Латвійская Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка: розьніца паміж вэрсіямі
Knedlik-Pod (гутаркі | унёсак) |
|||
| Радок 56: | Радок 56: | ||
[[24 сьнежня]] [[1917]] году ў горадзе [[Валка]] Выканаўчы камітэт Савету працоўных, салдацкіх і безьзямельных дэпутатаў Латвіі прыняў дэклярацыю пра самавызначэньне Латвіі, у выніку чаго была ўтворанае дзяржаўнае ўтварэньне, вядомае як [[Рэспубліка Іскалату]]. Старшынём ураду быў прызначаны [[Фрыцыс Розіньш]]. Улада рэспублікі распаўсюджвалася на рэгіёны Латвіі, не занятыя нямецкімі войскамі, аднак у пачатку наступнага году нямецкія войскі занялі ўсю тэрыторыю сучаснае Латвіі. |
[[24 сьнежня]] [[1917]] году ў горадзе [[Валка]] Выканаўчы камітэт Савету працоўных, салдацкіх і безьзямельных дэпутатаў Латвіі прыняў дэклярацыю пра самавызначэньне Латвіі, у выніку чаго была ўтворанае дзяржаўнае ўтварэньне, вядомае як [[Рэспубліка Іскалату]]. Старшынём ураду быў прызначаны [[Фрыцыс Розіньш]]. Улада рэспублікі распаўсюджвалася на рэгіёны Латвіі, не занятыя нямецкімі войскамі, аднак у пачатку наступнага году нямецкія войскі занялі ўсю тэрыторыю сучаснае Латвіі. |
||
Пасьля падпісаньня [[3 сакавіка]] [[1918]] году [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]], паводле якога замацоўвалася адпадзеньне ад Расеі Балтыі, курляндзкі (поўдзень Латвіі) і ліфляндзкі (поўнач Латвіі без Латгаліі) соймы мясцовай арыстакратыі нямецкага паходжаньня 8 і 12 сакавіка адпаведна абвясьцілі ўтварэньне Курляндзкага й Лівонскага герцагстваў на тэрыторыях Курляндзкай, Ліфляндзкай і Эстляндзкай губэрняў. Нямецкае камандаваньне [[Обэр-Ост]]у прапаноўвала |
Пасьля падпісаньня [[3 сакавіка]] [[1918]] году [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]], паводле якога замацоўвалася адпадзеньне ад Расеі Балтыі, курляндзкі (поўдзень Латвіі) і ліфляндзкі (поўнач Латвіі без Латгаліі) соймы мясцовай арыстакратыі нямецкага паходжаньня 8 і 12 сакавіка адпаведна абвясьцілі ўтварэньне Курляндзкага й Лівонскага герцагстваў на тэрыторыях Курляндзкай, Ліфляндзкай і Эстляндзкай губэрняў. Нямецкае камандаваньне [[Обэр-Ост]]у прапаноўвала аб’яднаць гэтыя ўтварэньні ў асабістай уніі з [[Прусія]]й, разьлічваючы на дапамогу мясцовых немцаў. Увосень [[1918]] году новае [[Аб'яднанае Балтыйскае герцагства|герцагства]] было прызнанае нямецкім імпэратарам<ref>{{Кніга|аўтар = W. S. Hein.|частка = |загаловак = Baltic States: A Study of Their Origin and National Development, Their Seizure and Incorporation Into the U.S.S.R. : Third Interim Report of the Select Committee on Communist Aggression, House of Representatives, Eighty-third Congress, Second Session|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва = |год = 1954|том = |старонкі = |старонак = 537|сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>. Неўзабаве, [[9 лістапада]] [[1918]] году ў Нямеччыне адбылася рэвалюцыя і была абвешчаная [[Ваймарская рэспубліка|рэспубліка]]. Новае кіраўніцтва аддало загад пра вывад нямецкіх войскаў з Балтыі і герцагства спыніла сваё існаваньне. |
||
У той жа час [[18 лістапада]] [[1918]] году Народнай радай на чале з Карлісам Улманісам і Янісам Чакстэ, якія прадстаўлялі шэраг латвійскіх партыяў і арганізацыяў, грунтуючыся на раней прынятых рэзалюцыях, была абвешчаная незалежная Латвійская Рэспубліка. Гэты дзень лічыцца Днём Незалежнасьці ў сучаснай Латвіі. [[7 сьнежня]] немцы афіцыйна перадалі свае паўнамоцтвы новаму ўраду на чале з Улманісам<ref>{{Кніга|аўтар = John Hiden.|частка = |загаловак = The Baltic States and Weimar Ostpolitik|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва = Cambridge University Press|год = 2002|том = |старонкі = |старонак = 292|сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>. |
