Маладэчна: розьніца паміж вэрсіямі
Скасаваньне праўкі 1792947 удзельніка 37.215.164.151 (гутаркі) не мясцовы СМІ |
Выпраўленыя памылкі |
||
Радок 17: | Радок 17: | ||
|Сельсавет = |
|Сельсавет = |
||
|Пасялковы савет = |
|Пасялковы савет = |
||
|Гарадзкі савет = |
|Гарадзкі савет = Няма. Горад раённага падпарадкавання |
||
|Старшыня гарвыканкаму = |
|Старшыня гарвыканкаму = |
||
|Пасада кіраўніка = |
|Пасада кіраўніка = Старшыня райвыканкаму |
||
|Кіраўнік = |
|Кіраўнік = |
||
|Плошча = 30 |
|Плошча = 30 |
Вэрсія ад 14:33, 7 ліпеня 2015
Маладэчна | |||||
трансьліт. Maladečna | |||||
Цэнтральны пляц | |||||
| |||||
Першыя згадкі: | 16 сьнежня 1388 | ||||
Краіна: | Беларусь | ||||
Вобласьць: | Менская | ||||
Раён: | Маладэчанскі | ||||
Гарадзкі савет: | Няма. Горад раённага падпарадкавання | ||||
Плошча: | 30 км² | ||||
Насельніцтва (2009) | |||||
колькасьць: | 94 282 чал.[1] | ||||
шчыльнасьць: | 3142,73 чал./км² | ||||
Часавы пас: | UTC+3 | ||||
Тэлефонны код: | +375 1773 | ||||
Паштовыя індэксы: | 222301, 222303, 222304, 222306, 222307, 222310 | ||||
СААТА: | 6238501000 | ||||
Нумарны знак: | 5 | ||||
Геаграфічныя каардынаты: | 54°18′49″ пн. ш. 26°51′6″ у. д. / 54.31361° пн. ш. 26.85167° у. д.Каардынаты: 54°18′49″ пн. ш. 26°51′6″ у. д. / 54.31361° пн. ш. 26.85167° у. д. | ||||
± Маладэчна | |||||
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы | |||||
https://www.molodechno.gov.by/ |
Маладэ́чна — места ў Беларусі, на рацэ Вуша. Адміністрацыйны цэнтар Маладэчанскага раёну Менскай вобласьці. Насельніцтва 94 282[1] чал. (2009). Знаходзіцца за 73 км на паўночны захад ад Менску; вузел чыгунак на Менск, Полацак, Вільню, Ліду і аўтамабільных дарог на Менск, Вільню, Нарач.
Маладэчна — места гістарычнай Меншчыны, колішняя сталіца графства.
Назва
Тапонім «Маладэчна», відаць, паходзіць ад назвы рэчкі Маладачанкі, якая зьнікла ў выніку мэліярацыйных працаў. Таксама існуе меркаваньне, што назва места ўтварылася ад словаў «маладзец» (у значэньні — дзяцюк, ваяр у княскай дружыне[2]), «малады», «малодшы» або ад спалучэньня двух даўніх словаў «мала» і «надэчыць», што азначае «малазьмяшчальнае месца»[3].
Ад пачатку XX ст. у беларускай літаратурнай мове ўсталявалася форма Маладэчна ў адпаведнасьці з гаворкай мясцовых жыхароў[4]. У той жа час назва Маладзечна зьяўляецца прыкладам уплыву польскае мовы, адкуль перайшла спачатку ў расейскую, а потым і ў афіцыйны правапіс беларускае мовы[5].
Гісторыя
- Асноўны артыкул: Гісторыя Маладэчна
Першы пісьмовы ўспамін пра Маладэчна зьмяшчаецца ў прысяжным лісьце князя ноўгарад-северскага Дзьмітрыя Альгердавіча вялікаму князю Ягайлу і датуецца 16 сьнежня 1388[6]. У 1413 мясьціна ўвайшла ў склад Віленскага ваяводзтва.
