Кобрынь: розьніца паміж вэрсіямі

	Кобрынь
	; У цэнтры места
Герб Кобрыня	Сьцяг Кобрыня
Першыя згадкі:	1287
Магдэбурскае права:	10 сьнежня 1589
Вобласьць:	Берасьцейская
Раён:	Кобрынскі
Насельніцтва:	51 166 (2009)
Тэлефонны код:	+375 1642
Паштовы індэкс:	225301—225306, 225860
Аўтамабільны код:	1
Геаграфічныя каардынаты:	52° пн. ш. 24° у. д. / 52° пн. ш. 24° у. д.Каардынаты: 52° пн. ш. 24° у. д. / 52° пн. ш. 24° у. д.
	Кобрынь на мапе Беларусі Кобрынь
	Галерэя здымкаў у Wikimedia Commons

Інтэрактыўны прагляд гісторыі

← Папярэдняя зьмена Наступная зьмена →

Змесціва выдалена Змесціва дададзена

ВізуальнаВікіразметка

Лінейны

Вэрсія ад 05:14, 17 лютага 2013

Ко́брынь — места ў Беларусі, на сутоках рэчак Мухавец, Кобрынка і канала Бона. Адміністрацыйны цэнтар Кобрынскага раёну Берасьцейскай вобласьці. Насельніцтва 51 166 чалавек (2009)^[1]. Знаходзіцца за 52 км на ўсход ад Берасьця, за 295 км ад Менску. Чыгуначная станцыя на лініі Берасьце — Гомель. Вузел аўтамабільных дарог на Менск, Берасьце, Пінск, Ковель, Маларыту.

Кобрынь — магдэбурскае места гістарычнай Берасьцейшчыны, колішняя сталіца княства.

Назва

Існуе некалькі вэрсіяў паходжаньня тапоніму «Кобрынь»^[2]. На думку беларускага географа В. Жучкевіча, назва места ўтварылася ад імя зьніклага народу «обры», які паводле старажытных летапісаў насяляў Заходняе Палесьсе^[3]. Згодна з меркаваньнем І. Сташэўскага тапонім утварыўся праз засваеньне кельцкага імя Кобрунус^[4], тым часам А. Трубачоў адкідаў кельцкае паходжаньне як неабгрунтаванае і тлумачыў слова «Кобрынь» як вынік складаньня прэфіксу -к са стараславянскім -брьние (бруд)^[5].

У пісьмовых гістарычных крыніцах часоў Вялікага Княства Літоўскага места згадваецца вылучна пад назвай Кобрынь, гэтак жа яго называлі мясцовыя жыхары^[6]. Цяперашняя афіцыйная назва «Кобрын» — калькаваньне з расейскай мовы.

Гісторыя

Першы пісьмовы ўспамін пра Кобрынь як уладаньне князёў ўладзімера-валынскіх зьмяшчаецца ў Іпацьеўскім летапісе і датуецца 1287:

	Се аз, князь Володимер, сын Васильков, внук Романов, пишу грамоту: дал есмь княгине своей, по своем животе город свой Кобрынь и с людьми, и с данью, како при мне даяли, тако и по мне ать дають княгине моей...
—Іпацьеўскі летапіс

У пач. XIV ст. паселішча далучылася да Вялікага Княства Літоўскага. З 1366 Кобрынь знаходзіўся ў валоданьні вялікага князя Альгерда. Цягам XIV ст. на месцы старажытнага дзядзінца і пасаду збудавалі драўляныя замкі (існавалі да кан. XVIII)^[7]. У 1404 места зрабілася сталіцай княства, што знаходзілася ў валоданьні Рамана Ратненскага, пачынальніка роду князёў Кобрынскіх. Пад 1465 упершыню згадваецца Спаскі манастыр. У 1-й пал. XVI ст. у месьце збудавалі касьцёл^[7].

У 1519 Кобрынь зрабіўся цэнтрам староства, а ў 1520 — сталіцай павету Падляскага ваяводзтва. З 1532 места знаходзілася ў валоданьні каралевы і вялікай княгіні Боны Сфорцы, за якой юрыдычна аформілася Кобрынская эканомія і распачаліся мэліярацыйныя працы (канал каралевы Боны)^[7]. Станам на 1563, паводле рэвізіі, у Кобрыні было 377 двароў; асноўныя вуліцы — Астрамецкая, Балоцкая, Берасьцейская, Пінская, Ратненская, Чаравачыцкая^[8]; дзейнічалі касьцёл, 3 праваслаўныя царквы, Спаскі манастыр^[9]. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай (1565—1566) места страціла павятовы статус і ўвайшло ў склад Берасьцейскага павету Берасьцейскага ваяводзтва.

У 1586 Кобрынь перайшоў да каралевы і вялікай княгіні Ганны Ягелонкі, дачкі Боны Сфорцы і Жыгімонта Старога, якая адрозьнівалася актыўнасьцю ў палітычных і гаспадарчых справах. 10 сьнежня 1589 яна надала месту Магдэбурскае права, а таксама пячатку і герб: «у срэбным полі выява сьвятых Ганны і Марыі зь немаўлём Езусам на руках»^[10]. Ганна асабіста ўручыла жыхарам прывілей, падпісаны нядаўна абраным каралём і вялікім князем Жыгімонтам Вазам. У 1596 Спаскі манастыр прыняў Унію^[9].

Сымболіка гістарычнай Кобрыншчыны
Пячатка князя кобрынскага Рамана Фёдаравіча, 1387
Рэканструкцыя А. Цітова гістарычнага мескага герба, 1589
Герб Кобрыня з прывілею 1662
Мескі герб з прывілею 1792

У пач. XVII ст. у Кобрыні было больш за 1,5 тыс. жыхароў, каля 500 дамоў^[8]. Станам на 1597 места складалася з асноўнай тэрыторыі і Замухавецкага прадмесьця, налічвала 550 сядзібных пляцаў. У цэнтры быў рынкавы пляц з ратушай і 32 пляцамі забудовы^[9]. У 1626 адбыўся Кобрынскі сабор^[8], пры Спаскім манастыры адкрылася школа^[9].

У 2-й пал. XVII — пач. XVIII стст. Кобрынь значна пацярпеў ад ваенных канфліктаў і прыйшоў у заняпад. З прычыны страты эканамічнага значэньня ў 1766 яго перавялі ў шэрагі мястэчкаў^[11]. У 1784 тут знаходзіўся кароль і вялікі князь Станіслаў Аўгуст Панятоўскі, які накіроўваўся на адкрыцьцё Каралеўскага канала. Станам на 1790 у месьце было 360 дамоў^[9]. У 1791 Кобрынь зноў зрабіўся сталіцай павету. 14 верасьня 1794 расейскія акупацыйныя войскі А. Суворава разьбілі пад Дывінам перадавыя аддзелы паўстанцаў Т. Касьцюшкі і занялі места.

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795) Кобрынь апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе зрабіўся цэнтрам павету^[11]. Імпэратрыца расейская Кацярына II падаравала колішняе магдэбурскае места Сувораву.

Даўнія графічныя выявы Кобрыня
Меская сядзіба, XIX ст.
Шпіталь. Н. Орда, 1866
Касьцёл. Н. Орда, 1864
Панарама места. Н. Орда, 1864

У вайну 1812 году 27 ліпеня пад Кобрынем расейскія войскі здабылі першую перамогу над арміяй Напалеона. Станам на 1817 тут было 326 будынкаў, зь іх 4 камяніцы. У 1845 месту даравалі новы, расейскі герб. У 1882 пачаўся рух на лініі Палескае чыгункі Пінск — Жабінка, у Кобрыні зьявілася чыгуначная станцыя. У 1895 пажар зьнішчыў траціну места. У пач. ХХ ст. у Кобрыні было 25 камяніцаў і 1202 драўляных будынкаў, дзейнічалі 2 праваслаўныя царквы, касьцёл, сынагога і некалькі габрэйскіх малітоўных школаў, павятовая вучэльня, прыходзкая вучэльня з жаночай зьменай, прыватная жаночая 1-клясная вучэльня, габрэйская жаночая вучэльня і некалькі хедараў.

Згодна з Рыскай мірнай дамовай (1921) Кобрынь апынуўся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе зрабіўся цэнтрам павету Палескага ваяводзтва.

У 1939 Кобрынь увайшоў у БССР, дзе ў 1940 зрабіўся цэнтрам раёну. У Другую сусьветную вайну з 23 чэрвеня 1941 да 20 ліпеня 1944 места знаходзілася пад нямецкай акупацыяй.

Места на старых фатаздымках
Манастыр Сьв. Спаса
Касьцёл Спачыну Найсьв. Панны Марыі
Рынак
Дзяржаўная гімназія

Насельніцтва

XIX стагодзьдзе: 1817 — 1427 чал., зь іх 899 юдаісты^[12]; 1848 — 1673 чал.^[9]; 1878 — 7789 чал. (4405 муж. і 3384 жан.), у тым ліку 2876 праваслаўных, 473 каталікі, 4431 юдаіст, 9 магамэтанаў^[12]; 1897 — 10 355 чал.^[9]
XX стагодзьдзе: пач. ХХ ст. — 8998 чал., зь іх паводле стану: мяшчанаў 6131, цэхавых 1389, шляхты 211, купцоў 204, духоўнікаў 88, вайскоўцаў 238, сялянаў 537, іншых станаў 200; паводле веры: праваслаўных 2100, каталікоў 585, пратэстантаў 232, юдаістаў 6036, іншых веравызнаньняў 46^[11]; 1907 — 8754 чал.^[13]; 1921 — 8208 чал.^[9]; 1931 — 10 101 чал.^[9]; 1956 — 11 тыс. чал.^[14]; 1959 — 13,7 тыс. чал.; 1970 — 24,9 тыс. чал.; 1972 — 26,3 тыс. чал.^[15]; 1991 — 49,4 тыс. чал.^[16]; 1996 — 51,6 тыс. чал.^[17]
XXI стагодзьдзе: 2004 — 50,8 тыс. чал.; 2006 — 50,5 тыс. чал.; 2008 — 51,1 тыс. чал.; 1 студзеня 2009 — 51,3 тыс. чал.; 2009 — 51 166^[1] чал. (перапіс)

Адукацыя

У Кобрыні працуюць 8 сярэдніх, базавая, музычная і 2 спартовыя школы, школа-інтэрнат.

Мэдыцына

Мэдычныя паслугі надае меская лякарня.

Культура

Дзейнічаюць 2 бібліятэкі, 2 кінатэатры, дом культуры.

Забудова

Плянаваньне і забудова Кобрыня маюць шматвекавую гісторыю. Ля месца ўтоку рэчкі Кобрынкі ў Мухавец у старажытнасьці заклалі першае ўмацаваньне, на якім пазьней збудавалі Верхні і Ніжні замкі. У канцы XVIII—XIX стст. цэнтар Кобрыня забудоўваўся цаглянымі двухпавярховымі жылымі дамамі, ніжнія паверхі якіх прызначаліся для крамаў і майстэрань.

Эканоміка

Прадпрыемствы машынабудаўнічай, харчовай, лёгкай, будаўнічых матэрыялаў прамысловасьці.

Пералік прамысловых прадпрыемстваў Кобрыня
ААТ «Кобрынскі кансэрвавы завод» ААТ «Кобрынь-Дызайн» Філія «Кобрынскі хлебазавод» РУВП «Берасьцехлебпрам» РУП «Кобрынская швацкая фірма „Лона“» ААТ «Кобрынскі масларобна-сыраробны завод» ААТ «Кобрынскі мясакамбінат» РУВП «Кобрынскі інструмэнтальны завод „СІТОМО“» ААТ «Кобрынаграмаш» ІП «Прамысловы Альянс» РУВП «Кобрынская прадзільна-ткацкая фабрыка „Ручайка“» ААТ «Кобрынскі завод гідраўлічнага машынабудаваньня» ДЛГУ «Кобрынскі досьледны лясгас» ААТ «Кобрынь-тэкстыль» ААТ «Кобрынскі хімік» Сумеснае прадпрыемства СТАА «ПП Палесьсе»

Турыстычная інфармацыя

Кобрынь — цэнтар турызму дзяржаўнага значэньня^[18]. Дзейнічае Кобрынскі ваенна-гістарычны музэй імя А. В. Суворава, створаны за савецкім часам. Расейскі вайскавод Сувораў атрымаў места ў асабістую ўласнасьць па здушэньні паўстаньня за аднаўленьне незалежнасьці Рэчы Паспалітай Абодвух Народаў.

Гатэлі: «Беларусь», «Сувораў»

Выдатныя мясьціны

Гістарычная забудова (XVIII—XX стст.; фрагмэнты)
Касьцёл Спачыну Найсьв. Панны Марыі (мураваны, позьні клясыцызм), збудаваны ў 1843. Касьцёл зачынілі ў 1962, вярнулі каталіцкай парафіі ў 1989.
Манастыр Сьв. Спаса (XVIII—XIX стст.)
Могілкі: габрэйскія, новыя хрысьціянскія, старыя хрысьціянскія
Парк пры былой сядзібе Тызенгаўзаў (1768)
Паштовая станцыя (XIX ст.)
Сынагога (XIX ст.)
Царква Сьв. Аляксандра Неўскага (1864—1868)
Царква Сьвв. апп. Пятра й Паўла (1862)
Царква Сьв. Георгія (1889)
Царква Сьв. Мікалая, былая вуніяцкая, цяпер праваслаўная (драўляная, беларускае народнае дойлідзтва), збудаваная да 1750, перанесеная ў Кобрынь у 1841. Царкву зачынілі ў 1960-я, а сам будынак перадалі музэю. Зноў дзейнічае як царква з 1986

Страчаная спадчына

Замак (XIV ст.)
Касьцёл (1513)

Галерэя

Краявіды Кобрыня
Забудова Першамайскай (Пінскай) вуліцы
Дамы на вуліцы Леніна (Бабруйскай)
Вуліца Суворава (Сувораўская)
Дом на вуліцы Савецкай (Берасьцейскай)
Помнік Кобрынскай бітве (1812)
Царква Сьв. Аляксандра Неўскага
Дом-музэй Суворава
Мескі парк

Вядомыя асобы

Ошар Зарыцкі (1899—1986) — амэрыканскі матэматык
Пётра Крэчэўскі (1879—1928) — беларускі палітык, выкладнік і публіцыст, адзін з пачынальнікаў БНР, дзяяч беларускай эміграцыі ў Коўне і Празе
Вітальд Туркевіч (1926—1993) — польскі скульптар і графік

Глядзіце таксама

Кобрынская пушча

Крыніцы

^ ^а ^б ^в Перепись населения — 2009. Брестская область (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ Бушлякоў Ю., Вячорка В., Санько З., Саўка З. Беларускі клясычны правапіс. Збор правілаў. Сучасная нармалізацыя. — Вільня—Менск, 2005. С. 24.
^ Краткий топонимический словарь Белоруссии / В.А. Жучкевич. — Мн.: Изд-во БГУ, 1974. — 448 с. С. 164.
^ J. Staszewski. Słownik geograficzny. — Warszawa, 1959. S. 147.
^ Трубачев О. Н. Названия рек правобережной Украины. — М.: «Наука», 1968. С. 210.
^ Краткий топонимический словарь Белоруссии / В.А. Жучкевич. — Мн.: Изд-во БГУ, 1974. — 448 с. С. 163—164.
^ ^а ^б ^в Валерый Грынявецкі. Кобрын // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 116.
^ ^а ^б ^в Валерый Грынявецкі. Кобрын // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 117.
^ ^а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё ^ж ^з Кобрын // Князева, В. Падарожжа па Беларусі: гарады і гарадскія пасёлкі / В. Князева. — Мн., 2005.
^ Кобрынь // Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў. — Менск, 1998.
^ ^а ^б ^в Кобрин // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб, 1890—1907.
^ ^а ^б Kobryń // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom IV: Kęs — Kutno. — Warszawa, 1883. S. 205
^ Kobryń // Rouba N. Przewodnik po Litwe i Białejrusi. — Wilno, 1909.
^ Кобринь // Енциклопедія Українознавства : Словникова частина : [в 11 т.] / Наукове товариство імені Шевченка; Гол. ред. проф., д-р В. Кубійович. — Париж; Нью-Йорк; Львів: «Молоде життя», 1991—2003.Т.1: Абаза Микола — Голов’янко Зиновій. — Львів, 1991—2003. Репринтне видання 1955—1984 років видавництва «Молоде життя». (укр.)
^ Кобрин // Большая советская энциклопедия, 3-е изд.: в 30 т. / Гл. ред. А.М. Прохоров. — М.: Сов. энциклопедия, 1969—1978.
^ Кобрин // Большой энциклопедический словарь / Гл. ред. В. П. Шишков. — М.: НИ «Большая Российская энциклопедия», 1998. — 640 с.: ил. ISBN 5-85270-262-5.
^ Леў Казлоў. Кобрын // ЭГБ. — Мн.: 1997 Т. 4. С. 218.
^ Кобрин // Туристская энциклопедия Беларуси. — Мн., 2007.

Літаратура

Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1997. — Т. 4: Кадэты — Ляшчэня. — 432 с. — ISBN 985-11-0041-2
Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
Кобрынь // Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў / Маст. А. Бажэнаў. — Менск: «Полымя», 1998. — 287 с.: іл. ISBN 985-07-0131-5.
Kobryń // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom IV: Kęs — Kutno. — Warszawa, 1883. S. 205—207.

Вонкавыя спасылкі

Кобрынь — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

[belstat-1] а ^б ^в Перепись населения — 2009. Брестская область (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[2] Бушлякоў Ю., Вячорка В., Санько З., Саўка З. Беларускі клясычны правапіс. Збор правілаў. Сучасная нармалізацыя. — Вільня—Менск, 2005. С. 24.

[3] Краткий топонимический словарь Белоруссии / В.А. Жучкевич. — Мн.: Изд-во БГУ, 1974. — 448 с. С. 164.

[4] J. Staszewski. Słownik geograficzny. — Warszawa, 1959. S. 147.

[5] Трубачев О. Н. Названия рек правобережной Украины. — М.: «Наука», 1968. С. 210.

[6] Краткий топонимический словарь Белоруссии / В.А. Жучкевич. — Мн.: Изд-во БГУ, 1974. — 448 с. С. 163—164.

[evkl-7] а ^б ^в Валерый Грынявецкі. Кобрын // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 116.

[evkl117-8] а ^б ^в Валерый Грынявецкі. Кобрын // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 117.

[Kniazieva-9] а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё ^ж ^з Кобрын // Князева, В. Падарожжа па Беларусі: гарады і гарадскія пасёлкі / В. Князева. — Мн., 2005.

[10] Кобрынь // Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў. — Менск, 1998.

[esbe-11] а ^б ^в Кобрин // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб, 1890—1907.

[sg-12] а ^б Kobryń // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom IV: Kęs — Kutno. — Warszawa, 1883. S. 205

[13] Kobryń // Rouba N. Przewodnik po Litwe i Białejrusi. — Wilno, 1909.

[14] Кобринь // Енциклопедія Українознавства : Словникова частина : [в 11 т.] / Наукове товариство імені Шевченка; Гол. ред. проф., д-р В. Кубійович. — Париж; Нью-Йорк; Львів: «Молоде життя», 1991—2003.Т.1: Абаза Микола — Голов’янко Зиновій. — Львів, 1991—2003. Репринтне видання 1955—1984 років видавництва «Молоде життя». (укр.)

[15] Кобрин // Большая советская энциклопедия, 3-е изд.: в 30 т. / Гл. ред. А.М. Прохоров. — М.: Сов. энциклопедия, 1969—1978.

[16] Кобрин // Большой энциклопедический словарь / Гл. ред. В. П. Шишков. — М.: НИ «Большая Российская энциклопедия», 1998. — 640 с.: ил. ISBN 5-85270-262-5.

[17] Леў Казлоў. Кобрын // ЭГБ. — Мн.: 1997 Т. 4. С. 218.

[18] Кобрин // Туристская энциклопедия Беларуси. — Мн., 2007.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

@@ Радок 247: / Радок 247: @@
 [[pl:Kobryń]]
 [[ru:Кобрин]]
+[[sr:Кобрын]]
 [[fi:Kobryn]]
 [[uk:Кобринь]]