У той жа час [[18 лістапада]] [[1918]] году Народнай радай на чале з Карлісам Улманісам і Янісам Чакстэ, якія прадстаўлялі шэраг латвійскіх партыяў і арганізацыяў, грунтуючыся на раней прынятых рэзалюцыях, была абвешчаная незалежная Латвійская Рэспубліка. Гэты дзень лічыцца Днём Незалежнасьці ў сучаснай Латвіі. [[7 сьнежня]] немцы афіцыйна перадалі свае паўнамоцтвы новаму ўраду на чале з Улманісам<ref>{{Кніга|аўтар = John Hiden.|частка = |загаловак = The Baltic States and Weimar Ostpolitik|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва = Cambridge University Press|год = 2002|том = |старонкі = |старонак = 292|сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>. |
||
[[17 сьнежня]] гэтага ж году выйшаў маніфэст Часовага працоўна-сялянскага ўраду Латвіі, лідэрам якога быў Пэтэрыс Стучка. Гэтым маніфэстам |
[[17 сьнежня]] гэтага ж году выйшаў маніфэст Часовага працоўна-сялянскага ўраду Латвіі, лідэрам якога быў Пэтэрыс Стучка. Гэтым маніфэстам аб’яўлялася ўстанаўленьне савецкае формы ўлады. Узброеныя сілы Латвійскае Сацыялістычнае Савецкае Рэспублікі, якія складаліся з чальцоў г.зв. [[латыскія стралкі|Латыскіх стралкоў]] ды іншых частак [[Чырвоная армія|Чырвонай арміі]], здолелі хутка захапіць большую частку тэрыторыі сучаснае Латвіі, пакінуўшы пад кантролем часовага ўраду на чале з [[Карліс Улманіс|Карлісам Улманісам]] невялікі фрагмэнт тэрыторыі вакол гораду [[Ліепая]], што на паўднёвым захадзе краіны. [[3 студзеня]] была занятая Рыга, [[13 студзеня]] ў Рызе адбылося абвяшчэньне Латвійскае Сацыялістычнае Савецкае Рэспублікі. |
||
[[22 сьнежня]] [[1918]] году Ўладзімер Ленін падпісаў «Дэкрэт Савету Народных Камісараў пра прызнаньне незалежнасьці ''Латвійскае Савецкае Рэспублікі Латвіі''», паводле якога абвяшчалася, у прыватнасьці, даручэньне вайсковым і грамадзянскім уладам Расеі дапамагаць савецкаму ўраду Латвіі ў авалоданьні ўсёй тэрыторыяй краіны<ref>{{Кніга|аўтар = Министерство иностранных дел СССР.|частка = |загаловак = Документы внешней политики СССР|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = {{М.}}|выдавецтва = Государственное издательство политической литературы|год = 1959|том = 1 (7 ноября 1917 г. — 31 декабря 1918 г.)|старонкі = 621-622|старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>. У савецкай гістарыяграфіі гэтая дата лічылася пачаткам латвійскае дзяржаўнасьці, яна ж працягвае лічыцца падобнай датай і ў гістарыяграфіі сучаснае Расеі<ref>{{Кніга|аўтар = Под ред. проф. О. И. Чистякова.|частка = І|загаловак = История отечественного государства и права. Учебник|арыгінал = |спасылка = http://franchajzi.ru/history/chistjakov_o_i__istorija_otechestvennogo_gosudarstva_i_prava__chast%27_2__m__2000__494_s_3.html|адказны = |выданьне = |месца = М.|выдавецтва = БЕК|год = 1999|том = |старонкі = 87|старонак = 360|сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>. |
[[22 сьнежня]] [[1918]] году Ўладзімер Ленін падпісаў «Дэкрэт Савету Народных Камісараў пра прызнаньне незалежнасьці ''Латвійскае Савецкае Рэспублікі Латвіі''», паводле якога абвяшчалася, у прыватнасьці, даручэньне вайсковым і грамадзянскім уладам Расеі дапамагаць савецкаму ўраду Латвіі ў авалоданьні ўсёй тэрыторыяй краіны<ref>{{Кніга|аўтар = Министерство иностранных дел СССР.|частка = |загаловак = Документы внешней политики СССР|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = {{М.}}|выдавецтва = Государственное издательство политической литературы|год = 1959|том = 1 (7 ноября 1917 г. — 31 декабря 1918 г.)