Емэн: розьніца паміж вэрсіямі
д робат дадаў: ki:Yemen |
д Bot: Migrating 178 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q805 (translate me) |
||
Радок 99: | Радок 99: | ||
{{Краіны Азіі}} |
{{Краіны Азіі}} |
||
[[ace:Yaman]] |
|||
[[kbd:Йемен]] |
|||
[[af:Jemen]] |
|||
[[als:Jemen]] |
|||
[[am:የመን (አገር)]] |
|||
[[ang:Ȝemen]] |
|||
[[ar:اليمن]] |
|||
[[an:Yemen]] |
|||
[[arc:ܝܡܢ]] |
|||
[[frp:Yèmen]] |
|||
[[ast:Yeme]] |
|||
[[gn:Jemẽ]] |
|||
[[az:Yəmən]] |
|||
[[bn:ইয়েমেন]] |
|||
[[zh-min-nan:Yemen]] |
|||
[[ba:Йемен]] |
|||
[[be:Емен]] |
|||
[[bcl:Yemen]] |
|||
[[bg:Йемен]] |
|||
[[bar:Jemen]] |
|||
[[bo:ཡེ་མེན།]] |
|||
[[bs:Jemen]] |
|||
[[br:Yemen]] |
|||
[[bxr:Йемен]] |
|||
[[ca:Iemen]] |
|||
[[cv:Йемен]] |
|||
[[ceb:Yemen]] |
|||
[[cs:Jemen]] |
|||
[[co:Yemen]] |
|||
[[cy:Yemen]] |
|||
[[da:Yemen]] |
|||
[[de:Jemen]] |
|||
[[dv:ޔަމަން]] |
|||
[[nv:Shádiʼááhjí Ásáí Bikéyah]] |
|||
[[dsb:Jemen]] |
|||
[[et:Jeemen]] |
|||
[[el:Υεμένη]] |
|||
[[en:Yemen]] |
|||
[[es:Yemen]] |
|||
[[eo:Jemeno]] |
|||
[[ext:Yemen]] |
|||
[[eu:Yemen]] |
|||
[[fa:یمن]] |
|||
[[hif:Yemen]] |
|||
[[fo:Jemen]] |
|||
[[fr:Yémen]] |
|||
[[fy:Jemen]] |
|||
[[ga:Poblacht Éimin]] |
|||
[[gv:Yn Yeaman]] |
|||
[[gag:Yemen]] |
|||
[[gd:Iemen]] |
|||
[[gl:Iemen - اليمن]] |
|||
[[ki:Yemen]] |
|||
[[gu:યેમેન]] |
|||
[[hak:Ya̍p-mùn]] |
|||
[[xal:Йеменмудин Орн]] |
|||
[[ko:예멘]] |
|||
[[haw:Iemene]] |
|||
[[hy:Եմեն]] |
|||
[[hi:यमन]] |
|||
[[hsb:Jemen]] |
|||
[[hr:Jemen]] |
|||
[[io:Yemen]] |
|||
[[ilo:Yemen]] |
|||
[[bpy:ইয়েমেন]] |
|||
[[id:Yaman]] |
|||
[[ia:Yemen]] |
|||
[[ie:Yemen]] |
|||
[[os:Йемен]] |
|||
[[zu:IYemen]] |
|||
[[is:Jemen]] |
|||
[[it:Yemen]] |
|||
[[he:תימן]] |
|||
[[jv:Yaman]] |
|||
[[kl:Yemen]] |
|||
[[kn:ಯೆಮೆನ್]] |
|||
[[pam:Yemen]] |
|||
[[ka:იემენი]] |
|||
[[csb:Jemen]] |
|||
[[kk:Йемен]] |
|||
[[kw:Yemen]] |
|||
[[rw:Yemeni]] |
|||
[[sw:Yemen]] |
|||
[[kv:Йемен]] |
|||
[[ht:Yemèn]] |
|||
[[ku:Yemen]] |
|||
[[ky:Йемен]] |
|||
[[lad:Teman]] |
|||
[[lez:Йемен]] |
|||
[[la:Iemenia]] |
|||
[[lv:Jemena]] |
|||
[[lb:Jemen]] |
|||
[[lt:Jemenas]] |
|||
[[lij:Yemen]] |
|||
[[li:Jeme]] |
|||
[[ln:Yeméni]] |
|||
[[lmo:Yemen]] |
|||
[[hu:Jemen]] |
|||
[[mk:Јемен]] |
|||
[[ml:യെമൻ]] |
|||
[[mr:येमेनचे प्रजासत्ताक]] |
|||
[[arz:اليمن]] |
|||
[[mzn:یمن]] |
|||
[[ms:Yaman]] |
|||
