Пояс Койпэра

Вядомыя аб'екты Сонечнай сыстэмы ў праекцыі на экліптыку. Добра бачны пояс Койпэра

По́яс Ко́йпэра, або пояс Эджварта—Койпэра — вобласьць Сонечнай сыстэмы за арбітай Нэптуна (30 а. а. ад Сонца) прыблізна да адлегласьці 50 а. а. У гэтай вобласьці разьмешчаная вялікая колькасьць плянэтоідаў, самым вядомым (але ня самым буйным) зь якіх зьяўляецца Плютон.

Верхняя мяжа абраная па рэзкім падзеньні колькасьці назіраeмых аб'ектаў. Чыньнік гэтага невядомы, магчыма, прастора «выхайваецца» аб'ектам прыблізна зямной масы.

Аб'екты пояса Койпэра рухаюцца прыблізна ў плоскасьці арбіт плянэт, у адрозьненьне ад аб'ектаў аблокі Аорта, якія, як мяркуецца, разьмеркаваныя ў выглядзе сфэры вакол Сонечнай сыстэмы.

Кэнэт Эджварт у 1949 годзе выказаў здагадку, што за арбітай Нэптуна павінен існаваць пояс невялікіх целаў, крыніца камэт, але доўгі час у гэтым рэгіёне не было вядома ніводнага аб'екта, акрамя Плютона (адкрыты ў 1930) і яго спадарожніка Харона (адкрыты ў 1978). Здагадкі аб існаваньні за арбітай Нэптуна шматлікіх малых ледзяных астэроідаў (неадметных у тэлескопы таго часу), неаднаразова выказвалі з 1930 па 1980 і іншыя астраномы — амэрыканцы Леанард і Уіпл, уругваец Фэрнандэс. У 1951 Джэрард Койпэр пісаў, што калі ў раёне арбіты Плютона некалі існавалі невялікія целы, то яны павінныя былі зрушыцца ў вельмі аддаленыя вобласьці, а прастора, непасрэдна прылеглая да Плютона, — вольная ад касьмічных цел. Нягледзячы на такі погляд Койпэра, яго імя замацавалася за поясам, існаваньне якога ён адмаўляў. Міжнародны астранамічны зьвяз (МАЗ) рэкамэндуе зваць астэроіды вонкавага пояса проста транснэптунавымі аб'ектамі, гэта значыць разьмешчанымі за арбітай восьмай плянэты — Нэптуна. Такое пазначэньне адпавядае геаграфіі Сонечнай сыстэмы і ніяк не зьвязанае зь якімі-небудзь навуковымі гіпотэзамі мінулых гадоў.

У жніўні 1992 Дэвід Джуіт і Джэйн Лу адкрылі першы пасьля Плютона транснэптунавы аб'ект — плянэтоід (15760) 1992 QB₁. У сакавіку 1993 было выяўлена другое нябеснае цела, да 1996 году іх было ўжо 32.

Да 2005 году стала вядома больш 800 аб'ектаў транснэптунавага пояса, якія дзеляцца на наступныя катэгорыі:

• Клясычныя аб'екты маюць прыблізна кругавыя арбіты зь невялікім нахілам, не зьвязаныя з рухам плянэт. Такія аб'екты часам завуць «к’юбівана» ў гонар першага прадстаўніка 1992 QB₁.

• Рэзанансныя аб'екты ўтвараюць арбітальны рэзананс з Нэптунам 1:2, 2:3, 2:5, 3:4, 3:5, 4:5 або 4:7. Аб'екты з рэзанансам 2:3 завуцца плютына ў гонар самога яркага прадстаўніка — Плютона.

• Безуважлівыя аб'екты (валацугі) маюць вялікі эксцэнтрысытэт арбіты й могуць у афэліі выдаляцца ад Сонца на некалькі сотняў астранамічных адзінак.

Мяркуецца, што аб'екты пояса Койпэра па складзе ўяўляюць сабой лёд зь невялікімі прымешкамі арганічных рэчываў, гэта значыць блізкія да камэтнага рэчыва.

Сукупная маса насельніцтва пояса Койпэра ў сотні разоў перавышае масу пояса астэроідаў, аднак, як мяркуецца, істотна саступае масе аблокі Аорта.

Найбуйнейшыя аб'екты пояса Койпэра

Нумар	Назва	Экватарыяльны дыямэтар (км)	Вялікая паўвось, а. а.	Пэрыгелій, а. а.	Афелій, а. а.	Адкрыты	Зацемкі
136199	Эрыс	2300-2500	67,71	37,81	97,61	2005
134340	Плютон	2320	39,48	29,6	49,3	1930	[1]
	Санта (Santa) = 2003 EL61	~1600	43,34	35,16	51,52	2005
90337	Сэдна (Sedna)	1180-1800	502	76,0	928	2003	[2]
	2005 FY9	1100-1700	45,64	38,71	52,57	2005
90482	Аркус (Orcus)	~1600	39,45	30,8	48,1	2004	Плютына
134340 I	Харон	1270	39,48	29,6	49,3	1978	[1]
50000	Квавар (Quaoar)	1260±190	43,4	41,9	44,9	2002
20000	Варуна (Varuna)	936±300	43,07	40,9	45,3	2002
55637	2002 UX25	~910	42,56	36,5	48,7	2002
55565	2002 AW197	890±120	47,47	41,3	53,7	2002
28978	Іксіён (Ixion)	<822	39,49	30,0	49,1	2001	Плютына

Зацемкі:

1. Плютон і Харон утвараюць падвойную сыстэму.
2. Ня ўсе дасьледнікі ўключаюць Сэдну ў пояс Койпэра, шматлікія лічаць яе аб'ектам аблокі Аорта.

Глядзіце таксама

• Астэроіды
• Камэты
• Кентаўры
• Воблака Аорта

Вонкавыя спасылкі

Пояс Койпэра — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

• Сьпіс транснэптунавых аб'ектаў, які штодня абнаўляецца
• Ледзяныя сатэліты Сонца. Вокруг Света. №2 (2785)