У ХV ст. ля сутокаў Маладачанкі і Вушы збудавалі драўляны замак, які неднаразова цярпеў ад пажараў (1519 — двойчы, а таксама ў 1533) і быў зруйнаваны ў XVIII ст.
Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай (1565—1566) Маладэчна ўвайшло ў склад Менскага павету Менскага ваяводзтва. У 1567 тут праходзілі папярэднія перамовы прадстаўнікоў Вялікага Княства Літоўскага і Каралеўства Польскага датычна ўмоваў Люблінскай уніі[6]. У кан. ХVI ст. Маладэчна ўваходзіла ў шэрагі 20 найбуйнейшых местаў Вялікага Княства Літоўскага на тэрыторыі сучаснай Беларусі[6]. У розныя часы мясьціна знаходзілася ў валоданьні Заслаўскіх, Мсьціслаўскіх, Сангушкаў, Агінскіх і інш.
У Вялікую Паўночную вайну (1700—1721) у 1708 Маладэчна пэўны час займалі швэдзкія войскі. У 1757 кароль і вялікі князь Аўгуст Сас надаў мястэчку прывілей на гандаль. У 1758 уладальнік паселішча Міхал Казімер Агінскі збудаваў тут касьцёл Імя Найсьвяцейшай Панны Марыі, пры якім з 1762 дзейнічаў кляштар трынітарыяў (скасаваны расейскімі ўладамі ў 1831)[7].
У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітае (1793) Маладэчна апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, у Вялейскім павеце Менскай, з 1847 Віленскай губэрні. У вайну 1812 году 4 сьнежня каля мястэчка расейскія войскі разьбілі ар’ергард францускай арміі маршала Віктора.
14 красавіка 1831 за часамі вызвольнага паўстаньня аддзел Міхала Ходзькі пры падтрымцы местачкоўцаў вызваліў Маладэчна з-пад расейскага панаваньня. Аднак ужо 22 красавіка 1831 царскія карнікі занялі паселішча, пачалі дзейнічаць ваенна-палявыя суды над паўстанцамі. У 1864 з мэтаю маскалізацыі краю ўлады адкрылі настаўніцкую сэмінарыю, выкладаньне ў якой вялося вылучна на расейскай мове пад наглядам Маскоўскага патрыярхату. У 1873 будова Лібава-Роменскай чыгункі спрыяла пераўтварэньню невялікага мястэчка ў чыгуначны вузел.
-
Грэка-каталіцкая царква
-
Панарама мястэчка
-
Сынагога
Згодна з Рыскай мірнай дамовай (1921) Маладэчна апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе зрабіліся самастойнай гмінай у Вялейскім павеце Віленскага ваяводзтва. У 1925 паселішча атрымала статус асобнага павету, а ў 1929 — зноў статус места. З 1922 па 1939 гады на тэрыторыі фальварка Гелянова (з 1929 году ў складзе места) разьмяшчаўся [8] гарнізон 86-га пяхотнага палка Войска Польскага.
- Асноўны артыкул: Маладэчна ў складзе Польшчы
У 1939 Маладэчна ўвайшло ў БССР, дзе ў 1940 зрабілася цэнтрам раёну Вялейскай вобласьці (у 1944—1960 цэнтар асобнай вобласьці). Станам на 1940 тут адкрылася пэдагагічная вучэльня, працавалі 2 клюбы, бібліятэка, лякарня, 2 аптэкі. У Другую сусьветную вайну з 25 чэрвеня 1941 да 5 ліпеня 1944 места знаходзілася пад нямецкай акупацыяй.
25 красавіка 1993 за часамі дэмакратычных мескіх уладаў на чале з Генадзем Карпенкам на цэнтральным пляцы Маладэчна ў прысутнасьці некалькіх тысячаў месьцічаў адбылося ўрачыстае адкрыцьцё помніка пакутнікам за волю і незалежнасьць Беларусі (у наш час пры падрыхтоўцы да «Дажынак» помнік перанесьлі ў мескі парк). 18 сакавіка 1997 у месьце адбылася ўрачыстая кансэкрацыя новага касьцёла Сьв. Язэпа[9].
-
Касьцёл і кляштар трынітарыяў
-
Трыюмфальная брама, зьнішчаная па вайне
-
Капліца
-
Чыгуначная станцыя
|
Геаграфія
Геаграфічнае становішча
Разьмешчаны на паўночным захадзе Менскай вобласьці, уваходзіць у склад Маладэчанскага раёну й знаходзіцца паблізу межаў Валожынскага, Вялейскага, Менскага і Смаргонскага раёнаў. 75% тэрыторыі знаходзіцца на Менскім ўзвышшы, рэльеф пагорысты.
Маладэчна займае выгоднае геаграфічнае становішча паміж дзьвюма сталіцамі - Менскам і Вільняй. Праз Маладэчна працякае рака Вуша, басэйн ракі Вяльля.
Адлегласьць ад Маладэчна да розных местаў (аўташляхамі)[10] | |||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Вільня ~ 145 км Осьлё ~ 2206 км Гданьск ~ 710 км |
Талін ~ 706 км Хэльсынкі ~ 793 км Рыга ~ 401 км |
Полацак ~ 222 км Санкт-Пецярбург ~ 783 км Мурманск ~ 2101 км |
|||||||
Горадня ~ 266 км Варшава ~ 609 км Бэрлін ~ 1176 км |
Магілёў ~ 285 км Смаленск ~ 387 км Казань ~ 1600 км |
||||||||
Берасьце ~ 421 км Кракаў ~ 838 км Барсэлёна ~ 3008 км |
Львоў ~ 683 км Адэса ~ 1082 км Стамбул ~ 1905 км |
Менск ~ 77 км Ерэван ~ 2650 км Доха ~ 5221 км |
|||||||
Клімат
Кліматычныя зьвесткі для Маладэчна | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Паказьнік | Сту | Лют | Сак | Кра | Тра | Чэр | Ліп | Жні | Вер | Кас | Ліс | Сьн | |
Сярэдняя t, °C | −5,5 | −4 | 0,5 | 6,5 | 12 | 15 | 16 | 16 | 10,5 | 5,5 | 0,5 | −3 | |
Норма ападкаў, мм | 50 | 40 | 55 | 50 | 65 | 95 | 100 | 70 | 75 | 60 | 60 | 65 | |
Крыніца: Клімат Маладэчна (рас.) Метеоновости Праверана 14 чэрвеня 2014 г. |
Насельніцтва
- Асноўны артыкул: Насельніцтва Маладэчна
- ХVI стагодзьдзе: каля 1600 — 3 тыс. чал.[6]
- ХIХ стагодзьдзе: 1850 — 1330 чал.; 1897 — 2393 чал. (629 муж. і 703 жан.)[11].
- ХХ стагодзьдзе: 1921 — 1997 чал.; 1939 — 6,6 тыс. чал.[12]; 1959 — 26,3 тыс.чал.[12]; 1970 — 50 тыс. чал.[12]; 1972 — 56,1 тыс. чал.[6] ; 1973 — 58 тыс. чал.[12]; 1991 — 93,5 тыс. чал.[13]; 1997 — 98,2 тыс. чал.[6]
- ХХI стагодзьдзе: 2004 — 98 384 чал.; 2006 — 98 514 чал.; 1 студзеня 2007 — 104 021 чал.; 1 кастрычніка 2007 — 101,3 тыс. чал.; 2008 — 98 415 чал.; 1 студзеня 2009 — 97,6 тыс. чал.; 2009 (перапіс) — 94 282[1]
Рэлігія
У Маладэчне дзейнічаюць пяць рэлігійных суполак.
Адукацыя
У Маладэчне працуюць 14 школаў, зь іх адна беларускамоўная (Маладэчанская беларуская гімназія на базе сярэдняй школы № 10, але яе беларускамоўныя клясы згортваюцца з кожным годам), мастацкая школа; 6 навучальных установаў тыпу вучэльні, у іх ліку мэдычная і музычная; палітэхнічны каледж, гандлёва-эканамічны каледж, 4 публічныя бібліятэкі.
Культура
Маладэчна лічыцца рэп ці гіп-гоп горадам, тут таксама існуюць і альтэрнатыўныя гурты (Usplёsk, Буркіна Фасо, ХЗКН, Stickoxydal, Botanic Project ды іншыя). Раз на два гады, пачынаючы з 1993 году, у Маладэчне праходзіць фэстываль беларускай песьні ды паэзіі «Маладзечна». Значнае месца ў культурным жыцьці гораду займае абласны драматычны тэатар, а таксама, на радасьць дзецям, абласны тэатар лялек «Батлейка».
Выпускаецца гісторыка-краязнаўчы і літаратурна-мастацкі альманах «Куфэрак Віленшчыны».
Мас-мэдыя
Друк:
- «Маладэчанская газэта»
- «Рэгіянальная газета»
Рэклямныя выданьні:
- «Из рук в руки, Молодечно»
Мясцовыя тэлебачаньне і радыё прадстаўлены па мінімуме:
- Маладэчанскае кабэльнае тэлебачаньне
- Мясцовае радыё
Грамадзкія аб’яднаньні, палітычныя партыі
Прадстаўніцтва партыі БНФ, аддзяленьне праваабарончай арганізацыі Беларускі Хэльсынскі камітэт, скаўцкая дружына «Маладэчына» (кіраўнік Валеры Трацяк).
Эканоміка
Прадпрыемствы машынабудаваньня і мэталаапрацоўкі, лёгкай, харчовай, дрэваапрацоўчай, будаўнічых матэрыялаў прамысловасьці.
Пералік прамысловых прадпрыемстваў Маладэчна |
---|
|
Транспарт
Маладэчна — чыгуначны вузел на Менск, Вільню, Ліду і Полацак. У месьце наладжаная зручная транспартная сетка. Яна ўлучае:
- аўтобусны парк (рух аўтобусаў ажыцьцяўляецца па 22 маршрутах);
- службы таксі;
- маршрутныя таксі (рух ажыцьцяўляецца па найбольш загружаных аўтобусных маршрутах).
Турыстычная інфармацыя
Маладэчна ўваходзіць у турыстычны маршрут «У краі Нарачанскім»[14].
Гатэль «Маладэчна» знаходзіцца побач з цэнтральнай плошчай, за 10 хвілінаў хады ад чыгуначнага і аўтобуснага вакзалаў. У месьце працуе краязнаўчы музэй.
Выдатныя мясьціны
- Гарадзішча (XV—XVII стагодзьдзі)
- Гістарычная забудова места (ХІХ — пач. ХХ стагодзьдзяў)
- Касьцёл і кляштар трынітарыяў (XVIII ст., дагэтуль ня вернутыя каталікам)
- Мэмарыяльны комплекс «Шталаг 342»
- Настаўніцкая сэмінарыя (1762)
- Сынагога (XIX—XX стагодзьдзі)
- Царква Покрыва Прасьвятой Багародзіцы (1867—1871)
- Чыгуначная станцыя (1907)
Страчаная спадчына
- Трыюмфальная арка (1929)
- Вуніяцкая царква Сьвятых Космы і Даміяна (XVІІI ст.)
- Касьцёл (1-я пал. ХХ ст.)
- Палац Агінскіх (XVІІI ст.)
- Царква (XVI ст.)
Галерэя
-
Касьцёл Сьв. Язэпа
-
Царква Покрыва Прасьв. Багародзіцы
-
Чыгуначная станцыя
-
Помнік-паравоз
Месты-сябры
- Велінград, Баўгарыя
- Елгава, Латвія
- Ірпень, Украіна
- Каломна, Расея
- Панявеж, Летува
- Пётркаў-Трыбунальскі, Польшча
- Саколка, Польшча
- Фларэшць, Малдова
- Чарапавец, Расея
- Эсьлінген-на-Некары, Нямеччына
Вядомыя асобы
- Зэлік Аксэльрод (1904—1941) — беларуска-габрэйскі пісьменьнік
- Меер Аксэльрод (1902—1970) — беларуска-габрэйскі мастак
- Тацьцяна Беланогая — беларуская паэтка i бард
- Ірына Ганецкая — беларускі археоляг, гісторык
- Уладзімер Карыцька — беларускі футбаліст
- Аляксандар Каханоўскі — беларускі гісторык
- Генадзь Каханоўскі — беларускі гісторык
- Аляксандар Куган — беларускі футбаліст
- Ян Станіслаў Сапега (1589—1635) — дзяржаўны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага
- Людміла Сільнова — беларуская паэтка
- Аляксандар Грышкевіч — беларускі мастак
- Гэнрык Рапацэвіч — польскі вайсковец
- Леся Беларуска — беларуская пісьменьніца
Глядзіце таксама
Крыніцы
- ^ а б в Перепись населения — 2009. Минская область (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
- ^ Краткий топонимический словарь Белоруссии / В.А. Жучкевич. — Мн.: Изд-во БГУ, 1974. — 448 с. С. 240.
- ^ Краязнаўчы маршрут. Ільянскія далягляды-2 на Ільянская сярэдняя школа імя А. Грымаця
- ^ Віктар Мухін. Спрадвечныя назовы // «Студэнцкая думка» №?
- ^ Ніна Баршчэўская. Беларуская эміграцыя пра польска-беларускія моўныя ўзаемаўплывы ў XV—XІX ст. // «Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё», 10 студзеня 2008.
- ^ а б в г д е Генадзь Каханоўскі. Маладзечна // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 263. Памылка цытаваньня: Няслушны тэг
<ref>
; назва «evkl» вызначаная некалькі разоў з розным зьместам - ^ Кулагін А. Каталіцкія храмы Беларусі. — Менск, 2008. С. 215.
- ^ Гарнізон у Гелянове: горад у горадзе // «Рэгіянальная газета»
- ^ 10-годдзе кансэкрацыі касцёла св. Юзафа ў Маладзечне // «Catholic.by», 20 сакавіка 2007
- ^ Адлегласьці ад Маладэчна да розных местаў транспартнымі шляхамі (укр.) Автоперевезення. DELLA. Праверана 3 жніўня 2014 г.
- ^ История на Молодеченский районный исполнительный комитет
- ^ а б в г Молодечно // Большая советская энциклопедия, 3-е изд.: в 30 т. / Гл. ред. А.М. Прохоров. — М.: Сов. энциклопедия, 1969—1978.
- ^ Молодечно // Большой энциклопедический словарь / Гл. ред. В. П. Шишков. — М.: НИ «Большая Российская энциклопедия», 1998. — 640 с.: ил. ISBN 5-85270-262-5.
- ^ Молодечно // Туристская энциклопедия Беларуси. — Мн., 2007.
Літаратура
- Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1999. — Т. 5: М — Пуд. — 592 с. — ISBN 985-11-0141-9
- Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
- Mołodeczno // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom VI: Malczyce — Netreba. — Warszawa, 1885. S. 647—648.
Вонкавыя спасылкі
Маладэчна — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў
- Прагноз надвор’я ў м. Маладэчна
- м. Маладэчна на Radzima.org
- Маладзечанскі дэканат на Catholic.by
- Рэгіянальная газета
- Маладэчанскае аддзяленьне РАА «БХК» (рас.)
- Vsplesk Organizm
|
|
|
|