Зорная сыстэма: розьніца паміж вэрсіямі
выпраўленьне спасылак |
артаграфія, выпраўленьне спасылак |
||
Радок 1: | Радок 1: | ||
[[Выява:Sirius A and B Hubble photo.jpg|thumb|Сірыўс A і Сірыўс B, фота атрымана [[Хабл (тэлескоп)|тэлескопам «Хабл»]]]] |
[[Выява:Sirius A and B Hubble photo.jpg|thumb|Сірыўс A і Сірыўс B, фота атрымана [[Хабл (тэлескоп)|тэлескопам «Хабл»]]]] |
||
'''Зорная сыстэма''' — гэта [[сыстэма]], якая складаецца з [[зорка|зоркі]] або групы зорак, і, магчыма, [[плянэтная сыстэма|плянэтных сыстэм]] з меньшых цел (такіх як [[плянэта|плянэты]] або [[астэроід|астэроіды]]), аб'яднаных [[гравітацыя|гравітацыяй]]. У прыватнасьці, [[Сонечная сыстэма]] — гэта зорная сыстэма, якая складаецца з [[Сонца]] |
'''Зорная сыстэма''' — гэта [[сыстэма]], якая складаецца з [[зорка|зоркі]] або групы зорак, і, магчыма, [[плянэтная сыстэма|плянэтных сыстэм]] з меньшых цел (такіх як [[плянэта|плянэты]] або [[астэроід|астэроіды]]), аб'яднаных [[гравітацыя|гравітацыяй]]. У прыватнасьці, [[Сонечная сыстэма]] — гэта зорная сыстэма, якая складаецца з [[Сонца]] й іншых цел (як [[Зямля]]), якія круцяцца вакол яго. |
||
== Падвойныя зорныя сыстэмы == |
== Падвойныя зорныя сыстэмы == |
||
Зорныя сыстэмы з двух зорак завуцца [[падвойная зорка|падвойнымі зоркамі]], або падвойнымі зорнымі сыстэмамі. Пры адсутнасьці [[Прыліўныя сілы|прыліўных]] эфектаў, абурэньняў ад іншых сіл і перадачы [[маса|масы]] ад адной зоркі да іншай, такая сыстэма ўстойлівая, і абедзьве зоркі будуць неабмежавана доўга рухацца па [[эліпс|эліптычнай]] [[арбіта|арбіце]] вакол [[цэнтр мас|цэнтра мас]] сыстэмы. |
Зорныя сыстэмы з двух зорак завуцца [[падвойная зорка|падвойнымі зоркамі]], або падвойнымі зорнымі сыстэмамі. Пры адсутнасьці [[Прыліўныя сілы|прыліўных]] эфектаў, абурэньняў ад іншых сіл і перадачы [[маса|масы]] ад адной зоркі да іншай, такая сыстэма ўстойлівая, і абедзьве зоркі будуць неабмежавана доўга рухацца па [[эліпс|эліптычнай]] [[арбіта|арбіце]] вакол [[цэнтр мас|цэнтра мас]] сыстэмы. Глядзіце: [[Задача двух цел]]. |
||
== Сыстэмы з больш чым двума зоркамі == |
== Сыстэмы з больш чым двума зоркамі == |
||
Радок 17: | Радок 17: | ||
=== Дынамічная тэорыя === |
=== Дынамічная тэорыя === |
||
Тэарэтычна мадэляваньне кратнай зорнай сыстэмы складаней, чым падвойнай, бо разгляданая [[дынамічная |
Тэарэтычна мадэляваньне кратнай зорнай сыстэмы складаней, чым падвойнай, бо разгляданая [[дынамічная сыстэма]] ([[Задача N цел]]) можа выяўляць [[тэорыя хаосу|хаатычнае]] паводзіны. Шматлікія канфігурацыі невялікіх груп зорак апыняюцца нестабільнымі, і, у выніку, адна з зорак набліжаецца да іншай досыць блізка і разганяецца настолькі, што пакідае сыстэму.<ref>Multiple Stellar Systems: Types and Stability, Peter J. T. Leonard, in ''Encyclopedia of Astronomy and Astrophysics'', P. Murdin, ed., анлайн-версіі: [http://eaa.iop.org/ Institute of Physics], арыгінальнае выданьне, апублікаванае Nature Publishing Group, 2001.</ref> Гэтай нестабільнасьці можна пазбегнуць, калі гэтая такая сыстэма, якія Эванс<ref>Stars of Higher Multiplicity, David S. Evans, ''Quarterly Journal of the Royal Astronomical Society'' '''9''' (1968), 388—400.</ref> зваў ''іерархічнымі''. У іерархічнай сыстэме зоркі могуць быць падзеленыя на дзьве групы, кожная з якіх круціцца па вялікай арбіце вакол [[цэнтр мас|цэнтра мас]] сыстэмы. Кожная з гэтых груп павінна таксама быць іерархічнай. Гэта азначае, што яны таксама могуць быць падзеленыя на меньшыя падгрупы, якія самі зьяўляюцца іерархічнымі, і г. д. |
||
=== Патройныя зорныя сыстэмы === |
=== Патройныя зорныя сыстэмы === |
Вэрсія ад 15:31, 29 жніўня 2007
Зорная сыстэма — гэта сыстэма, якая складаецца з зоркі або групы зорак, і, магчыма, плянэтных сыстэм з меньшых цел (такіх як плянэты або астэроіды), аб'яднаных гравітацыяй. У прыватнасьці, Сонечная сыстэма — гэта зорная сыстэма, якая складаецца з Сонца й іншых цел (як Зямля), якія круцяцца вакол яго.
Падвойныя зорныя сыстэмы
Зорныя сыстэмы з двух зорак завуцца падвойнымі зоркамі, або падвойнымі зорнымі сыстэмамі. Пры адсутнасьці прыліўных эфектаў, абурэньняў ад іншых сіл і перадачы масы ад адной зоркі да іншай, такая сыстэма ўстойлівая, і абедзьве зоркі будуць неабмежавана доўга рухацца па эліптычнай арбіце вакол цэнтра мас сыстэмы. Глядзіце: Задача двух цел.
Сыстэмы з больш чым двума зоркамі
Сыстэмы з больш чым двума зоркамі таксама магчымыя: напрыклад, зорная навала і галяктыка — віды зорных сыстэм. З-за вялікага памеру гэтых сыстэм, іх дынаміка значна складаней, чым у падвойнай зоркі. Аднак, таксама магчыма існаваньне зорных сыстэм з невялікім (але больш двух) колькасьцю зорак і простай арбітальнай дынамікай. Гэтыя сыстэмы завуцца кратнымі зорнымі сыстэмамі, або фізычна кратнымі зоркамі.
Тэрміналогія
Кратная зорная сыстэма, якая складаецца з трох зорак, завецца патройнай.
Дынамічная тэорыя
Тэарэтычна мадэляваньне кратнай зорнай сыстэмы складаней, чым падвойнай, бо разгляданая дынамічная сыстэма (Задача N цел) можа выяўляць хаатычнае паводзіны. Шматлікія канфігурацыі невялікіх груп зорак апыняюцца нестабільнымі, і, у выніку, адна з зорак набліжаецца да іншай досыць блізка і разганяецца настолькі, што пакідае сыстэму.[1] Гэтай нестабільнасьці можна пазбегнуць, калі гэтая такая сыстэма, якія Эванс[2] зваў іерархічнымі. У іерархічнай сыстэме зоркі могуць быць падзеленыя на дзьве групы, кожная з якіх круціцца па вялікай арбіце вакол цэнтра мас сыстэмы. Кожная з гэтых груп павінна таксама быць іерархічнай. Гэта азначае, што яны таксама могуць быць падзеленыя на меньшыя падгрупы, якія самі зьяўляюцца іерархічнымі, і г. д.
Патройныя зорныя сыстэмы
Патройныя зорныя сыстэмы — найболей распаўсюджаны тып кратных сыстэм. Напрыклад, у выданьні 1999 года каталога фізычна кратных зорак Токавініна[3] 551 з 728 сыстэм апісаныя як патройныя. У адпаведнасьць з іерархічным прынцыпам, патройныя зорныя сыстэмы звычайна складаюцца з пары блізка размешчаных зорак з больш выдаленым спадарожнікам.
Больш высокія кратнасьці
Вядома шмат сыстэм з больш чым трыма зоркамі. ν Скарпіёна складаецца з прынамсі сямі зорак.
Прыклады
Некаторыя зорныя сыстэмы:
- Наша Сонечная сыстэма, з Сонцам у цэнтры (адна зорка);
- Сірыўс (дзьве зоркі);
- α Цэнтаўра (тры зоркі) (аспрэчваецца — гл. Проксіма Цэнтаўра);
- 4 Цэнтаўра (4 зоркі);
- Міцар (пяць зорак);
- Кастар (шэсць зорак);
- ν Скарпіёна (сем зорак);
- Лебедзь X-1 (адна зорка й адна чорная дыра);
Вонкавыя спасылкі
- ^ Multiple Stellar Systems: Types and Stability, Peter J. T. Leonard, in Encyclopedia of Astronomy and Astrophysics, P. Murdin, ed., анлайн-версіі: Institute of Physics, арыгінальнае выданьне, апублікаванае Nature Publishing Group, 2001.
- ^ Stars of Higher Multiplicity, David S. Evans, Quarterly Journal of the Royal Astronomical Society 9 (1968), 388—400.
- ^ MSC—a catalogue of physical multiple stars, A. A. Tokovinin, Astronomy and Astrophysics Supplement Series 124 (1997), 75—84; анлайн-версіі: VizieR і Multiple Star Catalog.