Валочная памера

«Валочная памера» — назва аграрнай рэформы ў ВКЛ, якая праводзілася на працягу 2-й пал. 16 — пач. 17 ст. Рэформа распачалася ў 1557 г. з ініцыятывы Боны Сфорцы, маці кар. і вял.кн. Жыгімонта Аўгуста, з мэтаю павелічэньня дзяржаўных даходаў. У поўным аб’ёме рэформа праводзілася на тэрыторыі Заходняй і Цэнтральнай Беларусі, спачатку на дзяржаўных, а пасьля — прыватных і царкоўных землях.

ХVІ стагодзьдзе адзначанае ў гісторыі Беларусі значным эканамічным росквітам. Павялічваліся плошчы ворных земляў, расла вытворчасьць сельскагаспадарчай прадукцыі на продаж. Сталы попыт на збожжа ў краінах Заходняй Эўропы, адным з асноўных экспарцёраў якога было Вялікае Княства Літоўскае, вымушаў землеўласьнікаў, і ў першую чаргу дзяржаву, стымуляваць сельскагаспадарчую вытворчасьць.

Дзеля гэтага яшчэ з канца ХV стагоддзя была распачатая рэарганізацыя панскай гаспадаркі. Прадугледжвалася як пашырэньне феадальных гаспадарак («двароў»), гэтак і стварэнне «фальваркаў» - новых гаспадарак з таварным характарам вытворчасьці, заснаваных на працы прыгонных сялян. Разам з тым, адсутнасьць адзінае сістэмы вымярэньня зямлі, а таксама абкладаньня павіннасьцямі і падаткамі паставіла дзяржаву перад неабходнасьцю больш шырокіх пераўтварэньняў.

Дакладны ўлік, размеркаваньне зямлі ў дзяржаве, уніфікацыя павіннасьцяў і былі мэтамі аграрнай рэформы, распачатай у сярэдзіне ХVІ стагоддзя, якую ўзначаліў земскі падскарбі Астафей Валовіч. Яна атрымала найменьне валочнай памеры - ад найбольш вядомага дакумента рэформы «Устава на валокі», выдадзенага 1 красавіка 1557 года вялікім князем Жыгімонтам Аўгустам. Гэты закон вызначыў шэраг захадаў: тэхнічных (перамер зямлі), сацыяльных (зьмены ў становішчы феадальна залежнага насельніцтва), эканамічных (стварэньне фальваркаў, зьмены ў сістэме павіннасьцяў).

У якасьці меры плошчы і адначасова адзінкі павіннаснага абкладаньня ўводзілася валока (30 маргоў, або 21,36 гектара). Кожная сялянская сям'я атрымлівала зямельны надзел велічынёю з валоку ці яе частку, з якой выконвала дакладна вызначаныя павіннасьці (улічвалася таксама якасьць глебы: грунт добры, сярэдні, дрэнны і вельмі дрэнны).

У залежнасьці ад характару павіннасьцяў валокі падзяляліся на цяглыя - за карыстаньне імі сяляне адраблялі паншчыну, асадныя - плацілі чынш, службовыя - выконвалі дваровую, рамесную або іншую службу. На апрацоўку аднае фальваркавай (панскай) валокі адводзілася сем сялянскіх валок.

Валочная памера дала пачатак перабудове сельскай гаспадаркі нашай краіны. Увядзеньне аднастайнай адзінкі пазямельнай меры і абкладаньня павіннасьцямі спрыяў пераходу эканомікі на новы ровень і, адпаведна, гаспадарчай стабільнасьці дзяржавы. Аграрная рэформа забясьпечыла своечасовае і ў пэўным сэнсе справядлівае спагнаньне падаткаў з насельнікаў Вялікага Княства, зліквідавала непажаданую здрабнеласьць дзялянак ды цераспалосіцу, упарадкавала размеркаваньне зямлі паміж сялян.

Пасьля ўліку і перадзелу зямельнага фонду, а таксама засяленьня занядбаных земляў сялянская сіла размяркоўвалася на абшарах Княства больш-менш раўнамерна, дзякуючы чаму павялічылася эфектыўнасць землекарыстаньня. Нарэшце, дакладнае вымярэньне ўсіх зямельных надзелаў і юрыдычна аформленае замацаваньне іх за канкрэтнымі гаспадарамі спрыялі спыненьню ўзаемных прэтэнзій уласьнікаў ды незаконных захопаў чужых земляў, ад чаго, як вядома, даўней пралілося нямала крыві.

Вельмі важнымі сталіся вайскова-палітычныя вынікі рэформы. Павелічэньне даходаў у дзяржаўны скарб падвышала вайсковую ды палітычную моц Княства. Акрамя таго, валочная памера стварыла эканамічны падмурак для развіцьця культуры Беларусі ва ўсіх яе праявах у другой палове ХVІ стагодзьдзя.

Літаратура

• Кізіма С.А., Лянцэвіч В.М., Самахвалаў Дз.С. Гісторыя Беларусі: Курс лекцый. – Мн.: Выд-ва МІК, 2003. – 91 с.
• Іван Саверчанка, Зьміцер Санько 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі. Менск, 1999.