|старонкі = 621-622|старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>. У савецкай гістарыяграфіі гэтая дата лічылася пачаткам латвійскае дзяржаўнасьці, яна ж працягвае лічыцца падобнай датай і ў гістарыяграфіі сучаснае Расеі<ref>{{Кніга|аўтар = Под ред. проф. О. И. Чистякова.|частка = І|загаловак = История отечественного государства и права. Учебник|арыгінал = |спасылка = http://franchajzi.ru/history/chistjakov_o_i__istorija_otechestvennogo_gosudarstva_i_prava__chast%27_2__m__2000__494_s_3.html|адказны = |выданьне = |месца = М.|выдавецтва = БЕК|год = 1999|том = |старонкі = 87|старонак = 360|сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>. |
||
| Радок 70: | Радок 70: | ||
Вясною [[1919]] году ўрад Улманіса атрымаў падтрымку нямецкіх фармаваньняў [[Фрайкор]]у і здолеў аднавіць кантроль над страчанымі тэрыторыямі. [[22 траўня]] гэтага ж году войскі ўраду Латвійскае Рэспублікі ўзялі пад кантроль Рыгу, у выніку чаго сілы ЛССР былі адкінутыя на ўсход краіны ў [[Латгалія|Латгалію]], якая потым у пачатку [[1920]] году была адваяваная сумесным латвійска-[[Польская Рэспубліка (1918-1939)|польскім]] наступам. У выніку гэтага наступу былі ўзятыя [[Дзьвінск]] і Рэжыца (сучасн. [[Рэзэкнэ]]), з прычыны чаго ЛССР спыніла сваё існаваньне. |
Вясною [[1919]] году ўрад Улманіса атрымаў падтрымку нямецкіх фармаваньняў [[Фрайкор]]у і здолеў аднавіць кантроль над страчанымі тэрыторыямі. [[22 траўня]] гэтага ж году войскі ўраду Латвійскае Рэспублікі ўзялі пад кантроль Рыгу, у выніку чаго сілы ЛССР былі адкінутыя на ўсход краіны ў [[Латгалія|Латгалію]], якая потым у пачатку [[1920]] году была адваяваная сумесным латвійска-[[Польская Рэспубліка (1918-1939)|польскім]] наступам. У выніку гэтага наступу былі ўзятыя [[Дзьвінск]] і Рэжыца (сучасн. [[Рэзэкнэ]]), з прычыны чаго ЛССР спыніла сваё існаваньне. |
||
[[11 жніўня]] [[1920]] году |
[[11 жніўня]] [[1920]] году ўрад Латвійскае Рэспублікі падпісаў з РСФСР Мірную дамову між Расеяй і Латвіяй, такім чынам Расея прызнала незалежнасьць Латвіі і прызнала ўрад Латвійскае Рэспублікі ў якасьці яе паўнапраўнага палітычнага прадстаўніка. Разам з гэтым, у дамове падкрэсьлівалася адсутнасьць якіх-небудзь прэтэнзіяў датычна латвійскага народу й зямлі<ref>{{Кніга|аўтар = Министерство иностранных дел СССР.|частка = |загаловак = Документы внешней политики СССР|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = {{М.}}|выдавецтва = Государственное издательство политической литературы|год = 1959|том = 3 (1920.07.1 — 1921.03.18)|старонкі = 101-116|старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>. |
||
== Крыніцы == |
== Крыніцы == |
||
Вэрсія ад 07:51, 9 красавіка 2014
| Латвійская Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка лат. Latvijas Sociālistiskā Padomju Republika | |||||
| |||||
| |||||
| Дзяржаўны гімн: «Internacionāle» | |||||
| |||||
| Афіцыйная мова | латыская, расейская, рэгіянальныя мовы[1] | ||||
| Сталіца | Рыга (да 22 траўня 1919), Рэжыца, Дзьвінск | ||||
| Форма кіраваньня Старшыня ўраду
|
Сацыялістычная рэспубліка Пэтэрыс Стучка | ||||
| Незалежнасьць — абвешчаная — ліквідаваная |
17 сьнежня 1918 13 студзеня 1920 | ||||
.svg)
.svg)
| Гісторыя Латвіі |
.svg){kind=small}
Раньняя гісторыя
Сярэднявечча
Новы час
Найноўшы час
|
Латві́йская Сацыялісты́чная Саве́цкая Рэспу́бліка (па-латыску: Latvijas Sociālistiskā Padomju Republika) — кароткатэрміновае дзяржаўнае ўтварэньне ў форме сацыялістычнае рэспублікі, утворанае падчас вайны за незалежнасьць Латвіі і якое існавала на тэрыторыі сучаснае Латвіі. Абвешчаная 17 сьнежня 1918 году пры палітычнай, эканамічнай і вайсковай падтрымцы рэжыму Ўладзімера Леніна ў Расеі. Кіраўніком ураду зьяўляўся пісьменьнік, юрыст і адзін з арганізатараў Камуністычнае партыі Латвіі Пэтэрыс Стучка.
Утварэньне
24 сьнежня 1917 году ў горадзе Валка Выканаўчы камітэт Савету працоўных, салдацкіх і безьзямельных дэпутатаў Латвіі прыняў дэклярацыю пра самавызначэньне Латвіі, у выніку чаго была ўтворанае дзяржаўнае ўтварэньне, вядомае як Рэспубліка Іскалату. Старшынём ураду быў прызначаны Фрыцыс Розіньш. Улада рэспублікі распаўсюджвалася на рэгіёны Латвіі, не занятыя нямецкімі войскамі, аднак у пачатку наступнага году нямецкія войскі занялі ўсю тэрыторыю сучаснае Латвіі.
Пасьля падпісаньня 3 сакавіка 1918 году Берасьцейскага міру, паводле якога замацоўвалася адпадзеньне ад Расеі Балтыі, курляндзкі (поўдзень Латвіі) і ліфляндзкі (поўнач Латвіі без Латгаліі) соймы мясцовай арыстакратыі нямецкага паходжаньня 8 і 12 сакавіка адпаведна абвясьцілі ўтварэньне Курляндзкага й Лівонскага герцагстваў на тэрыторыях Курляндзкай, Ліфляндзкай і Эстляндзкай губэрняў. Нямецкае камандаваньне Обэр-Осту прапаноўвала аб’яднаць гэтыя ўтварэньні ў асабістай уніі з Прусіяй, разьлічваючы на дапамогу мясцовых немцаў. Увосень 1918 году новае герцагства было прызнанае нямецкім імпэратарам[2]. Неўзабаве, 9 лістапада 1918 году ў Нямеччыне адбылася рэвалюцыя і была абвешчаная рэспубліка. Новае кіраўніцтва аддало загад пра вывад нямецкіх войскаў з Балтыі і герцагства спыніла сваё існаваньне.
У той жа час 18 лістапада 1918 году Народнай радай на чале з Карлісам Улманісам і Янісам Чакстэ, якія прадстаўлялі шэраг латвійскіх партыяў і арганізацыяў, грунтуючыся на раней прынятых рэзалюцыях, была абвешчаная незалежная Латвійская Рэспубліка. Гэты дзень лічыцца Днём Незалежнасьці ў сучаснай Латвіі. 7 сьнежня немцы афіцыйна перадалі свае паўнамоцтвы новаму ўраду на чале з Улманісам[3].
17 сьнежня гэтага ж году выйшаў маніфэст Часовага працоўна-сялянскага ўраду Латвіі, лідэрам якога быў Пэтэрыс Стучка. Гэтым маніфэстам аб’яўлялася ўстанаўленьне савецкае формы ўлады. Узброеныя сілы Латвійскае Сацыялістычнае Савецкае Рэспублікі, якія складаліся з чальцоў г.зв. Латыскіх стралкоў ды іншых частак Чырвонай арміі, здолелі хутка захапіць большую частку тэрыторыі сучаснае Латвіі, пакінуўшы пад кантролем часовага ўраду на чале з Карлісам Улманісам невялікі фрагмэнт тэрыторыі вакол гораду Ліепая, што на паўднёвым захадзе краіны. 3 студзеня была занятая Рыга, 13 студзеня ў Рызе адбылося абвяшчэньне Латвійскае Сацыялістычнае Савецкае Рэспублікі.
22 сьнежня 1918 году Ўладзімер Ленін падпісаў «Дэкрэт Савету Народных Камісараў пра прызнаньне незалежнасьці Латвійскае Савецкае Рэспублікі Латвіі», паводле якога абвяшчалася, у прыватнасьці, даручэньне вайсковым і грамадзянскім уладам Расеі дапамагаць савецкаму ўраду Латвіі ў авалоданьні ўсёй тэрыторыяй краіны[4]. У савецкай гістарыяграфіі гэтая дата лічылася пачаткам латвійскае дзяржаўнасьці, яна ж працягвае лічыцца падобнай датай і ў гістарыяграфіі сучаснае Расеі[5].
