Старажытнаруская мова

Астрамірава Эвангельле (11 ст.)

Старажытнаруская мова (па-расейску: древнерусский язык, па-ўкраінску: давньоруська мова), мовазнаўчы тэрмін з дваістым значэньнем: меркаванай протамовы і пісьмовай мовы ўсходнеславянскіх народаў.

I. Протамова

Так азначаецца, з аднаго боку, гутарковая мова ўсходнеславянскіх плямёнаў перад часам іх шырэйшага рассяленьня і распаду на асобныя ўсходнеславянскія народы, прыблізна ў 13—14 ст. Сынонім гэтага тэрміну — усходнеславянская протамова.

Мэтазгоднасць увядзеньня такой навуковай канцэпцыі ставілася пад пытаньне з пач. 20 ст., напр., праф. О. Гуерам. Канцэпцыя крытыкавалася за палітычную, "вялікадзяржаўную", а не навуковую матывацыю стварэньня беларускімі мовазнаўцамі пэрыяду беларусізацыі 1920-х гадоў, пазней — Я. Станкевічам.

II. Пісьмовая мова

З другога боку, так азначаецца пісьмовая (літаратурная) мова ўсходніх славян з моманту ўзьнікненьня (11 ст.) да распаду (14 ст.), часам і да 17 ст. Традыцыйна, у азначэньні як пісьмовай мовы, выразныя праявы адметнасьцяў вялікарускай, украінскай і беларускай моваў прыпісваюцца да 14 ст., і асабліва да 15 ст. Сынонім гэтага азначэньня — тэрмін агульнаўсходнеславянская мова, прапанаваны М. І. Таўстым.

Тэрміны "старажытнаруская мова" і "стараруская мова" (старарасейская) былі фактычна аб'яднаныя ў працы расійскіх мовазнаўцаў: "Словарь русского языка 11—17 вв." пад рэд. акадэміка АН СССР Бархударава.

Як і канцэпцыя протамовы, і на тых жа падставах, канцэпцыя крытыкавалася ў мовазнаўстве БССР 1920-х гадоў і Я. Станкевічам.

Крыніцы

• А. Е. Супрун Введение в славянскую филологию. — Мінск, 1989. — С. 33-37.
• І. Будзько. Гістарычная лінгвістычная тэрміналогія: генезіс, дублетнасць і перспектывы развіцця // Гістарычны альманах. Том 9. 2003. — Гродна, 2003. С.164—168.
• Г. А. Хабургаев. Древнерусский язык // Языки мира. Славянские языки. М., Academia, 2005, с. 418—438.
• Н. Н. Дурново. Избранные работы по истории русского языка. М., 2000 (работы 1920-х гг.)