Касьцёл Сьвятога Казімера (Уселюб)

Касьцёл Сьвятога Яна Хрысьціцеля — рымска-каталіцкі храм у вёсцы Ўселюб Наваградзкага раёну Гарадзенскай вобласьці Беларусі. Быў бадай што першай гатычнай мураванай бажніцай у Вялікім Княстве Літоўскім, збудаванай не вялікім князем ці кімсьці зь яго родных, а набліжаным да Вітаўта фэадалам.

Гісторыя

• пач. XV ст. — збудаваны, як мяркуецца, Янам Нямірам, канюшым Вітаўта Вялікага.
• 1489 год — пісьмовае сьведчаньне пра існаваньне парафіі: сярод сьведкаў аднога дакументу згаданы Ўселюбскі плябан Багуслаў. Гэтую дату часам можна сустрэць у літаратуры як дату заснаваньня касьцёла.
• 1576 год — прыстасаваны пад кальвінскі збор.
• 1642 год — вернуты каталікам.
• 1897 год — перабудаваны заходні фасад, прыбудавана вежа-званіца.
• 1980-я гады — архітэктурныя і археалягічныя дасьледаваньні помніка.
• 1986 год — згарэў.
• 1988 год — адноўлены.
• 1991 год — асьвячоны наноў.

Архітэктура

Касьцёл, пач. XX ст.

Першапачатковы выгляд касьцёла быў значна зьменены перабудовамі XVI—XX стст. У прыватнасьці былі счасаныя бакавыя контрфорсы каталікона й апсіды, зьніклі гатычныя скляпеньні, якія ў першапачатковым варыянце апіраліся на адзін апорны слуп у цэнтры каталікона. Цалкам зьменены заходні фасад, пасярэдзіне якога цяпер узвышаецца трох'ярусная нэагатычная вежа. З бакоў да прэзьбітэрыя прыбудаваныя дзьве закрыстыі (правая мае позьняе паходжаньне).

Першы касьцёл пачатку XV ст. меў выразна гатычныя рысы, пра што кажуць г. зв. «гатычная сыстэма муроўкі», буйнапамерная цэгла, сам плян помніка, а таксама наяўнасьць у мінулым нэрвюрных і зорчатых скляпеньняў. Роўніца заходняга франтона паводле інвэнтарных апісаньняў да пабудовы вежы завяршалася трыкутным франтонам, галоўным элемэнтам якога быў відарыс крыжа выкладзенага з цэглы-жалезьняка. З бакоў заходні фасад умацоўвалі два магутныя вуглавыя контрфорсы. Ёсьць зьвесткі пра існаваньне з аднаго боку фасаду вежы, якая абвалілася яшчэ ў XVII ст.

Цьмяным застаецца пытаньне пра перакрыцьце асноўнага аб’ёму храма, ці каталікону. Паводле найстарэйшых інвэнтароў касьцёл меў бэлечнае перакрыцьцё без унутраных апораў, аднак ці было гэта перакрыцьцё першапачатковым? Існуе вэрсыя пра наяўнасьць у першапачатковым варыяньце цэнтральнага апорнага слупа, на які абапіраліся пяты крыжовых скляпеньняў, і падмурак якога быў вынайдзены ў час археалягічных раскопаў.

Літаратура

• Баравы, Р. Невядомы помнік беларускай готыкі // Помнікі гісторыі і культуры Беларусі — 2/1987.

Вонкавыя спасылкі

Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь, шыфр  412Г000464

• Касьцёл Узвышэньня Сьв. Крыжа на Radzima.org