Емэн: розьніца паміж вэрсіямі

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
MerlIwBot (гутаркі | унёсак)
д робат дадаў: ki:Yemen
Legobot (гутаркі | унёсак)
д Bot: Migrating 178 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q805 (translate me)
Радок 99: Радок 99:


{{Краіны Азіі}}
{{Краіны Азіі}}

[[ace:Yaman]]
[[kbd:Йемен]]
[[af:Jemen]]
[[als:Jemen]]
[[am:የመን (አገር)]]
[[ang:Ȝemen]]
[[ar:اليمن]]
[[an:Yemen]]
[[arc:ܝܡܢ]]
[[frp:Yèmen]]
[[ast:Yeme]]
[[gn:Jemẽ]]
[[az:Yəmən]]
[[bn:ইয়েমেন]]
[[zh-min-nan:Yemen]]
[[ba:Йемен]]
[[be:Емен]]
[[bcl:Yemen]]
[[bg:Йемен]]
[[bar:Jemen]]
[[bo:ཡེ་མེན།]]
[[bs:Jemen]]
[[br:Yemen]]
[[bxr:Йемен]]
[[ca:Iemen]]
[[cv:Йемен]]
[[ceb:Yemen]]
[[cs:Jemen]]
[[co:Yemen]]
[[cy:Yemen]]
[[da:Yemen]]
[[de:Jemen]]
[[dv:ޔަމަން]]
[[nv:Shádiʼááhjí Ásáí Bikéyah]]
[[dsb:Jemen]]
[[et:Jeemen]]
[[el:Υεμένη]]
[[en:Yemen]]
[[es:Yemen]]
[[eo:Jemeno]]
[[ext:Yemen]]
[[eu:Yemen]]
[[fa:یمن]]
[[hif:Yemen]]
[[fo:Jemen]]
[[fr:Yémen]]
[[fy:Jemen]]
[[ga:Poblacht Éimin]]
[[gv:Yn Yeaman]]
[[gag:Yemen]]
[[gd:Iemen]]
[[gl:Iemen - اليمن]]
[[ki:Yemen]]
[[gu:યેમેન]]
[[hak:Ya̍p-mùn]]
[[xal:Йеменмудин Орн]]
[[ko:예멘]]
[[haw:Iemene]]
[[hy:Եմեն]]
[[hi:यमन]]
[[hsb:Jemen]]
[[hr:Jemen]]
[[io:Yemen]]
[[ilo:Yemen]]
[[bpy:ইয়েমেন]]
[[id:Yaman]]
[[ia:Yemen]]
[[ie:Yemen]]
[[os:Йемен]]
[[zu:IYemen]]
[[is:Jemen]]
[[it:Yemen]]
[[he:תימן]]
[[jv:Yaman]]
[[kl:Yemen]]
[[kn:ಯೆಮೆನ್]]
[[pam:Yemen]]
[[ka:იემენი]]
[[csb:Jemen]]
[[kk:Йемен]]
[[kw:Yemen]]
[[rw:Yemeni]]
[[sw:Yemen]]
[[kv:Йемен]]
[[ht:Yemèn]]
[[ku:Yemen]]
[[ky:Йемен]]
[[lad:Teman]]
[[lez:Йемен]]
[[la:Iemenia]]
[[lv:Jemena]]
[[lb:Jemen]]
[[lt:Jemenas]]
[[lij:Yemen]]
[[li:Jeme]]
[[ln:Yeméni]]
[[lmo:Yemen]]
[[hu:Jemen]]
[[mk:Јемен]]
[[ml:യെമൻ]]
[[mr:येमेनचे प्रजासत्ताक]]
[[arz:اليمن]]
[[mzn:یمن]]
[[ms:Yaman]]
[[mn:Йемен]]
[[my:ယီမင်နိုင်ငံ]]
[[nah:Yemen]]
[[na:Yemen]]
[[nl:Jemen]]
[[ne:गणतन्त्र यमन]]
[[ja:イエメン]]
[[nap:Yemen]]
[[pih:Yemen]]
[[no:Jemen]]
[[nn:Jemen]]
[[nov:Yemen]]
[[oc:Iemèn]]
[[or:ୟେମନ]]
[[uz:Yaman]]
[[pnb:یمن]]
[[pap:Yemen]]
[[ps:یمن]]
[[pms:Yemen]]
[[tpi:Yemen]]
[[nds:Jemen]]
[[pl:Jemen]]
[[pt:Iémen]]
[[crh:Yemen]]
[[ro:Yemen]]
[[qu:Yaman]]
[[ru:Йемен]]
[[sah:Йиэмэн]]
[[se:Jemen]]
[[sa:यमन]]
[[sco:Yemen]]
[[stq:Jemen]]
[[sq:Jemeni]]
[[scn:Yemen]]
[[simple:Yemen]]
[[ss:IYemeni]]
[[sk:Jemen]]
[[sl:Jemen]]
[[szl:Jymyn]]
[[so:Yemen]]
[[ckb:یەمەن]]
[[sr:Јемен]]
[[sh:Jemen]]
[[su:Yaman]]
[[fi:Jemen]]
[[sv:Jemen]]
[[tl:Yemen]]
[[ta:யெமன்]]
[[kab:Yamen]]
[[tt:Йәмән]]
[[te:యెమన్]]
[[th:ประเทศเยเมน]]
[[tg:Яман]]
[[tr:Yemen]]
[[tk:Ýemen]]
[[udm:Йемен]]
[[bug:Yaman]]
[[uk:Ємен]]
[[ur:یمن]]
[[ug:يەمەن]]
[[vec:Jemen]]
[[vi:Yemen]]
[[vo:Yämän]]
[[fiu-vro:Jeemen]]
[[war:Yemen]]
[[wo:Yaman]]
[[wuu:也门]]
[[yi:תימן]]
[[yo:Yemen]]
[[zh-yue:也門]]
[[diq:Yemen]]
[[zea:Jeem’n]]
[[bat-smg:Jemens]]
[[zh:也门]]

