Глухаў

Глухаў
Глухів
Герб Глухава Сьцяг Глухава
Першыя згадкі:	992
Вобласьць:	Сумская
Плошча:	83,74 км² км²
Насельніцтва:	35,8 тысяч (2001)
Тэлефонны код:	+380-5444
Паштовы індэкс:	41400
Геаграфічныя каардынаты:	51°40′29″ пн. ш. 33°54′48″ у. д.
Глухаў на мапе Ўкраіны Глухаў
Галерэя здымкаў у Wikimedia Commons
Глухаўская меская рада

Глухаў (па-ўкраінску: Глухів) — горад на Севершчыне Ўкраіны, цэнтар Глухаўскага раёну Сумскай вобласьці. Разьмешчаны на рацэ Есмань. Плошча гораду — 83,74 км², насельніцтва — 35,8 тыс. чалавек (перапіс 2001). Сталіца Войска Запароскага працягу 1708—1764 гадоў і адміністрацыйны цэнтар Маларасейскай губэрні з 1765 па 1773 гады. Значны гістарычны цэнтар усходняга Палесься і сучасны культурны цэнтар Украіны.

Гісторыя

Сярэднявечча

Глухаў — адзін з самых старажытных гарадоў Украіны. Першы ўспамін аб ім як аб горадзе Чарнігаўскага княства сустракаецца ў Іпацьеўскім летапісе за 1152. Ускосныя гістарычныя крыніцы (царкоўная літаратура) згадваюць горад пад 992 годам, калі была створана Чарнігаўская эпархія і Глухаў увайшоў у яе склад. Першымі пасяленцамі тут былі паўночнікі, якія ў гэтых лясных і багністых месцах пакінулі пасьля сябе Глухаўскае гарадзішча — VI—VIII стст.

Першым вядомым нам глухаўскім князем у 1247 быў Сімяон Міхайлавіч, сын чарнігаўскага князя Міхаіла Ўсеваладавіча. Глухаўскім князям належалі шырокія зямлі паміж Глухавам і Навасілем, а таксама землі да поўначы ад наваселец Верхарэчча Акі з гарадамі Мцэнск, Белеў, Варатынскім, Адоеў (цяпер Расея).

У сярэдзіне XIII ст. Глухаў захапілі татара-манголы.

У першай палове XIV ст. Літва далучыла Чарнігава-Северскую зямлю, куды ўваходзіў і Глухаў (існуе меркаваньне, што гэта магло адбыцца 1320 адначасова з заваяваньнем Вялікім літоўскім князем Гедымінам Кіева і левага берага Дняпра).

У 1352 горадам і краем пракацілася сьмертаносная хваля чумы. Мор на доўгія гады перакрэсьліў пэрспэктывы гораду, ператварыўшы яго ў адно з шматлікіх паселішчаў, якія пераходзілі ад адной дзяржавы да іншай.

1503 горад увайшоў да Маскоўскай дзяржавы.

Па ўмовах Дзявулінскага перамір’я 1618 году, Глухаў адышоў да Рэчы Паспалітай. У гэты пэрыяд ён атрымаў Магдэбурскае права.

Новы час

З прычыны нацыянальна-вызваленчай вайны 1648—1654 гадоў Глухаў атрымаў статус соценнага гораду Нежынскага палка. У 1663—1665 гадах існаваў Глухаўскі полк на чале з палкоўнікамі Кірылам Гуляніцкім і Васілём Чаркашчаніцам.

У студзені 1664 польска-татарская армія караля Яна II Казіміра пацярпела цяжкае паражэньне ад расейска-казацкага гарнізона Глухава.

8 лютага 1668 маскоўскі ваявода Калагрываў апавяшчаў з Глухава Шарамецьева, што з прыходам у горад 1500 конных і пешых запарожцаў глухаўчане адразу ж сталі раіцца, як выгнаць царскіх ратнікаў. «Летапіс Самавідца» аб тым 1668 сьведчыць: «таксама і ў прагаліне, Міргарад, Батурыне ваяводаў ўзялі, а людзей пры іх быўшы загубілі, а Сосьніцкага і наўгародзкага і стародубовского подостававшы ў замках прыступамі, запорозские казакі з мяшчан ўсіх пабілі».

