Ультрафіялетавае выпраменьваньне: розьніца паміж вэрсіямі

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
→‎Глядзіце таксама: выпраўленьне спасылак
дапаўненьне
Радок 1: Радок 1:
[[Файл:SDO's Ultra-high Definition View of 2012 Venus Transit (304 Angstrom Full Disc 02).jpg|значак|Выява ультафіялетавага выпраменьваньня Сонца]]
[[Файл:SDO's Ultra-high Definition View of 2012 Venus Transit (304 Angstrom Full Disc 02).jpg|значак|Выява ультафіялетавага выпраменьваньня [[Сонца]]]]
'''Ультрафіяле́тавае выпраме́ньваньне''' — [[электрамагнітнае выпраменьваньне]] з [[даўжыня хвалі|даўжынёй хвалі]] меншай, чым у [[сьвятло|бачнага сьвятла]], але даўжэйшай, чым у [[рэнтгенаўскае выпраменьваньне|рэнтгенаўскім выпраменьваньні]], а менавіта ў прамежку 10—400 {{м|нана|н}}, і энэргіямі ад 3 да 124 [[Электронвольт|эВ]]. Від выпраменьваньня названы з-за таго, што ўвесь спэктар складаецца з электрамагнітных хваляў з частасьцямі, вышэйшымі за тыя, якія [[чалавек]] распазнае як [[фіялетавы колер]].
'''Ультрафіяле́тавае выпраме́ньваньне''' — [[электрамагнітнае выпраменьваньне]] з [[даўжыня хвалі|даўжынёй хвалі]] меншай, чым у бачнага [[сьвятло|сьвятла]], але даўжэйшай, чым у [[рэнтгенаўскае выпраменьваньне|рэнтгенаўскім выпраменьваньні]], а менавіта ў прамежку 10—400 {{м|нана|н}}, і энэргіямі ад 3 да 124 [[Электронвольт|эВ]]. Від выпраменьваньня ({{мова-la|ultra|скарочана}} — за + «''фіялетавы''») названы з-за таго, што ягоны спэктар складаецца з электрамагнітных хваляў з частасьцямі, вышэйшымі за тыя, якія [[чалавек]] распазнае як [[фіялетавы колер]]. Гістарычна склалася, што вока чалавека не ўспрымае ўльтрафіялетавае выпраменьваньне. Гэта зьвязана з тым, што ультрафіялетавае выпраменьваньне паглынаецца вадой, якая ўваходзіць у склад рагавіцы вока. У рэдкіх выпадках людзі могуць бачыць яго ў дыяпазоне частасьцяў, блізкіх да фіялетавага колеру. Некаторыя птушкі, насякомыя, паўзуны і рыбы здольныя бачыць ўльтрафіялетавае выпраменьваньне ў частцы дыяпазону.


Упершыню ўльтрафіялетавае выпраменьваньне назіраў Ёган Рытэр (Johann Ritter) у 1801 годзе<ref name=nasa>{{спасылка|url=http://missionscience.nasa.gov/ems/10_ultravioletwaves.html|загаловак=Ultraviolet Waves|назва праекту=Mission:Science|выдавец=NASA}}</ref>. Ён раскладаў белае сьвятло з дапамогай прызмы і апраменьваў гэтым спэктрам паперу, прапітаную хлярыдам срэбра.
Ультрафіялетавае сьвятло выпраменьвае [[Сонца]] (як і іншыя [[зорка|зоркі]]), [[электрычная дуга|электрычныя дугі]], а таксама адмысловыя прылады кшталту лямпаў чорнага сьвятла. Ультрафіялет клясыфікуецца як неіянізуючае выпраменьваньне, але можа каталізаваць хімічныя рэакцыі, прымушая некаторыя рэчывы сьвяціцца ці [[флюарэсцэнцыя|флюарэсцыраваць]].

Крыніцамі ўльтрафіялетавага сьвятла зьяўляюцца [[Сонца]] і іншыя [[зорка|зоркі]], [[электрычная дуга|электрычныя дугі]], некаторыя лазэры, а таксама адмысловыя прылады кшталту лямпаў чорнага сьвятла. Ультрафіялетавае выпраменьваньне клясыфікуецца як неіянізуючае, але яно можа [[Каталізатар|каталізаваць]] хімічныя рэакцыі, прымушаючы некаторыя рэчывы [[флюарэсцэнцыя|флюарэсцыраваць]] (сьвяціцца).

Ультрафіялетавае выпраменьваньне можа ўплываць на здароўе чалавека. Яно выклікае [[загар]], прыводзіць да ўтварэньня [[Вітаміны|вітаміну]] D у скуры. Празьмернае знаходжаньне чалавека на адкрытым сонечным сьвятле прыводзіць да катаракты<ref>[http://www.allaboutvision.com/sunglasses/spf.htm Ultraviolet Radiation and Sunglasses: How To Protect Your Eyes] ''All About Vision''</ref>, абгараньня скуры і нават да [[Рак скуры|раку скуры]]. Пры адбіцьці сьвятла ад пяску ці сьнегу ультрафіялетавае выпраменьваньне можа трапіць на паверхню вока і прывесьці да так званай сьнегавой сьлепаты<ref>[http://uv.biospherical.com/student/page4.html Effects of UV Radiation on You] ''Student's Guide'' </ref>. Для абароны [[Вока|вачей]] варта выкарыстоўваць сонечныя акуляры, якія паглынаюць ултрафіялетавае выпраменьваньне. Для пазначэньня інтэнсіўнасьці ўльтрафіялетавага выпраменьваньня Сонца Міжнародная арганізацыя здароўя ўвяла ультрафіялетавы індэкс ({{мова-en|UV Index|скарочана}})<ref>[http://www.who.int/uv/intersunprogramme/activities/uv_index/en/ UV Index] WHO</ref>. Шкоднае для чалавека ўльтрафіялетавае выпраменьваньне ад Сонца часткова паглынаецца [[азон]]авым слоем у [[Атмасфэра Зямлі|атмасфэры Зямлі]] на вышыні прыкладна 20-25 км над узроўнем мора. Ня варта блытаць дзеяньне ўльтрафіялетавага сьвятла с сонечным ударам, які выклікаецца [[Інфрачырвонае выпраменьваньне|інфрачырвоным выпраменьваньнем]] Сонца.

Паводле свайго ўплыву на чалавека ўльтрафіялетавае выпраменьваньне ўмоўна падзяляецца на тры дыяпазоны:
* UV-A (УФ-А; ад 400~380 да 315 {{м|нана|н}}),
* UV-B (УФ-Б; ад 315 да 280 нм),
* UV-C (УФ-С; ад 280 да 10 нм)
Выпраменьваньне дыяпазону UV-B на 95% паглынаецца ў атмасфэры, але можа выклікаць загар, мутацыі ў ДНК і пашкоджаньне клетак. Самае шкоднае выпраменьваньне дыяпазону UV-C, якое цалкам паглынаецца азонавым слоем<ref name=nasa/>.

Ультрафіялетавае выпраменьваньне выклікае паступовае пажаўценьне паперы ды выцвятаньне пігмэнтаў.
[[Файл:UV LED Fluoresence.jpg|значак|справа|Ва ультрафіялетавым сьвятле на купюры ў 5 канадзкіх даляраў бачныя абарончыя валаскі, на купюры ў 20 даляраў ЗША бачная абарончая паласа, а аўтобусныя білеты моцна сьвецяцца]]
Ад [[Астранамічны аб’ект|астранамічных аб’ектаў]] ідзе ультрафіялетавае выпраменьваньне, што дае магчымасьць дадатковага вывучэньня іхняй будовы, калі зарэгістраваць толькі ультрафіялетавае выпраменьваньне. Існуюць дэтэктары і фільтры, празь якія не праходзіць бачнае сьвятло і якія прапускаюць ультрафіялетавае выпраменьваньне. Ультрафіялетавае выпраменьваньне выкарыстоўваецца ў мэдыцынскіх установах і крамах для кварцаваньня памяшканьняў. Узьдзеяньне ўльтрафіялетавага выпраменьваньня прыводзіць да памяншэньня канцэнтрацыі шкодных мікраарганізмаў у [[Паветра|паветры]]. Здольнасьць некаторых рэчываў флюарэсцыраваць пад узьдзеяньнем ультрафіялетавага выпраменьваньня выкарыстоўваецца, напрыклад, ў дадатковай абароне [[Грошы|грашовых купюр]], [[Аплатная картка|аплатных картак]], афіцыйных пячатак ад падробкі, у афармленьні начных клюбаў.


== Глядзіце таксама ==
== Глядзіце таксама ==
* [[Інфрачырвонае выпраменьваньне]]
* [[Інфрачырвонае выпраменьваньне]]
* [[Электрамагнітнае выпраменьваньне]]
* [[Электрамагнітнае выпраменьваньне]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}


== Вонкавыя спасылкі ==
== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons|Category:Ultraviolet light}}
{{Commons|Category:Ultraviolet light}}
* Элен, Джэні. ''[http://earthobservatory.nasa.gov/Features/UVB/ Ultraviolet Radiation: How it Affects Life on Earth]''. [[NASA]]. [[6 верасьня]] [[2001]] году. {{ref-en}}
* {{Спасылка|аўтар=Элен, Джэні.|url=http://earthobservatory.nasa.gov/Features/UVB/|загаловак=Ultraviolet Radiation: How it Affects Life on Earth|выдавец=[[NASA]]|дата публікацыі=6 верасьня 2001}}{{ref-en}}


{{Электрамагнітны спэктар}}
{{Электрамагнітны спэктар}}
{{Бібліяінфармацыя}}

{{Накід:Фізыка}}
{{Накід:Фізыка}}



Вэрсія ад 18:17, 27 траўня 2015

Выява ультафіялетавага выпраменьваньня Сонца

Ультрафіяле́тавае выпраме́ньваньне — электрамагнітнае выпраменьваньне з даўжынёй хвалі меншай, чым у бачнага сьвятла, але даўжэйшай, чым у рэнтгенаўскім выпраменьваньні, а менавіта ў прамежку 10—400 нм, і энэргіямі ад 3 да 124 эВ. Від выпраменьваньня (лац. ultra — за + «фіялетавы») названы з-за таго, што ягоны спэктар складаецца з электрамагнітных хваляў з частасьцямі, вышэйшымі за тыя, якія чалавек распазнае як фіялетавы колер. Гістарычна склалася, што вока чалавека не ўспрымае ўльтрафіялетавае выпраменьваньне. Гэта зьвязана з тым, што ультрафіялетавае выпраменьваньне паглынаецца вадой, якая ўваходзіць у склад рагавіцы вока. У рэдкіх выпадках людзі могуць бачыць яго ў дыяпазоне частасьцяў, блізкіх да фіялетавага колеру. Некаторыя птушкі, насякомыя, паўзуны і рыбы здольныя бачыць ўльтрафіялетавае выпраменьваньне ў частцы дыяпазону.

Упершыню ўльтрафіялетавае выпраменьваньне назіраў Ёган Рытэр (Johann Ritter) у 1801 годзе[1]. Ён раскладаў белае сьвятло з дапамогай прызмы і апраменьваў гэтым спэктрам паперу, прапітаную хлярыдам срэбра.

Крыніцамі ўльтрафіялетавага сьвятла зьяўляюцца Сонца і іншыя зоркі, электрычныя дугі, некаторыя лазэры, а таксама адмысловыя прылады кшталту лямпаў чорнага сьвятла. Ультрафіялетавае выпраменьваньне клясыфікуецца як неіянізуючае, але яно можа каталізаваць хімічныя рэакцыі, прымушаючы некаторыя рэчывы флюарэсцыраваць (сьвяціцца).

Ультрафіялетавае выпраменьваньне можа ўплываць на здароўе чалавека. Яно выклікае загар, прыводзіць да ўтварэньня вітаміну D у скуры. Празьмернае знаходжаньне чалавека на адкрытым сонечным сьвятле прыводзіць да катаракты[2], абгараньня скуры і нават да раку скуры. Пры адбіцьці сьвятла ад пяску ці сьнегу ультрафіялетавае выпраменьваньне можа трапіць на паверхню вока і прывесьці да так званай сьнегавой сьлепаты[3]. Для абароны вачей варта выкарыстоўваць сонечныя акуляры, якія паглынаюць ултрафіялетавае выпраменьваньне. Для пазначэньня інтэнсіўнасьці ўльтрафіялетавага выпраменьваньня Сонца Міжнародная арганізацыя здароўя ўвяла ультрафіялетавы індэкс (анг. UV Index)[4]. Шкоднае для чалавека ўльтрафіялетавае выпраменьваньне ад Сонца часткова паглынаецца азонавым слоем у атмасфэры Зямлі на вышыні прыкладна 20-25 км над узроўнем мора. Ня варта блытаць дзеяньне ўльтрафіялетавага сьвятла с сонечным ударам, які выклікаецца інфрачырвоным выпраменьваньнем Сонца.

Паводле свайго ўплыву на чалавека ўльтрафіялетавае выпраменьваньне ўмоўна падзяляецца на тры дыяпазоны:

  • UV-A (УФ-А; ад 400~380 да 315 нм),
  • UV-B (УФ-Б; ад 315 да 280 нм),
  • UV-C (УФ-С; ад 280 да 10 нм)

Выпраменьваньне дыяпазону UV-B на 95% паглынаецца ў атмасфэры, але можа выклікаць загар, мутацыі ў ДНК і пашкоджаньне клетак. Самае шкоднае выпраменьваньне дыяпазону UV-C, якое цалкам паглынаецца азонавым слоем[1].

Ультрафіялетавае выпраменьваньне выклікае паступовае пажаўценьне паперы ды выцвятаньне пігмэнтаў.

Ва ультрафіялетавым сьвятле на купюры ў 5 канадзкіх даляраў бачныя абарончыя валаскі, на купюры ў 20 даляраў ЗША бачная абарончая паласа, а аўтобусныя білеты моцна сьвецяцца

Ад астранамічных аб’ектаў ідзе ультрафіялетавае выпраменьваньне, што дае магчымасьць дадатковага вывучэньня іхняй будовы, калі зарэгістраваць толькі ультрафіялетавае выпраменьваньне. Існуюць дэтэктары і фільтры, празь якія не праходзіць бачнае сьвятло і якія прапускаюць ультрафіялетавае выпраменьваньне. Ультрафіялетавае выпраменьваньне выкарыстоўваецца ў мэдыцынскіх установах і крамах для кварцаваньня памяшканьняў. Узьдзеяньне ўльтрафіялетавага выпраменьваньня прыводзіць да памяншэньня канцэнтрацыі шкодных мікраарганізмаў у паветры. Здольнасьць некаторых рэчываў флюарэсцыраваць пад узьдзеяньнем ультрафіялетавага выпраменьваньня выкарыстоўваецца, напрыклад, ў дадатковай абароне грашовых купюр, аплатных картак, афіцыйных пячатак ад падробкі, у афармленьні начных клюбаў.

Глядзіце таксама

Крыніцы

Вонкавыя спасылкі

Ультрафіялетавае выпраменьваньнесховішча мультымэдыйных матэрыялаў