Вэрсія ад 18:28, 8 сакавіка 2013

Емэн
الجمهورية اليمنية
Al-Ǧumhūriyyah al-Yamaniyyah
Сьцяг Емэну Герб Емэну
Сьцяг Герб
Дзяржаўны гімн: «Аб’яднаная рэспубліка»
Месцазнаходжаньне Емэну
Афіцыйная мова арабская
Сталіца Сана
Найбуйнейшы горад Сана
Форма кіраваньня Рэспубліка
Алі Абдула Салех
Алі Мухамэд Муджавар
Плошча
 • агульная
 • адсотак вады
49-е месца ў сьвеце
527 968 км²
нязначны
Насельніцтва
 • агульнае (2009)
 • шчыльнасьць
51-е месца ў сьвеце
23 580 000
44,7/км²
СУП
 • агульны (2008)
 • на душу насельніцтва
110-е месца ў сьвеце
$55,393 млрд
$2410
Валюта Емэнскі рыял (YER)
Незалежнасьць
— аб’яднаньне

22 траўня 1990
Аўтамабільны знак YAR
Дамэн верхняга ўзроўню .ye
Тэлефонны код +967
Мапа Емэну
Мапа Емэну

Рэспу́бліка Е́мэн альбо Е́мэн — краіна на паўднёвым усходзе Азіі, мяжуе з Саудаўскай Арабіяй і Аманам.

На захадзе выходзіць да Чырвонага мора, на поўдні — да Адэнскай затокі Індыйскага акіяну. Працягласьць берагавой лініі — 1500 км. З тэрыторыі Емэну можна кантраляваць стратэгічна важную ў міжнародным суднаходзтве Баб эль-Мандэбскую пратоку. Емэну належыць выспа Сакотра, шэраг іншых выспаў у Адэнскай затоцы і Чырвоным моры. Сталіца — горад Сана (больш за 1,5 млн чал.). Іншыя буйныя месты — Адэн (каля 500 тыс.) і Хадэйда (каля 350 тыс.) — зьяўляюцца марскімі партамі. Афіцыйная мова — арабская. Нацыянальнае сьвята — 22 траўня — Дзень абвяшчэньня Емэнскай Рэспублікі, якая ўтварылася ў 1990 шляхам добраахвотнага аб’яднаньня Емэнскай Арабскай Рэспублікі і Народнай Дэмакратычнай Рэспублікі Емэн. Нацыянальная валюта — емэнскі рыял (199 ем. р. — 1 дал. ЗША).

Адміністрацыйна Емэн падзяляецца на 19 правінцыяў. Дваццатай самастойнай адміністрацыйнай адзінкай зьяўляецца сталіца м. Сана.

Гісторыя

У 1918 пасьля распаду Асманскай імпэрыі Паўночны Емэн атрымаў незалежнасьць. Улада перайшла да духоўнага і сьвецкага лідэра Поўначы імама Ях’і, якому ў выніку ўзброенай барацьбы супраць унутраных і вонкавых праціўнікаў удалося да сярэдзіны 1920-х гадоў аб’яднаць плямёны Паўночнага Емэну ў дзяржаву з сталіцай у м. Сана.

26 верасьня 1962 году ў Сане адбылася антыманархічная рэвалюцыя, якая скінула дынастыю імамаў, і была абвешчаная Емэнская Арабская Рэспубліка.

Паўднёвы Емен здабыў незалежнасьць у 1967 пасьля лютай барацьбы супраць брытанскага каляніялізму. З 1970 ён называецца Народна-Дэмакратычнай Рэспублікай Емэн (сталіца — м. Адэн) і абвясьціў аб сваім разьвіцьці па шляху сацыялістычнай арыентацыі. У 1990 кіраўніцтва НДРЕ прызнала агульнанацыянальнае лідэрства прэзыдэнта ЕАР А. А. Салеха і пайшло на аб’яднаньне НДРЕ і ЕАР 22 траўня 1990.

Непаразуменьні, якія захоўваліся паміж кіраўнікамі былых частак Емэна прывялі ў траўні 1994 да грамадзянскай вайны, у якой Сана ў пачатку ліпеня атрымала пераканаўчую перамогу, а лідэрам паўднёваемэнскіх сэпаратыстаў давялося зьбегчы за мяжу. У 2002 яны былі амніставаныя.

Палітыка

Емэнская Рэспубліка — прэзыдэнцкая рэспубліка. Асноўны закон — Канстытуцыя, зацьверджаная 21 траўня 1990 на паасобных паседжаньнях Заканадаўчага савету ЕАР і Вярхоўнай народнай рады НДРЕ, уступіла ў сілу ў траўні 1991. У лютым 2001 адбыўся ўсенародны рэфэрэндум, на якім былі ўхваленыя папраўкі да Канстытуцыі, накіраваныя на ўмацаваньне асабістай улады прэзыдэнта Емэну. Тэрмін яго паўнамоцтваў павялічыўся да 7 гадоў (раней — пяць).

Па Канстытуцыі, дзяржаўнай рэлігіяй зьяўляецца іслам, а шарыят — крыніцай заканадаўства.

Прэзыдэнт — Алі Абдула Салех (з 1978). У верасьні 2007 пры падтрымцы 77,17% выбарнікаў перавыбраны на новы тэрмін падчас прамых выбараў на альтэрнатыўнай аснове. Адзіны кандыдат ад апазыцыйнага блёка «Аблічча Муштарак» Ф. Бэн Шамлан атрымаў 21,82% галасоў.

Віцэ-прэзыдэнт — Абдураба Мансур Гадзі (з 3 кастрычніка 1994).

Вышэйшы заканадаўчы орган — Палата дэпутатаў, якая абіраецца на 6 гадоў і складаецца з 301 чальцоў. Цяперашні склад парлямэнту абраны 27 красавіка 2003 на шматпартыйнай аснове. Месцы разьмяркоўваюцца наступным чынам: кіруючая партыя УНК — 229 месцаў (76%), «Іслах» — 46, ЕСП — 7, Насэрысцкая партыя — 3, партыя «Баас» — 2, незалежныя кандыдаты — 14. Маршалкам Парлямэнту ў лютым 2008 абраны чалец УНК Ях’я Алі Ар-Раі. Наступныя выбары — у красавіку 2009.

У адпаведнасьці з рашэньнем лютаўскага рэфэрэндуму 2001, Кансультацыйная рада (Савет Шуры) зьмяніла свой статус, атрымаўшы некаторыя паўнамоцтвы ў галіне заканадаўства. Складаецца з 111 чальцоў, прызначаных прэзыдэнцкім указам. Па сутнасьці Кансультацыйная рада зьяўляецца другой палатай парлямэнту і ўпаўнаважаная (разам з Палатай дэпутатаў) прымаць рашэньні па пытаньнях, датычных плянаў разьвіцьця краіны, зацьвярджэньня важных міжнародных дамоваў і да т. п. Старшыня — Абдэль Азіз Абдэль Гані.

