Мова: розьніца паміж вэрсіямі
д робат выдаліў: pag:Salitan (deleted) |
д r2.7.3) (робат дадаў: pcd:Langache; касмэтычныя зьмены |
||
| Радок 11: | Радок 11: | ||
}} |
}} |
||
Чыньнікамі жыцьцяздольнасьці мовы зьяўляюцца: |
Чыньнікамі жыцьцяздольнасьці мовы зьяўляюцца: |
||
#перадача ад продкаў нашчадкам, |
# перадача ад продкаў нашчадкам, |
||
#абсалютны лік носьбітаў, |
# абсалютны лік носьбітаў, |
||
#дзель носьбітаў у [[Насельніцтва|насельніцтве]], |
# дзель носьбітаў у [[Насельніцтва|насельніцтве]], |
||
#галіны выкарыстаньня, |
# галіны выкарыстаньня, |
||
#выкарыстаньне ў новых асяродзьдзях і [[СМІ]], |
# выкарыстаньне ў новых асяродзьдзях і [[СМІ]], |
||
#даступнасьць навучальных дапаможнікаў, |
# даступнасьць навучальных дапаможнікаў, |
||
#афіцыйнае становішча і выкарыстаньне чынавенствам, |
# афіцыйнае становішча і выкарыстаньне чынавенствам, |
||
#стаўленьне ў [[Грамада|грамадзе]], |
# стаўленьне ў [[Грамада|грамадзе]], |
||
#від і якасьць дакумэнтацыі<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | cуаўтары = | дата публікацыі = 12 сакавіка 2003| url = http://unesdoc.unesco.org/images/0018/001836/183699E.pdf| загаловак = Жыцьцяздольнасьць і ўціск мовы| фармат = | назва праекту = Дакумэнты| выдавец = [[ЮНЭСКА]]| дата = 19 жніўня 2011 | мова = en| камэнтар = }}</ref>. |
# від і якасьць дакумэнтацыі<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | cуаўтары = | дата публікацыі = 12 сакавіка 2003| url = http://unesdoc.unesco.org/images/0018/001836/183699E.pdf| загаловак = Жыцьцяздольнасьць і ўціск мовы| фармат = | назва праекту = Дакумэнты| выдавец = [[ЮНЭСКА]]| дата = 19 жніўня 2011 | мова = en| камэнтар = }}</ref>. |
||
== Моўная дынаміка ў сьвеце == |
== Моўная дынаміка ў сьвеце == |
||
| Радок 169: | Радок 169: | ||
[[ps:ژبه]] |
[[ps:ژبه]] |
||
[[koi:Кыв]] |
[[koi:Кыв]] |
||
[[pcd:Langache]] |
|||
[[tpi:Tokples]] |
[[tpi:Tokples]] |
||
[[pl:Język (mowa)]] |
[[pl:Język (mowa)]] |
||
Вэрсія ад 21:19, 15 лістапада 2012
Мова — мноства тэкстаў, для якіх існуе альфабэт, сынтаксіс і сэмантыка. Мовы падзяляюць на фармальныя й натуральныя. Уплыў структуры мовы на чалавечае мысьленьне й паводзіны вывучаецца псыхалінгвістыкай.
Жыцьцяздольнасьць
 Вонкавыя выявы
| |
|---|---|
| Жыцьцяздольнасьць мовы (9 чыньнікаў) | |
|
http://belsoft.tut.by/lang_vitality.jpg |
Чыньнікамі жыцьцяздольнасьці мовы зьяўляюцца:
- перадача ад продкаў нашчадкам,
- абсалютны лік носьбітаў,
- дзель носьбітаў у насельніцтве,
- галіны выкарыстаньня,
- выкарыстаньне ў новых асяродзьдзях і СМІ,
- даступнасьць навучальных дапаможнікаў,
- афіцыйнае становішча і выкарыстаньне чынавенствам,
- стаўленьне ў грамадзе,
- від і якасьць дакумэнтацыі[1].
Моўная дынаміка ў сьвеце
- Асноўны артыкул: Мовы сьвету
На Зямлі налічваецца каля 5—6 тысяч моваў. З разьвіцьцём камунікацыяў колькасьць жывых моваў скарачаецца з сярэдняй хуткасьцю адна мова ў два тыдні[2]. На 40 найбольш распаўсюджаных мовах размаўляе прыкладна 2/3 насельніцтва Зямлі. Больш за ўсё людзей размаўляюць на кітайскай, гіндзі, ангельскай, гішпанскай, арабскай, расейскай і партугальскай. Значна распаўсюджана й француская мова, аднак колькасьць тых, хто лічыць яе роднай, параўнальна невялікая.
Для таго каб мова захоўвалася, патрабуецца каля 100 тысячаў ейных носьбітаў. У цяперашні час налічваецца крыху больш за 400 моваў, якія лічацца зьнікаючымі[3]. Мовы выміраюць разам з апошнім носьбітам, і таму небясьпека пагражае, перш за ўсё, народам, якія не выкарыстоўваюць пісьменнасьць[4]. У той жа час варта адзначыць, што адрозьненьні ў разьвіцьці, а таксама ўплыў суседзяў прыводзяць да зьмены арэалу выкарыстаньня мовы й ейнай зьмене. Так, напрыклад, Кірылу й Мяфодзію, калі яны стваралі славянскую азбуку, пры іхных падарожжах не патрэбны быў перакладчык, бо ў IX стагодзьдзі ад Балтыкі да Міжземнамор’я й ад Вэлтавы да Дняпра ўсе славяне размаўлялі на адзінай праславянскай мове[5].
Адзін з чыньнікаў гібелі моваў ёсьць нераўнамернае разьмеркаваньне іх па ліку носьбітаў. Так, 80% насельніцтва плянэты ведае толькі 80 мовамі. Пры гэтым 3,5 тыс. моў прыходзяцца на 0,2% жыхароў Зямлі. Асноўны чыньнік працэсу зьнікненьня моваў лічыцца глябалізацыя й міграцыя. Людзі зьязджаюць зь вёсак у гарады й губляюць мову свайго народу [6]. Каля паловы зараз існых моваў выйдуць з ужытку ўжо да сярэдзіны XXI стагодзьдзя. Шматлікія мовы зьнікаюць з-за таго, што іхныя носьбіты ўступаюць у кантакт з больш моцным моўным асяродзьдзем, таму пад пагрозай зьнікненьня ў першую чаргу знаходзяцца мовы малых народнасьцяў і мовы народаў, якія ня маюць дзяржаўнасьці. Калі мову вывучаюць менш за 70% дзяцей на тэрыторыі ейнага выкарыстаньня, яна лічыцца зьнікаючай. Па дадзеных «Атляса сусьветных моваў, якія знаходзяцца пад пагрозай зьнікненьня» ЮНЭСКА, у цяперашні час у Эўропе зьнікненьне пагражае прыкладна 50 мовам.
Глядзіце таксама
Крыніцы
- ^ Жыцьцяздольнасьць і ўціск мовы (анг.) Дакумэнты. ЮНЭСКА (12 сакавіка 2003). Праверана 19 жніўня 2011 г.
- ^ 2144,1912041,00.html Амаль палове моваў сьвету пагражае зьнікненьне
- ^ Мовы сьвету
- ^ «Калі памірае мова»
- ^ Балязін В. Н. «Неафіцыйная гісторыя Расеі» 2007 ISBN 978-5-373-01229
- ^ Сьвет губляе мовы
Вонкавыя спасылкі
Мова — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў
 |
Вікіслоўнік зьмяшчае матэрыялы, датычныя тэмы артыкула: |
 |
Гэта — накід артыкула пра адну з моваў сьвету. Вы можаце дапамагчы Вікіпэдыі, пашырыўшы яго. |