У XVIII ст. Глухаў апынуўся ў цэнтры важнейшых гістарычных і палітычных падзеяў, зьвязаных з Паўночнай вайной (1700—1721). А палітычны сыход гетмана Івана Мазэпы ад расейскага цара Пятра I заахвоціў апошняга на перанос сталіцы з Батурына ў Глухаў, які быў на грані зь межамі тагачаснай Расіі. Пад ціскам цара Пятра новым гетманам абралі Івана Скарападскім.

У перыяд з 1708 года па 1764 горад быў сталіцай Гетманщины і стаў рэзыдэнцыяй ўкраінскіх гетманаў. Дзьмітрый Яварніцкі ў адной са сваіх прац прыводзіць радкі з даведкі, складзенай як водгук на просьбу запарожцаў 1746 да імпэратрыцы Лізаветы Пятроўны аб наданьні ім артылерыі: "ліццё артилериы вырабляюць толькі Маларасійскай казакі, у горадзе Глухаве, пад глядзення вайсковай генеральнай канцылярыі на іх ўласным сродкі ".

У лютым 1750 на старшынскай радзе ў Глухаве гетманам левабярэжная Украіны абралі Кірыла Разумоўская.

А ў канцы 1763 было прынята складзеную Кірылам Разумоўскі і старшыной запіску «Аб аднаўленні старажытных правоў Маларосіі». У адказ Кацярына II ухіліла К. Разумоўскай ад пасады гетмана і перадаў кіраваньне Украіны другі Маларасійскай калегіі, «каб ўзрост і імя гетманаў знікла, ні токма б персона, якая была ўзведзена ў Тое годнасьць».

У 1764 годзе Гетманская дзяржава ліквідаваная. У 1765 г. з часткі левабярэжная Украіны была створана Маларасійская губэрня з адміністрацыйным цэнтрам у Глухаве.

Менавіта ў гэты час, улетку 1765, ва Украіну прыйшла бульба, калі ў Глухаў з Пецярбурга даслалі інструкцыю аб вырошчванні земляных яблыкаў, гэта значыць, бульбы, а ўвосень — 12 пудоў насеннай бульбы.

Пасьля адмены палкавога і сотняў дзяленьня (1782) Глухаў стаў павятовым горадам.

Замест казацкіх ваенных сотняў 1784 сфармавалі Глухоўскі карабінерскі полк (з 1796 г. — кірасірскі). Глухаўскія кірасіры вызначыліся ў француска-рускай вайне 1812 г., асабліва ў бітве за Шевардзінскі рэдут пад Барадзіным.

1813 полк узнагароджаны Георгіеўскімі штандарамі з надпісам «За адзнаку пры паразе і выгнаньні непрыяцеля з межаў Расіі 1812»

У 40-я гады XIX ст. Глухаў, дзякуючы разьмяшчэньню на галоўным шляху паміж Кіевам і Масквой, заняў ключавыя пазыцыі ў гандлёвым справе. Горад стаў цэнтрам хлебнай гандлю ўсёй левабярэжная Украіны.

У другой палове XIX стагодзьдзя пачынаецца архітэктурнае і культурнае адраджэньне горада ў асноўным за кошт мясцовых мэцэнатаў, перш за ўсё вядомага ўкраінскага прадпрымальніка Мікалая Арцём’евіча Цярэшчанкі. Глухаў становіцца лепшым павятовым горадам Чарнігаўшчыны.

У 1895 годзе ў горад была пракладзена чыгунка, што палепшыла эканамічнае становішча горада, яго сувязь з іншымі раёнамі Украіны і Расіі.