У красавіку 2007 сфармаваны новы склад Рады Міністраў на чале з прэм’ер-міністрам Алі Мухамадам Аль-Муджаварам.

У арт. 144 Канстытуцыі Емэнскай Рэспублікі прадугледжаны прынцып мясцовага самакіраваньня, у адпаведнасьці зь якім кожная адміністрацыйная адзінка валодае адноснай самастойнасьцю і павінна быць прадстаўленая Мясцовай радай (абіраецца прамым і роўным галасаваньнем). На выбарах у мясцовыя рады, якія адбыліся ўвосені 2006 УНК атрымаў 74% галасоў.

У адпаведнасьці з арт. 5 Канстытуцыі ў краіне дзейнічае шматпартыйная сыстэма. Налічваецца больш за 30 палітычных партыяў і рухаў, хоць афіцыйна зарэгістравана 19. Кіруючай партыяй зьяўляецца Усеагульны народны кангрэс (УНК), створаны 24 жніўня 1982. Старшыня — прэзыдэнт А. А. Салех, намесьнікі — віцэ-прэзідэнт А. Мансур Гадзі і А. Аль-Ар’яні (былы генсакратар УНК), генэральны сакратар — А. Баджамаль.

Апазыцыя — блёк «Ліка муштарак», які аб’яднаў «Іслах» (партыя ісламісцкага кшталту, заснаваная 13 верасьня 1990 прадстаўнікамі «Братоў-мусульманаў»), Емэнскую сацыялістычную партыю, Насэрысцкую партыю, Партыю арабскага сацыялістычнага адраджэньня «Баас», Партыю Аль-Хак, Саюз народных сілаў, Емэнскі юніянісцкі блок, Лібэральную канстытуцыйную партыю, Лігу сыноў Емэну і інш.

Унутрыпалітычнае становішча ў Емене ў цэлым устойлівае. Урад кантралюе сытуацыю, нягледзячы на супрацьстаяньне ўрадавых войскаў з узброенымі фармаваньнямі арганізацыі «Веруючая моладзь», якое працягваецца у паўночнай правінцыі Сада.

У 2007 і ў пачатку 2008 па паўднёвых правінцыях краіны пракацілася хваля масавых хваляваньняў, пры разгоне якіх загінулі дзясяткі чалавек. Узмацніліся рознагалосьсі ўладаў зь Емэнскай сацпартыяй, якую ўрад вінаваціць у распальваньні сэпаратысцкіх настрояў на поўдні.

Лінія нацэленая на ўмацаваньне аўтарытарнага характару ўлады, якая праводзіцца рэжымам пры абвяшчэньні афіцыйнага курсу на дэмакратызацыю, разьвіцьцё інстытутаў грамадзянскай супольнасьці.

Пры падтрымцы ЗША ў краіне праводзіцца кампанія па выяўленьні і нэўтралізацыі ніжэйшых суполак «Аль-Каіды». У ліпені 2007 у выніку тэрарыстычнага акту ў правінцыі Марыб, адказнасьць за які ўлады ўсклалі на «Аль-Каіду», загінулі 10 чалавек (у тым ліку 8 гішпанскіх турыстаў і 2 емэнцы).

Геаграфія

Адміністрацыйны падзел

Эканоміка

Дэмаграфія

Насельніцтва — 20,2 млн чал. (ацэнка, сьнежань 2007 г.), у асноўным арабы. Да 750 тыс. емэнцаў жывуць у іншых краінах Арабійскай паўвыспы.

Дзяржаўная рэлігія — іслам. Па канфэсійнай прыкмеце насельніцтва падзяляецца ў асноўным на дзьве прыблізна роўныя па колькасьці групы: сунітаў шафііцкага кшталту і шыітаў-зейдытаў (якія не прызнаюць шыіцкіх імамаў). Існуюць таксама суполкі ісмаілітаў і юдэяў. У краіне дзейнічаюць строгія рэлігійныя законы, уключаючы забарону на ўжываньне алкагольных напояў і сьвініны.

Культура

Рознае

Вонкавыя спасылкі

Емэнсховішча мультымэдыйных матэрыялаў