Палітыка
Урад Стучкі працягнуў ажыцьцяўленьне камуністычных рэформаў і палітыкі, распачатых пры ліквідаваным раней урадзе г.зв. Іскалату. Некаторыя рэформы, такія як экспрапрыяцыя ўласнасьці «буржуазіі» (то бок, сярэдняй і вышэйшае клясаў), напачатку мелі папулярнасьць серад насельніцтва краіны. Разам з гэтым, урад Стучкі прыняў рашэньне пра нацыяналізацыю сельскагаспадарчых надзелаў, што прывяло да незадавальненьня ўрадам ЛССР серад сялянаў і цяжкіх эканамічных наступстваў у гарадох. Гэта прываяло, у сваю чаргу, да адмовы сялянаў у пастаўкі прадуктаў харчаваньня на ўрадавых умовах, праз што недахоп харчу ў гарадох стаў крытычным. У мескай мясцовасьці пачаўся голад, урад пачаў тэрор па мескіх і сельскіх раёнах у пошуках контрарэвалюцыянэраў, якія нібыта былі вінаватыя ў праліках ураду. Серад падобных захадаў адзначылася, у прыватнасьці, існаваньне рэвалюцыйных трыбуналаў.
Ліквідацыя
Вясною 1919 году ўрад Улманіса атрымаў падтрымку нямецкіх фармаваньняў Фрайкору і здолеў аднавіць кантроль над страчанымі тэрыторыямі. 22 траўня гэтага ж году войскі ўраду Латвійскае Рэспублікі ўзялі пад кантроль Рыгу, у выніку чаго сілы ЛССР былі адкінутыя на ўсход краіны ў Латгалію, якая потым у пачатку 1920 году была адваяваная сумесным латвійска-польскім наступам. У выніку гэтага наступу былі ўзятыя Дзьвінск і Рэжыца (сучасн. Рэзэкнэ), з прычыны чаго ЛССР спыніла сваё існаваньне.
11 жніўня 1920 году ўрад Латвійскае Рэспублікі падпісаў з РСФСР Мірную дамову між Расеяй і Латвіяй, такім чынам Расея прызнала незалежнасьць Латвіі і прызнала ўрад Латвійскае Рэспублікі ў якасьці яе паўнапраўнага палітычнага прадстаўніка. Разам з гэтым, у дамове падкрэсьлівалася адсутнасьць якіх-небудзь прэтэнзіяў датычна латвійскага народу й зямлі[6].
Крыніцы
- ^ Сайт дзяржаўнае мовы Латвіі (Valsts valoda). (8 сакавіка 1919) Latviajs Padomju Valdības dekrēts par oficiālos rakstos lietojamām valodām (лат.) Valsts valoda Праверана 15 студзеня 2014 г.
- ^ W. S. Hein. Baltic States: A Study of Their Origin and National Development, Their Seizure and Incorporation Into the U.S.S.R. : Third Interim Report of the Select Committee on Communist Aggression, House of Representatives, Eighty-third Congress, Second Session. — 1954. — 537 с.
- ^ John Hiden. The Baltic States and Weimar Ostpolitik. — Cambridge University Press, 2002. — 292 с.
- ^ Министерство иностранных дел СССР. Документы внешней политики СССР. — М.: Государственное издательство политической литературы, 1959. — Т. 1 (7 ноября 1917 г. — 31 декабря 1918 г.). — С. 621-622.
- ^ Под ред. проф. О. И. Чистякова. І // История отечественного государства и права. Учебник. — М.: БЕК, 1999. — С. 87. — 360 с.
- ^ Министерство иностранных дел СССР. Документы внешней политики СССР. — М.: Государственное издательство политической литературы, 1959. — Т. 3 (1920.07.1 — 1921.03.18). — С. 101-116.
Літаратура
- Hannes Valter. Ausalt ja avameelselt Landeswehri sõjast, Võnnu lahingust, Riia operatsioonist. — Tallinn: Perioodika, 1989.
- Popoff, George. The City of the Red Plague: Soviet Rule in a Baltic Town. — London; New York: George Allen & Unwin; E.P. Dutton & Co, 1932.
- Zile, Zigurds L. 8 // Legal Thought and the Formation of Law and Legal Institutions in the Socialist Soviet Republic of Latvia, 1917–1920. — Journal of Baltic Studies. — Т. 3. — С. 195-204.