Найноўшы пэрыяд

25 сьнежня 1917 года пачалася ўкраінскага-бальшавіцкая вайна. Трыццацітысячны руская армія пад кіраўніцтвам У. Антонава-Аўсеенка чатырма групамі адправілася з Гомеля і Бранска на Украіну ў напрамках Чарнаўцы-Бахмач, Глухаў-Конотоп, Харкаў-Полтава-Лазовая. 19 студзеня 1918 г Бранская група захапіла Глухаў.

З 1920-х гадоў — горад становіцца акруговым і раённым цэнтрам Ноўгарад-Северскага акругі.

Галадамор 1932—1933 гадоў закрануў і Глухава. Тады, у 1932 годзе, у горадзе быў створаны гістарычны архіў, мэтай якога было ўпарадкаваньне архіўных матэрыялаў і распаўсюджваньне навукова-дасьледчай працы. А ў снежнi 1938 года адбылася перадача архіваў у НКУС.

У гады Другой сусьветнай вайны, з 7 верасьня 1941 па 1943 год, Глухаў быў акупаваны нямецкімі войскамі. Менавіта тут быў створаны партызанскі атрад, узначалены П. Кульбакі, які ўваходзіў у легендарнага злучэньні пад камандаваньнем С. А. Ковпака. 30 ЖНІЎНЯ 1943 падчас Чарнігаўскай-Прыпяцкай апэрацыі савецкія войскі адваявалі горад. Найменьне Глухаўскіх атрымалі 70-я гвардзейская стралковая дывізія, 226-я стралковая дывізія, 23-я танкавая брыгада, 1-я гвардзейская артылерыйская дывізія прарыву. З гэтай нагоды 1 верасьня ў Глухаве сьвяткуецца Дзень горада.

Глухаў быў адбудаваны на працягу 1943—1950 гг У 1950-х гг у горадзе разьвілася харчовая, лёгкая, перапрацоўчая прамысловасьць і новыя галіны: электратэхнічная, машынабудаўнічая, электронная. У гэты пэрыяд насельніцтва Глухава імкліва расьце.

У пачатку 1960-х гадоў у горадзе ствараецца воінская частка. А ўжо 1 студзені 1962 заступіў на баявое дзяжурства першы ракетны полк, узброены ракетным комплексам Р-14.

У пачатку 70-х гадоў пачалося актыўнае будаўніцтва новага мікрараёна на тэрыторыі былога садовага гаспадаркі «Трафіма сад».

Пасьля выхаду Украіны са складу СССР закрыліся буйныя прадпрыемствы горада і зьмянілася арыентацыя на культурную спадчыну.

1992 года на дзяржаўным узроўні Глухаў адзначыў сваё тысячагодзьдзе.

1994 года ў горадзе створаны Дзяржаўны гісторыка-культурны запаведнік.

З прыходам новага стагодзьдзя ў Глухаве пачынаецца капітальны рамонт камунальнай гаспадаркі і рэстаўрацыя гісторыка-культурных аб’ектаў.

6 лістапада 2008 горад адсьвяткаваў 300 гадоў з дня абвяшчэньня яго сталіцай Гетманшчыны і левабярэжная Украіны.

17 верасьня 2010 года ў рамках міжнароднага аўтапрабегу на рэтра аўтамабілях, які праходзіў па маршруце Санкт-Пецярбург — Масква — Кіеў, Глухаў наведалі прэзыдэнты Украіны і Расіі, Віктар Януковіч і Дзмітрый Мядзведзеў. Мэтай візыту кіраўнікоў дзяржаў было ўмацаваньне дружалюбных адносін брацкіх народаў.

Архітэктура і помнікі

У XVIII ст. Глухаў быў своеасаблівай горадабудаўнічай лябараторыі, дзе распрацоўваліся і увасабляліся розныя праектныя рашэньні. Адбылося пляніроўка крэпасьці і абносяць цэнтра горада землянымі валамі бастыённага тыпу з чатырма варотамі. Для тагачаснага гетмана Скарападскім быў пабудаваны драўляны двухпавярховы палац. Побач была Анастасіеўская царква. У межах бастыёнаў былі: дзявочы манастыр, Міхайлаўская царква са званіцай, Мікалаеўская царква (адзіная памятка таго, што захавалася) — (усе — каменныя); Сьвятадухаўская царква (у раёне Радзівонаўкі), Царква Раства (на Верыгін), Спаса -Праабражэнская царква, сабор Сьвятой Тройцы — (усе — драўляныя). Усе гэтыя будынкі былі зафіксаваныя на чарцяжы ад 1724 замежнага інжынэра па імя Валле (Wallin), які знаходзіўся на рускай службе.

Аднак пажар 1748 значна пашкодзіла горад, а таксама ўсе драўляныя царквы і хаты.

Аднаўленне горада пачалося, калі гетман Кірыл Разумоўскі з дазволу імпэратрыцы Лізаветы запрасіў у горад архітэктара Андрэя Квасова (1720? — пасьля 1770). Пад кіраўніцтвам Квасова, які стаў генэральным архітэктарам Глухава, горад быў адноўлены з улікам новых патрабаваньняў арыстакратычна настроенага гетмана. Былі пабудаваныя: палац для К. Разумоўскай, прыпалацавая царква, тэатральная заля для опер, бібліятэка, два пансіяната для «высакароднага Маларасійскага шляхецтва» і многае іншае. А пасьля адмены гетманства пры Кацярыне II ваенны генэрал-губэрнатар П. А. Румянцаў-Задунайскі дамогся ў імпэратрыцы дазволу на пабудову ў Глухаве Маларасійскай калегіі на тры паверхі, аднаго з лепшых у горадзе.

Але новы пажар у жніўні 1784 зноў спустошыла горад.

Сымбалі гораду
Нацыянальны пэдагагічны ўнівэрсытэт	Трох-Анастасіеўская царква і воданапорная вежа	Мікалаеўская царква	Спаса-Праабражэнская царква

Помнікі архітэктуры і помнікі гораду

Да гісторыка-архітэктурных помнікаў Глухава адносяцца:

• Мікалаеўская царква — галоўнае збудаваньне на Раднай плошчы, у якой навучалі на гетманства Д. Апостала і К. Разумоўскай, а раней вымавілі анафему Мазепе. Царква - помнік гісторыі і архітэктуры нацыянальнага значэньня, 1693—1695;
• Троханастасіеўская царква (1884-97) — збудаваная дзякуючы мясцовым мэцэната братам М. Л. і Ф. А. Цярэшчанкам.
• Спаса-Праабражэнская царква (1765) — тетраконховий храм;
• Узьнясенская царква — пабудавана ў 1767 годзе архітэктарам А. В. Квасова і перабудавана ў 1811 годзе;
• Гарадзкі краязнаўчы музэй разьмешчаны ў будынку былога Дваранскага сходу і зьяўляецца помнікам архітэктуры XIX ст., (1811 год);
• Кіеўскія вароты гарадзкой крэпасьці — помнік гісторыі, архітэктуры і горадабудаўніцтва XVIII ст., (1766—1769 гады);
• Архітэктурны ансамбаль на Кіева-Маскоўскай вуліцы («стомэтроўка») — на месцы якога знаходзілася будынкаў другога Маларасійскай Калегіі, пабудаваная па праекце архітэктара А. Квасова ў 1768—1782 гадах

У горадзе ўстаноўлены шэраг помнікаў, у прыватнасьці: кампазытараў Зьміцера Бартнянскага і М. Беразоўскаму (скульптар — Іна Каламіец), таксама, якія загінулі салдатам у гады Вялікай Айчыннай вайны і многія іншыя.

Не далёка ад Глухава (14 км) знаходзіцца Глінская Пустынь Сьвятога Раства Багародзіцы — мужчынскі манастыр (стаўрапігіяльнага).

Літаратура

• Энциклопедический Словарь Ф. А. Брокгауза и И. А. Ефрона. С.-Петербургъ, 1890—1907.  (рас.)

Глухаў — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў