Пэрыцэнтар і апацэнтар: розьніца паміж вэрсіямі

Змесціва выдалена Змесціва дададзена

Лінейны

Вэрсія ад 12:05, 8 ліпеня 2015

Пэрыцэнтар і апацэнтар (грэц. περί; «пэры» — вакол, каля, поруч; грэц. από; «апа» — з, ад (частка складанага слова, якая азначае адмаўленьне й адсутнасьць чагосьці), лац. centrum — цэнтар) — пункты арбіты нябеснага цела — самы блізкі да цэнтральнага цела і самы далёкі ад цэнтральнага цела, вакол якога адбывяецца рух. Раней таксама выкарыстоўвалася абагульняючае паняцьце апсы́да (ад грэц. ἁψίς — дуга, пятля, звод).

Лінія абсыд — лінія, якая злучае пэрыцэнтар і апацэнтар; для эліптычнай арбіты лінія абсыд супадае зь вялікай восьсю эліпса.

У арбітах плянэт Сонечнай сыстэмы пэрыцэнтар і апацэнтар завуць, адпаведна, пэрыгель альбо прысонцавік і афэль.

У арбітах Месяца і штучных спадарожнікаў Зямлі пэрыгей і апагей.

У арбітах падвойных зорак — пэрыястар і апаастар.

У арбітах спадарожнікаў іншых плянэт — пэрыплянэт і апаплянэт, а таксама часам:

апасяленій — адносна Месяца,
апаарэс — адносна Марса,
апаёвій — адносна Юпітэра,
апакроній — адносна Сатурна.

Пэрыгей і апагей

Пэрыге́й (грэц. περίγειος, літар. «калязямны») — самая блізкая да Зямлі кропка арбіты нябеснага цела, якое рухаецца ў полі ягонага прыцягненьня. Звычайна гэта Месяц або штучны спадарожнік Зямлі.

Сілы ўзбурэньня выклікаюць зьмену становішча пэрыгея ў прасторы. Так, з-за дзеяньня сілы ўзбурэньня з боку Сонца пэрыгей Мэркурыю рухаецца па арбіце ў кірунку руху плянэты па арбіце, зьдзяйсьняючы поўнае абарачэньне за 8,85 году. Перасоўваньне пэрыгея штучных спадарожнікаў Зямлі абумоўленае галоўным чынам адрозненьнем формы Зямлі ад шара, прычым велічыня і кірунак гэтага руху залежаць ад нахілу плоскасьці арбіты спадарожніка да плоскасьці зямнога экватару.

Адлегласьць ад пэрыгея да цэнтра Зямлі завецца пэрыгейнай адлегласьцю.

Апаге́й (ад грэц. απόγεια, літар. «ад зямлі») — самая далёкая ад цэнтру Зямлі кропка арбіты нябеснага цела, якое рухаецца вакол Зямлі.

Пункт апагею прама процілеглы пункту пэрыгея, бо абодва гэтыя пункты — канцы лініі абсыд і зьмяняюць сваё становішча зь зьменай становішча лініі абсыд. Такім чынам, зьмена кірунку лініі апагею, напрыклад, Месяца непасрэдна атрымліваецца са зьмены становішча пэрыгея яе арбіты. Што тычыцца адлегласьці пункту апагею, то зьмена гэтай адлегласьці залежыць ад зьмен эксцэнтрысытэта месяцовай арбіты і яе вялікай восі.

У пераносным значэньні

Апагей — найвышэйшы пункт, росквіт чагосьці, напрыклад, «апагей славы».

@@ Радок 1: / Радок 1: @@
-'''Пэрыцэнтар''' і '''апацэнтар''' ({{мова-el|περί|скарочана}}) «пэры» — вакол, каля, поруч, ({{мова-el|από|скарочана}}) «апа» — з, ад (частка складанага слова, якая азначае адмаўленьне й адсутнасьць чагосьці), ({{мова-la|centrum|скарочана}} — цэнтар) — кропкі арбіты нябеснага цела — самая блізкая да цэнтральнага цела і самая далёкая ад цэнтральнага цела, вакол якога адбывяецца рух. Раней таксама выкарыстоўвалася абагульняючае паняцьце '''апсы́да''' (ад {{мова-el|ἁψίς|скарочана}} — дуга, пятля, звод).
+'''Пэрыцэнтар''' і '''апацэнтар''' ({{мова-el|περί|скарочана}}; «пэры» — вакол, каля, поруч; {{мова-el|από|скарочана}}; «апа» — з, ад (частка складанага слова, якая азначае адмаўленьне й адсутнасьць чагосьці), {{мова-la|centrum|скарочана}} — цэнтар) — пункты арбіты нябеснага цела — самы блізкі да цэнтральнага цела і самы далёкі ад цэнтральнага цела, вакол якога адбывяецца рух. Раней таксама выкарыстоўвалася абагульняючае паняцьце '''апсы́да''' (ад {{мова-el|ἁψίς|скарочана}} — дуга, пятля, звод).
 '''Лінія абсыд''' — лінія, якая злучае пэрыцэнтар і апацэнтар; для эліптычнай арбіты лінія абсыд супадае зь вялікай восьсю [[эліпс]]а.
@@ Радок 5: / Радок 5: @@
 У арбітах [[плянэта|плянэт]] [[Сонечная сыстэма|Сонечнай сыстэмы]] пэрыцэнтар і апацэнтар завуць, адпаведна, ''пэрыгель'' альбо ''прысонцавік'' і ''афэль''.
-У арбітах [[Месяц (спадарожнік Зямлі)|Месяца]] і [[штучны спадарожнік Зямлі|штучных спадарожнікаў Зямлі]] ''пэрыгей'' і ''апагей''.
+У арбітах [[Месяц (спадарожнік)|Месяца]] і [[штучны спадарожнік Зямлі|штучных спадарожнікаў Зямлі]] ''пэрыгей'' і ''апагей''.
 У арбітах [[падвойная зорка|падвойных зорак]] — '''пэрыястар''' і '''апаастар'''.
@@ Радок 16: / Радок 16: @@
 == Пэрыгей і апагей ==
-[[Выява:Apside general scheme.png|міні|300пкс|
+[[Файл:Apside general scheme.png|міні|300пкс|
 '''1''' [[Зямля]]<br />
 '''2''' [[арбіта]] спадарожніка<br />
@@ Радок 27: / Радок 27: @@
 '''Пэрыге́й''' ([[Грэцкая мова|грэц.]] περίγειος, літар. «калязямны») — самая блізкая да [[Зямля|Зямлі]] кропка [[арбіта|арбіты]] нябеснага цела, якое рухаецца ў полі ягонага прыцягненьня. Звычайна гэта [[Месяц (спадарожнік Зямлі)|Месяц]] або [[штучны спадарожнік Зямлі]].
-Сілы ўзбурэньня выклікаюць зьмену становішча пэрыгея ў прасторы. Так, з-за дзеяньня сілы ўзбурэньня з боку [[Сонца|Сонцы]] пэрыгей [[Мэркурый (плянэта)|Мэркурыю]] рухаецца па арбіце ў напрамку руху плянэта па арбіце, зьдзяйсняючы поўнае абарачэньне за 8,85 [[год|гады]]. Перасоўваньне пэрыгея штучных спадарожнікаў Зямлі абумоўленае галоўным чынам адрозненьнем [[геоід|формы Зямлі]] ад [[шар|шара]], прычым велічыня і накірунак гэтага руху залежаць ад нахілу плоскасьці арбіты спадарожніка да плоскасьці зямнога [[экватар]]а.
+Сілы ўзбурэньня выклікаюць зьмену становішча пэрыгея ў прасторы. Так, з-за дзеяньня сілы ўзбурэньня з боку [[Сонца]] пэрыгей [[Мэркурый (плянэта)|Мэркурыю]] рухаецца па арбіце ў кірунку руху плянэты па арбіце, зьдзяйсьняючы поўнае абарачэньне за 8,85 [[год]]у. Перасоўваньне пэрыгея штучных спадарожнікаў Зямлі абумоўленае галоўным чынам адрозненьнем [[геоід|формы Зямлі]] ад [[шар]]а, прычым велічыня і кірунак гэтага руху залежаць ад нахілу плоскасьці арбіты спадарожніка да плоскасьці зямнога [[экватар]]у.
 Адлегласьць ад пэрыгея да цэнтра Зямлі завецца ''пэрыгейнай адлегласьцю''.
@@ Радок 33: / Радок 33: @@
 '''Апаге́й''' (ад [[Грэцкая мова|грэц.]] απόγεια, літар. «ад зямлі») — самая далёкая ад цэнтру [[Зямля|Зямлі]] кропка [[арбіта|арбіты]] нябеснага цела, якое рухаецца вакол Зямлі.
-Кропка апагею прама процілеглая кропцы пэрыгея, бо абедзьве гэтыя кропкі — канцы лініі абсыд і зьмяняюць сваё становішча зь зьменай становішча лініі абсыд. Такім чынам, зьмена накірунку лініі апагею, напрыклад, Месяца непасрэдна атрымліваецца са зьмены становішча пэрыгея яе арбіты. Што тычыцца адлегласьці кропкі апагею, то зьмена гэтай адлегласьці залежыць ад зьмен [[эксцэнтрысытэт]]а месяцовай арбіты і яе вялікай восі.
+Пункт апагею прама процілеглы пункту пэрыгея, бо абодва гэтыя пункты — канцы лініі абсыд і зьмяняюць сваё становішча зь зьменай становішча лініі абсыд. Такім чынам, зьмена кірунку лініі апагею, напрыклад, Месяца непасрэдна атрымліваецца са зьмены становішча пэрыгея яе арбіты. Што тычыцца адлегласьці пункту апагею, то зьмена гэтай адлегласьці залежыць ад зьмен [[эксцэнтрысытэт]]а месяцовай арбіты і яе вялікай восі.
 === У пераносным значэньні ===
-Апагей — вышэйшая кропка, росквіт чагосьці, напрыклад, «апагей славы».
+Апагей — найвышэйшы пункт, росквіт чагосьці, напрыклад, «апагей славы».
 [[Катэгорыя:Астраномія]]