[[mn:Йемен]] |
|||
[[my:ယီမင်နိုင်ငံ]] |
|||
[[nah:Yemen]] |
|||
[[na:Yemen]] |
|||
[[nl:Jemen]] |
|||
[[ne:गणतन्त्र यमन]] |
|||
[[ja:イエメン]] |
|||
[[nap:Yemen]] |
|||
[[pih:Yemen]] |
|||
[[no:Jemen]] |
|||
[[nn:Jemen]] |
|||
[[nov:Yemen]] |
|||
[[oc:Iemèn]] |
|||
[[or:ୟେମନ]] |
|||
[[uz:Yaman]] |
|||
[[pnb:یمن]] |
|||
[[pap:Yemen]] |
|||
[[ps:یمن]] |
|||
[[pms:Yemen]] |
|||
[[tpi:Yemen]] |
|||
[[nds:Jemen]] |
|||
[[pl:Jemen]] |
|||
[[pt:Iémen]] |
|||
[[crh:Yemen]] |
|||
[[ro:Yemen]] |
|||
[[qu:Yaman]] |
|||
[[ru:Йемен]] |
|||
[[sah:Йиэмэн]] |
|||
[[se:Jemen]] |
|||
[[sa:यमन]] |
|||
[[sco:Yemen]] |
|||
[[stq:Jemen]] |
|||
[[sq:Jemeni]] |
|||
[[scn:Yemen]] |
|||
[[simple:Yemen]] |
|||
[[ss:IYemeni]] |
|||
[[sk:Jemen]] |
|||
[[sl:Jemen]] |
|||
[[szl:Jymyn]] |
|||
[[so:Yemen]] |
|||
[[ckb:یەمەن]] |
|||
[[sr:Јемен]] |
|||
[[sh:Jemen]] |
|||
[[su:Yaman]] |
|||
[[fi:Jemen]] |
|||
[[sv:Jemen]] |
|||
[[tl:Yemen]] |
|||
[[ta:யெமன்]] |
|||
[[kab:Yamen]] |
|||
[[tt:Йәмән]] |
|||
[[te:యెమన్]] |
|||
[[th:ประเทศเยเมน]] |
|||
[[tg:Яман]] |
|||
[[tr:Yemen]] |
|||
[[tk:Ýemen]] |
|||
[[udm:Йемен]] |
|||
[[bug:Yaman]] |
|||
[[uk:Ємен]] |
|||
[[ur:یمن]] |
|||
[[ug:يەمەن]] |
|||
[[vec:Jemen]] |
|||
[[vi:Yemen]] |
|||
[[vo:Yämän]] |
|||
[[fiu-vro:Jeemen]] |
|||
[[war:Yemen]] |
|||
[[wo:Yaman]] |
|||
[[wuu:也门]] |
|||
[[yi:תימן]] |
|||
[[yo:Yemen]] |
|||
[[zh-yue:也門]] |
|||
[[diq:Yemen]] |
|||
[[zea:Jeem’n]] |
|||
[[bat-smg:Jemens]] |
|||
[[zh:也门]] |
Вэрсія ад 18:28, 8 сакавіка 2013
Емэн الجمهورية اليمنية Al-Ǧumhūriyyah al-Yamaniyyah | |||||
| |||||
Дзяржаўны гімн: «Аб’яднаная рэспубліка» | |||||
Афіцыйная мова | арабская | ||||
Сталіца | Сана | ||||
Найбуйнейшы горад | Сана | ||||
Форма кіраваньня | Рэспубліка Алі Абдула Салех Алі Мухамэд Муджавар | ||||
Плошча • агульная • адсотак вады |
49-е месца ў сьвеце 527 968 км² нязначны | ||||
Насельніцтва • агульнае (2009) • шчыльнасьць |
51-е месца ў сьвеце 23 580 000 44,7/км² | ||||
СУП • агульны (2008) • на душу насельніцтва |
110-е месца ў сьвеце $55,393 млрд $2410 | ||||
Валюта | Емэнскі рыял (YER) | ||||
Незалежнасьць — аб’яднаньне |
22 траўня 1990 | ||||
Аўтамабільны знак | YAR | ||||
Дамэн верхняга ўзроўню | .ye | ||||
Тэлефонны код | +967 | ||||
Рэспу́бліка Е́мэн альбо Е́мэн — краіна на паўднёвым усходзе Азіі, мяжуе з Саудаўскай Арабіяй і Аманам.
На захадзе выходзіць да Чырвонага мора, на поўдні — да Адэнскай затокі Індыйскага акіяну. Працягласьць берагавой лініі — 1500 км. З тэрыторыі Емэну можна кантраляваць стратэгічна важную ў міжнародным суднаходзтве Баб эль-Мандэбскую пратоку. Емэну належыць выспа Сакотра, шэраг іншых выспаў у Адэнскай затоцы і Чырвоным моры. Сталіца — горад Сана (больш за 1,5 млн чал.). Іншыя буйныя месты — Адэн (каля 500 тыс.) і Хадэйда (каля 350 тыс.) — зьяўляюцца марскімі партамі. Афіцыйная мова — арабская. Нацыянальнае сьвята — 22 траўня — Дзень абвяшчэньня Емэнскай Рэспублікі, якая ўтварылася ў 1990 шляхам добраахвотнага аб’яднаньня Емэнскай Арабскай Рэспублікі і Народнай Дэмакратычнай Рэспублікі Емэн. Нацыянальная валюта — емэнскі рыял (199 ем. р. — 1 дал. ЗША).
Адміністрацыйна Емэн падзяляецца на 19 правінцыяў. Дваццатай самастойнай адміністрацыйнай адзінкай зьяўляецца сталіца м. Сана.
Гісторыя
У 1918 пасьля распаду Асманскай імпэрыі Паўночны Емэн атрымаў незалежнасьць. Улада перайшла да духоўнага і сьвецкага лідэра Поўначы імама Ях’і, якому ў выніку ўзброенай барацьбы супраць унутраных і вонкавых праціўнікаў удалося да сярэдзіны 1920-х гадоў аб’яднаць плямёны Паўночнага Емэну ў дзяржаву з сталіцай у м. Сана.
26 верасьня 1962 году ў Сане адбылася антыманархічная рэвалюцыя, якая скінула дынастыю імамаў, і была абвешчаная Емэнская Арабская Рэспубліка.
Паўднёвы Емен здабыў незалежнасьць у 1967 пасьля лютай барацьбы супраць брытанскага каляніялізму. З 1970 ён называецца Народна-Дэмакратычнай Рэспублікай Емэн (сталіца — м. Адэн) і абвясьціў аб сваім разьвіцьці па шляху сацыялістычнай арыентацыі. У 1990 кіраўніцтва НДРЕ прызнала агульнанацыянальнае лідэрства прэзыдэнта ЕАР А. А. Салеха і пайшло на аб’яднаньне НДРЕ і ЕАР 22 траўня 1990.
Непаразуменьні, якія захоўваліся паміж кіраўнікамі былых частак Емэна прывялі ў траўні 1994 да грамадзянскай вайны, у якой Сана ў пачатку ліпеня атрымала пераканаўчую перамогу, а лідэрам паўднёваемэнскіх сэпаратыстаў давялося зьбегчы за мяжу. У 2002 яны былі амніставаныя.
Палітыка
Емэнская Рэспубліка — прэзыдэнцкая рэспубліка. Асноўны закон — Канстытуцыя, зацьверджаная 21 траўня 1990 на паасобных паседжаньнях Заканадаўчага савету ЕАР і Вярхоўнай народнай рады НДРЕ, уступіла ў сілу ў траўні 1991. У лютым 2001 адбыўся ўсенародны рэфэрэндум, на якім былі ўхваленыя папраўкі да Канстытуцыі, накіраваныя на ўмацаваньне асабістай улады прэзыдэнта Емэну. Тэрмін яго паўнамоцтваў павялічыўся да 7 гадоў (раней — пяць).
Па Канстытуцыі, дзяржаўнай рэлігіяй зьяўляецца іслам, а шарыят — крыніцай заканадаўства.
Прэзыдэнт — Алі Абдула Салех (з 1978). У верасьні 2007 пры падтрымцы 77,17% выбарнікаў перавыбраны на новы тэрмін падчас прамых выбараў на альтэрнатыўнай аснове. Адзіны кандыдат ад апазыцыйнага блёка «Аблічча Муштарак» Ф. Бэн Шамлан атрымаў 21,82% галасоў.
Віцэ-прэзыдэнт — Абдураба Мансур Гадзі (з 3 кастрычніка 1994).
Вышэйшы заканадаўчы орган — Палата дэпутатаў, якая абіраецца на 6 гадоў і складаецца з 301 чальцоў. Цяперашні склад парлямэнту абраны 27 красавіка 2003 на шматпартыйнай аснове. Месцы разьмяркоўваюцца наступным чынам: кіруючая партыя УНК — 229 месцаў (76%), «Іслах» — 46, ЕСП — 7, Насэрысцкая партыя — 3, партыя «Баас» — 2, незалежныя кандыдаты — 14. Маршалкам Парлямэнту ў лютым 2008 абраны чалец УНК Ях’я Алі Ар-Раі. Наступныя выбары — у красавіку 2009.
У адпаведнасьці з рашэньнем лютаўскага рэфэрэндуму 2001, Кансультацыйная рада (Савет Шуры) зьмяніла свой статус, атрымаўшы некаторыя паўнамоцтвы ў галіне заканадаўства. Складаецца з 111 чальцоў, прызначаных прэзыдэнцкім указам. Па сутнасьці Кансультацыйная рада зьяўляецца другой палатай парлямэнту і ўпаўнаважаная (разам з Палатай дэпутатаў) прымаць рашэньні па пытаньнях, датычных плянаў разьвіцьця краіны, зацьвярджэньня важных міжнародных дамоваў і да т. п. Старшыня — Абдэль Азіз Абдэль Гані.
У красавіку 2007 сфармаваны новы склад Рады Міністраў на чале з прэм’ер-міністрам Алі Мухамадам Аль-Муджаварам.
У арт. 144 Канстытуцыі Емэнскай Рэспублікі прадугледжаны прынцып мясцовага самакіраваньня, у адпаведнасьці зь якім кожная адміністрацыйная адзінка валодае адноснай самастойнасьцю і павінна быць прадстаўленая Мясцовай радай (абіраецца прамым і роўным галасаваньнем). На выбарах у мясцовыя рады, якія адбыліся ўвосені 2006 УНК атрымаў 74% галасоў.
У адпаведнасьці з арт. 5 Канстытуцыі ў краіне дзейнічае шматпартыйная сыстэма. Налічваецца больш за 30 палітычных партыяў і рухаў, хоць афіцыйна зарэгістравана 19. Кіруючай партыяй зьяўляецца Усеагульны народны кангрэс (УНК), створаны 24 жніўня 1982. Старшыня — прэзыдэнт А. А. Салех, намесьнікі — віцэ-прэзідэнт А. Мансур Гадзі і А. Аль-Ар’яні (былы генсакратар УНК), генэральны сакратар — А. Баджамаль.
Апазыцыя — блёк «Ліка муштарак», які аб’яднаў «Іслах» (партыя ісламісцкага кшталту, заснаваная 13 верасьня 1990 прадстаўнікамі «Братоў-мусульманаў»), Емэнскую сацыялістычную партыю, Насэрысцкую партыю, Партыю арабскага сацыялістычнага адраджэньня «Баас», Партыю Аль-Хак, Саюз народных сілаў, Емэнскі юніянісцкі блок, Лібэральную канстытуцыйную партыю, Лігу сыноў Емэну і інш.
Унутрыпалітычнае становішча ў Емене ў цэлым устойлівае. Урад кантралюе сытуацыю, нягледзячы на супрацьстаяньне ўрадавых войскаў з узброенымі фармаваньнямі арганізацыі «Веруючая моладзь», якое працягваецца у паўночнай правінцыі Сада.
У 2007 і ў пачатку 2008 па паўднёвых правінцыях краіны пракацілася хваля масавых хваляваньняў, пры разгоне якіх загінулі дзясяткі чалавек. Узмацніліся рознагалосьсі ўладаў зь Емэнскай сацпартыяй, якую ўрад вінаваціць у распальваньні сэпаратысцкіх настрояў на поўдні.
Лінія нацэленая на ўмацаваньне аўтарытарнага характару ўлады, якая праводзіцца рэжымам пры абвяшчэньні афіцыйнага курсу на дэмакратызацыю, разьвіцьцё інстытутаў грамадзянскай супольнасьці.
Пры падтрымцы ЗША ў краіне праводзіцца кампанія па выяўленьні і нэўтралізацыі ніжэйшых суполак «Аль-Каіды». У ліпені 2007 у выніку тэрарыстычнага акту ў правінцыі Марыб, адказнасьць за які ўлады ўсклалі на «Аль-Каіду», загінулі 10 чалавек (у тым ліку 8 гішпанскіх турыстаў і 2 емэнцы).
Геаграфія
Адміністрацыйны падзел
Эканоміка
Дэмаграфія
Насельніцтва — 20,2 млн чал. (ацэнка, сьнежань 2007 г.), у асноўным арабы. Да 750 тыс. емэнцаў жывуць у іншых краінах Арабійскай паўвыспы.
Дзяржаўная рэлігія — іслам. Па канфэсійнай прыкмеце насельніцтва падзяляецца ў асноўным на дзьве прыблізна роўныя па колькасьці групы: сунітаў шафііцкага кшталту і шыітаў-зейдытаў (якія не прызнаюць шыіцкіх імамаў). Існуюць таксама суполкі ісмаілітаў і юдэяў. У краіне дзейнічаюць строгія рэлігійныя законы, уключаючы забарону на ўжываньне алкагольных напояў і сьвініны.
Культура
Рознае
Вонкавыя спасылкі
Емэн — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў