Кірыліца

Кіры́ліца (кірылічны альфабэт, кірылічная абэцэда або кірылічная азбука) — альфабэт, якім паслугуюцца шэсьць славянскіх моваў — баўгарская, беларуская, македонская, расейская, сэрбская і ўкраінская, а таксама некалькі дзясяткаў іншых моваў былога СССР і краінаў Азіі.

Кірыліца разьвілася з глаголіцы, якую ў 9-м стагодзьдзі распрацавалі два браты Кірыла і Мятод. У адрозьненьне ад глаголіцы кірыліца мае значна больш падабенства да грэцкага альфабэту. Што да гісторыі стварэньня кірыліцы, навукоўцы пакуль не прыйшлі да канчатковага кансэнсусу. Найбольш верагодным стваральнікам кірыліцы лічыцца Клімэнт з Охрыду, вучань братоў Кірылы і Мятода.

Альфабэты славянскіх моваў

Беларускі альфабэт

А а	Б б	В в	Г г	Д д	Е е	Ё ё	Ж ж	З з	І і	Й й
К к	Л л	М м	Н н	О о	П п	Р р	С с	Т т	У у	Ў ў
Ф ф	Х х	Ц ц	Ч ч	Ш ш	Ы ы	Ь ь	Э э	Ю ю	Я я

• Ґ ґ — ужывалася да 1933 году, а таксама ўжываецца цяпер у мовазнаўчых тэкстах. Некаторыя мовазнаўцы выступаюць за вяртаньне літары ў альфабэт (месца — пасьля Г);
• ДЖ дж — дзьве літары, але адзін гук. У некаторых публікацыях пазначаецца ў альфабэце пасьля Д;
• ДЗ дз — так сама, як і ДЖ.

Баўгарскі альфабэт

А а	Б б	В в	Г г	Д д	Е е	Ж ж	З з	И и	Й й	К к
Л л	М м	Н н	О о	П п	Р р	С с	Т т	У у	Ф ф	Х х
Ц ц	Ч ч	Ш ш	Щ щ	Ъ ъ	Ь ь	Ю ю	Я я

Як беларускі, апрача:

• Няма Ў;
• Няма Ё;
• И замест І;
• Няма Э (а «Е» вымаўляецца як «Э»);
• Щ вымаўляецца «шт»;
• Ъ — галосны гук (шва).

Македонскі альфабэт

А а	Б б	В в	Г г	Д д	Ѓ ѓ	Е е	Ж ж	З з	Ѕ ѕ	И и
Ј ј	К к	Л л	Љ љ	М м	Н н	Њ њ	О о	П п	Р р	С с
Т т	Ќ ќ	У у	Ф ф	Х х	Ц ц	Ч ч	Џ џ	Ш ш

Як беларускі, апрача:

• Няма Ў;
• Няма Ё;
• И замест І;
• Няма Й (замест яго J);
• Няма Э (а «Е» вымаўляецца як «Э»);
• Љ љ — мяккі эль;
• Њ њ — мяккі энь;
• Ѓ ѓ — мяккі ~«гь»;
• Ќ ќ — мяккі ~«кь»;
• Џ, џ — як беларускі «дж»;
• Ѕ, ѕ — як беларускі «дз»;
• Няма Ю і Я;

Расейскі альфабэт

А а	Б б	В в	Г г	Д д	Е е	Ё ё	Ж ж	З з	И и	Й й
К к	Л л	М м	Н н	О о	П п	Р р	С с	Т т	У у	Ф ф
Х х	Ц ц	Ч ч	Ш ш	Щ щ	Ъ ъ	Ы ы	Ь ь	Э э	Ю ю	Я я

Як беларускі, апрача:

• Няма Ў;
• И замест І;
• Щ щ — мяккі доўгі «ш» (некаторыя лінгвісты ўважаюць за асобны гук). Там, дзе звычайна ў беларускай мове ўжываецца «шч»;
• Ъ ъ — цьвёрды знак. Адыгрывае тую ж ролю, што апостраф у беларускай мове;
• Г г — выбухны гук, адпавядае нашаму Ґ, а не Г;
• Ё ё — ужываецца факультатыўна, пры ўпарадкаваньні паводле альфабэту не адрозьніваецца ад Е е.

Стараславянская азбука

А а	Б б	В в	Г г	Д д	Є є	Ж ж	Ѕ ѕ	З з	І і	Ї ї
И и	Ћ ћ	К к	Л л	М м	Н н	О о	Ѻ ѻ	П п	Р р	С с
Т т	Ѹ ѹ	Ф ф	Ѳ ѳ	Х х	Ѡ ѡ	Ѿ ѿ	Щ щ	Ц ц	Ч ч	Ш ш
Ъ ъ	ЪІ ъі	Ь ь	Ѣ ѣ	Ю ю	Я я	Ѥ ѥ	Ѧ ѧ	Ѫ ѫ	Ѩ ѩ	Ѭ ѭ
Ѯ ѯ	Ѱ ѱ	Ѵ ѵ

Сучасны сэрбскі альфабэт

А а	Б б	В в	Г г	Д д	Ђ ђ	Е е	Ж ж	З з	И и	Ј ј
К к	Л л	Љ љ	М м	Н н	Њ њ	О о	П п	Р р	С с	Т т
Ћ ћ	У у	Ф ф	Х х	Ц ц	Ч ч	Џ џ	Ш ш

Як беларускі, апрача:

• Няма Ў;
• Няма Ё;
• И замест І;
• Няма Й (замест яго J);
• Няма Э (а «Е» вымаўляецца як «Э»);
• Љ љ — мяккі эль;
• Њ њ — мяккі энь;
• Ђ ђ — мяккі ~«дзь»;
• Ћ, ћ — мяккі ~«ть»;
• Џ, џ — як беларускі «дж»;
• Няма Ю і Я.

Украінскі альфабэт

А а	Б б	В в	Г г	Ґ ґ	Д д	Е е	Є є	Ж ж	З з	И и
І і	Ї ї	Й й	К к	Л л	М м	Н н	О о	П п	Р р	С с
Т т	У у	Ф ф	Х х	Ц ц	Ч ч	Ш ш	Щ щ	Ю ю	Я я	Ь ь

Як беларускі, апрача:

• Няма Ў;
• Няма Ы;
• Няма Ё;
• Няма Э (а «Е» вымаўляецца як «Э»);
• Є є — вымаўляецца як беларускі Е;
• Щ щ — вымаўляецца як беларускі «шч»;
• И и — вымаўляецца як беларускі Ы;
• Ї ї — вымаўляцца як беларускі ЙІ;

Іншыя мовы

Акрамя вышэй названых шасьці славянскіх моваў, нейкай формай кірылічнага альфабэту карыстаюцца (або карысталіся) наступныя мовы:

• Славянскія
  • Русінская мова
  • Царкоўнаславянская мова
• Каўкаскія
  • Абхаская
  • Аварская
  • Адыгейская
  • Кабардынская
  • Лезгінская
  • Чачэнская (1940—1991)
• Кітайскія
  • Дунганская
• Чукоцка-камчацкія
  • Карацкая
  • Чукоцкая
• Уральскія
  • Карэльская (1937—1989)
  • Комі
  • Мансі
  • Ханты
  • Удмурцкая
  • Ненецкая
• Індаарыйскія
  • Цыганская (у Сэрбіі й былым СССР)
• Індаіранскія
  • Асэтынская
  • Курдзкая (у былым СССР)
  • Таджыцкая
• Мангольскія
  • Бурацкая
  • Калмыцкая
  • Мангольская
• Раманскія
  • Румынская/малдаўская — гл. Малдаўская кірыліца
• Тунгускія
  • Нанайская
  • Эвэнк
• Цюрскія
  • Алтайская
  • Азэрбайджанская (1939—1991)
  • Балкарская
  • Казаская і гагаўская (з 1957)
  • Карачайская
  • Кіргіская
  • Татарская
  • Туркмэнская (1940—1994)
  • Туванская
  • Чуваская
  • Узбэцкая (1941—1998)
  • Якуцкая

Вонкавыя спасылкі

Кірыліца — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў