Кірыліца: розьніца паміж вэрсіямі

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
д r2.7.2+) (робат дадаў: sah:Кириллица
Xqbot (гутаркі | унёсак)
д r2.7.3) (робат дадаў: zh-yue:西里爾字母
Радок 330: Радок 330:
[[war:Ciriliko nga Abakadahan]]
[[war:Ciriliko nga Abakadahan]]
[[yi:קירילישער שריפט]]
[[yi:קירילישער שריפט]]
[[zh-yue:西里爾字母]]
[[diq:Alfabey Kiril]]
[[diq:Alfabey Kiril]]
[[bat-smg:Kėrėlėca]]
[[bat-smg:Kėrėlėca]]

Вэрсія ад 06:27, 27 студзеня 2013

Кіры́ліца (кірылічны альфабэт, кірылічная абэцэда або кірылічная азбука) — альфабэт[1], якім паслугуюцца шэсьць славянскіх моваўбаўгарская, беларуская, македонская, расейская, сэрбская і ўкраінская, а таксама некалькі дзясяткаў іншых моваў былога СССР і краінаў Азіі.

Кірыліца разьвілася з глаголіцы, якую ў 9-м стагодзьдзі распрацавалі два браты Кірыла і Мяфодзій (Мятодый). У адрозьненьні ад глаголіцы кірыліца мае значна больш падабенства да грэцкага альфабэту. Што да гісторыі стварэньня кірыліцы, навукоўцы пакуль не прыйшлі да канчатковага кансэнсусу. Найбольш верагодным стваральнікам кірыліцы лічыцца Клімэнт з Охрыду, вучань братоў Кірылы і Мяфодзія.

Альфабэты славянскіх моваў

Беларускі альфабэт

А а Б б В в Г г Д д Е е Ё ё Ж ж З з І і Й й
К к Л л М м Н н О о П п Р р С с Т т У у Ў ў
Ф ф Х х Ц ц Ч ч Ш ш Ы ы Ь ь Э э Ю ю Я я
  • Ґ ґ – ужывалася да 1933 году, а таксама ўжываецца цяпер у мовазнаўчых тэкстах. Некаторыя мовазнаўцы выступаюць за вяртаньне літары ў альфабэт. (Месца - пасьля Г);
  • ДЖ дж – дзьве літары, але адзін гук. У некаторых публікацыях пазначаецца ў альфабэце пасьля Д;
  • ДЗ дз – так сама, як і ДЖ.

Баўгарскі альфабэт

А а Б б В в Г г Д д Е е Ж ж З з И и Й й К к
Л л М м Н н О о П п Р р С с Т т У у Ф ф Х х
Ц ц Ч ч Ш ш Щ щ Ъ ъ Ь ь Ю ю Я я

Як беларускі, апрача:

  • Няма Ў;
  • Няма Ё;
  • И замест І;
  • Няма Э (а "Е" вымаўляецца як "Э");
  • Щ вымаўляецца "шт";
  • Ъ – галосны гук (шва).

Македонскі альфабэт

А а Б б В в Г г Д д Ѓ ѓ Е е Ж ж З з Ѕ ѕ И и
Ј ј К к Л л Љ љ М м Н н Њ њ О о П п Р р С с
Т т Ќ ќ У у Ф ф Х х Ц ц Ч ч Џ џ Ш ш

Як беларускі, апрача:

  • Няма Ў;
  • Няма Ё;
  • И замест І;
  • Няма Й (замест яго J);
  • Няма Э (а "Е" вымаўляецца як "Э");
  • Љ љ – мяккі эль;
  • Њ њ – мяккі энь;
  • Ѓ ѓ - мяккі ~"гь";
  • Ќ ќ - мяккі ~"кь";
  • Џ, џ - як беларускі "дж";
  • Ѕ, ѕ - як беларускі "дз";
  • Няма Ю і Я;

Расейскі альфабэт

А а Б б В в Г г Д д Е е Ё ё Ж ж З з И и Й й
К к Л л М м Н н О о П п Р р С с Т т У у Ф ф
Х х Ц ц Ч ч Ш ш Щ щ Ъ ъ Ы ы Ь ь Э э Ю ю Я я

Як беларускі, апрача:

  • Няма Ў;
  • И замест І;
  • Щ щ – мяккі доўгі "ш" (некаторыя лінгвісты ўважаюць за асобны гук). Там, дзе звычайна ў беларускай мове ўжываецца "шч";
  • Ъ ъ – цьвёрды знак. Адыгрывае тую ж ролю, што апостраф у беларускай мове;
  • Г г – выбухны гук, адпавядае нашаму Ґ, а не Г;
  • Ё ё — ужываецца факультатыўна, пры ўпарадкаваньні паводле альфабэту не адрозьніваецца ад Е е.

Стараславянская азбука

пачатак

А а Б б В в Г г Д д Є є Ж ж Ѕ ѕ З з І і Ї ї
И и Ћ ћ К к Л л М м Н н О о Ѻ ѻ П п Р р С с
Т т Ѹ ѹ Ф ф Ѳ ѳ Х х Ѡ ѡ Ѿ ѿ Щ щ Ц ц Ч ч Ш ш
Ъ ъ ЪІ ъі Ь ь Ѣ ѣ Ю ю Я я Ѥ ѥ Ѧ ѧ Ѫ ѫ Ѩ ѩ Ѭ ѭ
Ѯ ѯ Ѱ ѱ Ѵ ѵ

канец

Сучасны сэрбскі альфабэт

А а Б б В в Г г Д д Ђ ђ Е е Ж ж З з И и Ј ј
К к Л л Љ љ М м Н н Њ њ О о П п Р р С с Т т
Ћ ћ У у Ф ф Х х Ц ц Ч ч Џ џ Ш ш

Як беларускі, апрача:

  • Няма Ў;
  • Няма Ё;
  • И замест І;
  • Няма Й (замест яго J);
  • Няма Э (а "Е" вымаўляецца як "Э");
  • Љ љ – мяккі эль;
  • Њ њ – мяккі энь;
  • Ђ ђ - мяккі ~"дзь";
  • Ћ, ћ - мяккі ~"ть";
  • Џ, џ - як беларускі "дж";
  • Няма Ю і Я.

Украінскі альфабэт

А а Б б В в Г г Ґ ґ Д д Е е Є є Ж ж З з И и
І і Ї ї Й й К к Л л М м Н н О о П п Р р С с
Т т У у Ф ф Х х Ц ц Ч ч Ш ш Щ щ Ю ю Я я Ь ь

Як беларускі, апрача:

  • Няма Ў;
  • Няма Ы;
  • Няма Ё;
  • Няма Э (а "Е" вымаўляецца як "Э");
  • Є є – вымаўляецца як беларускі Е;
  • Щ щ – вымаўляецца як беларускі "шч";
  • И и – вымаўляецца як беларускі Ы;
  • Ї ї - вымаўляцца як беларускі ЙІ;

Іншыя мовы

Акрамя вышэй названых шасьці славянскіх моваў, нейкай формай кірылічнага альфабэту карыстаюцца (або карысталіся) наступныя мовы:

  • Славянскія
    • Русінская мова
    • Царкоўнаславянская мова
  • Каўказскія
    • Абхазская
    • Аварская
    • Адыгейская
    • Кабардынская
    • Лезгінская
    • Чачэнская (1940-1991)
  • Кітайскія
    • Дунганская
  • Чукоцка-камчацкія
    • Карацкая
    • Чукоцкая
  • Уральскія
    • Карэльская (1937-1989)
    • Комі
    • Мансі
    • Ханты
    • Удмурцкая
    • Ненецкая
  • Індаарыйскія
    • Цыганская (у Сэрбіі й былым СССР)
  • Індаіранскія
    • Асэтынская
    • Курдзкая (у былым СССР)
    • Таджыцкая
  • Мангольскія
    • Бурацкая
    • Калмыцкая
    • Мангольская
  • Раманскія
  • Тунгускія
    • Нанайская
    • Эвэнк
  • Цюркскія
    • Алтайская
    • Азэрбайджанская (1939-1991)
    • Балкарская
    • Казахская і Гагаўзская (з 1957)
    • Карачайская
    • Кіргізская
    • Татарская
    • Туркмэнская (1940-1994)
    • Туванская
    • Чуваская
    • Узбэцкая (1941-1998)
    • Якуцкая

Заўвагі

  1. ^ Заўважым, што ў беларускай мове ёсьць тэндэнцыя называць лацінкавыя альфабэты "абэцэдай" (A B C D), а кірылічныя альфабэты — "азбукай" (Аз Бука).

Вонкавыя спасылкі

Кірыліцасховішча мультымэдыйных матэрыялаў