь нержавеючай сталі ды алюміневы цыфэрблят на вышыні 14 мэтраў. Амплітуда яго ваганьняў 1 м, пэрыяд ваганьняў 7 сэкундаў. Маятнік вядзе адлік часу<ref>[http://www.mlib.basnet.by/kray/Culture/r16p7.html Мемарыяльныя комплексы, манументы, помнікі архітэктуры (Магілёўскага раёна)] // Сайт Магілеўскай абласной бібліятэкі. Дата доступу: [[22 траўня]] [[2009]]</ref>.

У [[2006]] годзе пры каледжы заснаваны ''заасад'', на 75 [[гектар]]ах якога разводзяць [[дзік]]оў, [[зубр]]оў, плямістых і паўночных [[алень|аленяў]]<ref>{{Артыкул|аўтар=[[Ілона Іванова|Іванова І.]]|загаловак=У Новы год з Магілёва — на паўночных аленях|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=26087|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=[[газэта]]|год=31 сьнежня 2008|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2008-12-31 245 (26358)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/26076/31sne-7.pdf 7]|issn=1990-763x}}</ref>. У вальерах трымаюць [[барсук]]оў, [[воўк|ваўкоў]], [[касуля]]ў, [[Звычайная лісіца|лісаў]], [[Лось|ласёў]], мядзьведзяў, пясцоў, [[тыгр]]аў і [[янот]]аў, а таксама шэраг відаў птушак. Заасаду таксама належаць 2 дзясяткі [[канкур]]ных коней<ref>{{Артыкул|аўтар=Іванова І.|загаловак=Навыперадкі з мядзведзіцай|спасылка=http://old.zviazda.by/second.html?r=40&p=36&archiv=21072006|выданьне=Зьвязда|тып=газэта|год=21 ліпеня 2006|нумар=161 (25750)|старонкі=|issn=1990-763x}}</ref>.

=== Выдатныя мясьціны ===
На паўднёвай ускраіне Буйнічаў месьціцца стаянка эпохі [[мэзаліт]]у (8—5 тысячагодзьдзі да н. э.), а ва [[урочышча|ўрочышчы]] Благадаць гарадзішча раньняга [[Жалезны век|жалезнага веку]].

=== Страчаная спадчына ===
* Манастыр Сьвятога Духа (1633)
* Царква Нараджэньня Божай Маці (XIX ст.)


== Крыніцы ==
== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/БелЭн|11}}
* {{Літаратура/ГВБ|6-2}}


== Вонкавыя спасылкі ==
== Вонкавыя спасылкі ==

Вэрсія ад 01:40, 11 ліпеня 2015

Буйнічы
Буйніцкае поле
Буйніцкае поле
Краіна: Беларусь
Вобласьць: Магілёўская
Раён: Магілёўскі
Сельсавет: Буйніцкі
Насельніцтва: 1596 чал. (2010)
Часавы пас: UTC+3
Тэлефонны код: +375 222
Паштовы індэкс: 213134
СААТА: 7244860011
Нумарны знак: 6
Геаграфічныя каардынаты: 53°51′15.77″ пн. ш. 30°15′59.00″ у. д. / 53.8543806° пн. ш. 30.2663889° у. д. / 53.8543806; 30.2663889Каардынаты: 53°51′15.77″ пн. ш. 30°15′59.00″ у. д. / 53.8543806° пн. ш. 30.2663889° у. д. / 53.8543806; 30.2663889
Буйнічы на мапе Беларусі ±
Буйнічы
Буйнічы
Буйнічы
Буйнічы
Буйнічы
Буйнічы
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Бу́йнічы[1] — вёска і паўднёвае прадмесьце Магілёва, на правым беразе Дняпра. Цэнтар Буйніцкага сельсавету Магілёўскага раёну. Насельніцтва 1538 чал. (2007). Знаходзяцца за 3 км на поўдзень ад Магілёва, за 2 км ад чыгуначнай станцыі Буйнічы (лінія Магілёў — Жлобін), на аўтамагістралі Магілёў — Бабруйск.

Буйнічы — даўняе мястэчка гістарычнай Аршаншчыны (частка Віцебшчыны), адзін з рэлігійных цэнтраў краю.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Упершыню Буйнічы ўпамінаюцца ў XV ст. як цэнтар буйнога ўладаньня, што належала князям Фёдару і Льву Талочкавічам-Буйніцкім[2]. У пачатку XVI ст. мясьціна знаходзілася ў валоданьні Кіева-Пячорскага манастыра. У сьнежні 1595 Буйніцкае поле было месцам пераможнае бітвы войска Вялікага Княства Літоўскага на чале з старостам рэчыцкім М. Буйвідам над паўстанцамі на чале зь Севярынам Налівайкам[3].

У XVIIXVIII стст. Буйнічы былі прыватнаўласьніцкім мястэчкам у Аршанскім павеце, якое належала Саламярэцкім, Статкевічам, князю і старосту жамойцкаму А. Г. Палубінскаму, князям Сапегам[2]. З 1633 на поўдзень ад паселішча існаваў манастыр Святога Духа, які заснавалі Багдан Статкевіч і яго жонка Алена Саламярэцкая. За падтрымку вялікага князя Яна І Казімера Вазы ў абарончай вайне супраць Маскоўскай дзяржавы 16541667 гадоў буйніцкія манахі атрымалі прывілей на млын[4]. Пры манастыры дзейнічала друкарня[5].

У час Вялікай Паўночнай вайны ў ліпені 1708 каля Буйнічаў месьціўся лягер швэдзкага войска на чале з Карлам ХІІ (г. зв. Карлава даліна). Швэдзкія жаўнеры абрабавалі манастыр, аднак пазьней на загад швэдзкага караля іконы былі вернуты ў пусты манастыр, а два швэдзкія жаўнеры — павешаны[6]. Побач зь мястэчкам існаваў фальварак, які здаваўся ў арэнду. На 1758 — 35 двароў, уваходзілі ў склад Быхаўскага графства.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793) Баркулабаў апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, у Вендараскай воласьці Магілёўскага павету. Расейская імпэратрыца Кацярына II перадала частку мястэчка беларускаму намесьніку генэрал-аншэфу П. Б. Пасеку. У 1878 фальварак набыў зямянін М. Марачэўскі. Апошняй уладальніцай маёнтку ў пачатку XX ст. была Г. К. Радкевіч[2].

На 1880 у Буйнічах было 64 двары, дзейнічалі 2 царквы, працавалі жаночая вучэльня пры манастыры і юдэйская малітоўная школа. Таксама існаваў аднайменны фальварак. У 1896 у Буйнічах адкрылася царкоўнапрыходзкая школа. Паводле вынікаў перапісу (1897) у мястэчку быў 81 двор, у маёнтку — 5 двароў, працавалі завод сушкі садавіны і гародніны, у жаночым манастыры — 21 двор, дзейнічалі царква і капліца, працаваў сьвечачны завод. На 1909 у мястэчку Буйнічы быў 81 двор, дзейнічала царква, працавалі царкоўнапрыходзкая і юдэйская малітоўная школы, скарбовая вінная крама, у аднайменным маёнтку — 2 двары.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 згодна з Трэцяй Устаўной граматай Буйнічы абвяшчаліся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яны ўвайшлі ў склад Беларускай ССР, аднак 16 студзеня Масква адабрала мястэчка разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад РСФСР. У 1924 Буйнічы вярнулі БССР. У 1933 вёска атрымала электрычнае сьвятло. На 1940 - 141 двор. У Другую сусьветную вайну Буйніцкае поле сталася месцам бітвы ў 1941 годзе.

На 1970 у Буйнічах было 272 двары, на 1995 — 309 двароў, на 2007 — 468 гаспадарак. 17 ліпеня 2006 сельсавет, у які ўваходзіць вёска, перайменаваны зь Цішоўскага ў Буйніцкі, а цэнтар сельсавету перанесены зь вёскі Цішоўка ў Буйнічы[7]. 28 сьнежня 2010 ліквідаваная станцыя Буйнічы, а яе тэрыторыя ўвайшла ў склад вёскі Буйнічы[8].

Насельніцтва

Дэмаграфія

Інфраструктура

У Буйнічах працуюць Дом культуры і бібліятэка, сярэдняя і музычная школы, агралесатэхнічны каледж (19441998 гады — вучэльня) імя Кірылы Арлоўскага, пошта. Каледжу належыць 860 га зямлі, зь якіх 80 га адведзеныя пад заасад.

Турыстычная інфармацыя

Інфраструктура

У 1995 годзе адкрыўся мэмарыяльны комплекс «Буйніцкае поле», архітэктарамі якога зьяўляюцца Ўладзімер Чапенка ды Алег Бараноўскі. Былі пабудаваныя чырвоная капліца вышынёй у 27 мэтраў, а недалёка ад яе возера «Сьлёз». Праз кожныя паўгадзіны ў капліцы гучыць музычная кампазыцыя, прысьвечаная ўдзельнікам абароны Магілёва. Дэпартамэнт па ахове гісторыка-культурнай спадчыны Міністэрства культуры ў 2002 годзе прысвоіў Мэмарыяльнаму комплексу статус гісторыка-культурнай каштоўнасьці трэцяй катэгорыі.

Паводле задумы мэра Магілёва Віктара Шорыкава 2 лістапада 2004 году ў капліцы адбылося адкрыцьцё маятніка Фуко (найвышэйшы ў Беларусі, у гонар францускага фізыка, які давёў факт вярчэньня Зямлі вакол сваёй восі). Яго распрацоўнікам выступіў дацэнт Беларуска-расейскага ўнівэрсытэту А. Ляпін, а вытворцам — інжынэр завода «Тэхнапрыбор» А. Нікалаеў. Маятнік уяўляе зь сябе шаснаццацікіляграмовы шар зь нержавеючай сталі ды алюміневы цыфэрблят на вышыні 14 мэтраў. Амплітуда яго ваганьняў 1 м, пэрыяд ваганьняў 7 сэкундаў. Маятнік вядзе адлік часу[14].

У 2006 годзе пры каледжы заснаваны заасад, на 75 гектарах якога разводзяць дзікоў, зуброў, плямістых і паўночных аленяў[15]. У вальерах трымаюць барсукоў, ваўкоў, касуляў, лісаў, ласёў, мядзьведзяў, пясцоў, тыграў і янотаў, а таксама шэраг відаў птушак. Заасаду таксама належаць 2 дзясяткі канкурных коней[16].

Выдатныя мясьціны

На паўднёвай ускраіне Буйнічаў месьціцца стаянка эпохі мэзаліту (8—5 тысячагодзьдзі да н. э.), а ва ўрочышчы Благадаць гарадзішча раньняга жалезнага веку.

Страчаная спадчына

  • Манастыр Сьвятога Духа (1633)
  • Царква Нараджэньня Божай Маці (XIX ст.)

Крыніцы

  1. ^ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Магілёўская вобласць: нарматыўны даведнік / І. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. Лемцюговай. — Менск: Тэхналогія, 2007. — 406 с. ISBN 978-985-458-159-0. (djvu).
  2. ^ а б в Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Магілёўскага р-на / Уклад. У. Ф. Агурцоў, М. П. Хобатаў. — Мн.: Полымя, 1996.
  3. ^ ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 354.
  4. ^ ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 354.
  5. ^ Jaroszewicz-Pieresławcew Z. Druki cyrylickie z oficyn Wielkiego Księstwa Litewskiego w XVI—XVIII wieku (пераклад Ігара Клімава) // Беларускі Гістарычны Агляд. Том 11 Сшытак 1—2 (20—21) сьнежань 2004
  6. ^ Агеев А.Г., Климуть Я.И., Пушкин И.А. Перекрёстки Могилёвской истории. — Минск: Туринфо, 2004. — С. 48-49. — ISBN 985900124–3
  7. ^ «О переименовании сельсовета». Решение Могилевского областного Совета депутатов от 17 июля 2006 г. № 18-12 (рас.)
  8. ^ «Об упразднении сельского населенного пункта станция Буйничи и преобразовании деревень Могилевского района в агрогородки». Решение Могилевского районного Совета депутатов от 28.12.2010 г. № 7-18 (рас.)
  9. ^ Гарады і вёскі Беларусі. Энцыкл. Т. 6. Кн. 2. — Менск, 2009. С. 467.
  10. ^ БЭ. — Мн.: 2000 Т. 11. С. 323.
  11. ^ Гарады і вёскі Беларусі. Энцыкл. Т. 6. Кн. 2. — Менск, 2009. С. 468.
  12. ^ БЭ. — Мн.: 2000 Т. 11. С. 322.
  13. ^ Гарады і вёскі Беларусі. Энцыкл. Т. 6. Кн. 2. — Менск, 2009. С. 466.
  14. ^ Мемарыяльныя комплексы, манументы, помнікі архітэктуры (Магілёўскага раёна) // Сайт Магілеўскай абласной бібліятэкі. Дата доступу: 22 траўня 2009
  15. ^ Іванова І. У Новы год з Магілёва — на паўночных аленях // Зьвязда : газэта. — 31 сьнежня 2008. — № 245 (26358). — С. 7. — ISSN 1990-763x.
  16. ^ Іванова І. Навыперадкі з мядзведзіцай // Зьвязда : газэта. — 21 ліпеня 2006. — № 161 (25750). — ISSN 1990-763x.

Літаратура

Вонкавыя спасылкі

Буйнічысховішча мультымэдыйных матэрыялаў