Уран: розьніца паміж вэрсіямі

Утрыманьне вадарода складае 83%, гелію — 15%, мэтану — 1,99%. Таксама выяўленыя сляды аміяку, этану і ацэтылену. Уран і Нэптун шмат у чым падобныя на ядро Юпітэра або Сатурна без масіўнай абалонкі з вадкага металічнага вадароду. Лічыцца, што ва Ўрана няма выразна выяўленага ядра, і ягонае рэчыва размеркаванае больш-меньш раўнамерна. Блакітны колер плянэты тлумачыцца паглынаньнем чырвонага сьвятла атмасферным метанам.

Нахіл восі

Адной з адметных асаблівасьцяў Урана зьяўляецца нахіл ягонай восі, якая ляжыць амаль у плоскасці абарачэння. Таму, на працягу часткі арбіты, адзно з канцавоссяў Урана накіраванае ў бок Сонца, а іншае — наадварот, ад яго. У процілеглай частцы арбіты арыентацыя канцавоссяў адносна Сонца зьмяняецца на зваротную, а на ўчастках паміж гэтымі экстрэмумамі, Сонца «круціцца» вакол экватара плянэты, як на іншых плянэтах.

Калі «Вояджэр-2» пралятаў каля Ўрана у 1986 годзе, ягонае паўднёвае канцавоссе было накіраванае як раз на Сонца. Праўда, назвы «паўднёвы» і «паўночны» для Ўрана не адназначныя. Пра яго можна сказаць, што нахіл яго восі трохі перавышае 90°, або што нахіл крыху меньшы за 90°, а Ўран круціцца ў процілеглым у дачыненьні да іншых плянэт кірунку. Гэтыя два апісаньня эквівалентныя з фізычнага пункту гледжаньня, але даюць розную арыентацыю канцавоссяў: канцавоссе, якое зьяўляецца паўночным падоле аднаго з апісаньняў, паводле іншага - паўднёвым, і наадварот.

Адным з вынікаў незвычайнага нахілу восі зьяўляецца тое, што палярныя раёны Ўрана атрымліваюць больш сонечнай энергіі, чым экватарыяльныя. Праўда, па невядомых чыньніках, тэмпература ў вобласьці экватара Ўрана ўсё роўна вышэй, чым у канцавоссяў. Чаму нахіл восі такі вялікі, таксама невядома. Магчыма, калі Ўран яшчэ толькі фармаваўся, ён сутыкнуўся зь іншай плянэтай, якая таксама знаходзілася ў стадыі фармаваньня.

Магчыма, што вялікі нахіл восі кручэньня таксама выклікае істотныя сезонныя зьмены ў надвор'і. Падчас пралёту «Вояджэра-2» палосы воблачнасьці былі вельмі бляклымі, практычна непрыкметнымі. Нядаўнія назіраньні з дапамогай Арбітальнага тэлескопа Хабла паказалі значна больш выяўленую «паласатасьць» Урана, што, верагодна, зьвязана з тым, што Сонца на небасхіле Ўрана знаходзілася амаль над экватарам. У 2007 годзе Сонца будзе сапраўды над экватарам Урана.

Магнітнае поле

Магнітнае поле Ўрана цікава тым, што ягоны цэнтр не супадае з цэнтрам плянэты, а ягоная вось нахіленая амаль на 60° да восі кручэньня. Відаць, яно генеруецца рухам зараджаных часціц на параўнальна невялікай глыбіні. Магнітнае поле Нэптуна валодае падобным зрушэньнем адносна геаметрычнага цэнтра плянэты, так што гэта ці наўрад зьвязана зь вялікім нахілам восі кручэньня. Крыніца магнітнага поля Ўрана невядомы. Раней меркавалася, што паміж цэнтрам і атмасферай Урана існуе звышшчыльны водна-аміячны акіян, добра які праводзіць электрычнасьць, але, судзячы па ўсім, гэта няслушна.

Адкрыцьцё й даследаваньне

Уран — першая плянэта, адкрытая ўжо ў Новы час. Да свайго адкрыцця яна неаднаразова назіралася рознымі астраномамі, але кожны раз яе лічылі проста яшчэ адной зоркай. Самае раньняе дакументаванае назіраньне ставіцца да 1690 г., калі Джон Флемстыд занёс Уран у свой каталог у якасьці зоркі 34 Цяля.

У якасьці плянэты Ўран быў адчынены сэрам Вільямам Гершэлям у 1781 г. Гершэль даў плянэце назву Georgium Sidus («зорка Георга») у гонар Георга III, караля Ангельшчыны. Гэтая назва не прыжылося за межамі Ангельшчыны. Французскі астраном Ж. Лаланд зваў плянэту Гершэль, а немец Іяган Бодзе прапанаваў сучаснуў назву — Уран, у гонар старажытнагрэцкага бога.

Судзячы па першых выданьнях «Штомесячных цыдулак Каралеўскай астранамічнай супольнасьці» ад 1827 г., назва «Уран» ужо тады была найболей распаўсюджанай нават у Ангельшчыне. Першая назва, Georgium Sidus працягвала зрэдку выкарыстоўвацца ангельцамі і пасьля.

«Вояджэр-2», запушчаны ў 1977 г. NASA, — пакуль адзіны касмічны апарат, які пабыў зблізку Ўрана. 24 студзеня 1986 г. «Вояджэр» быў на мінімальным для сябе адлегласьці ад Урана. Затым ён працягнуў палёт у кірунку Нэптуна.

Сыстэма Ўрана

Сыстэма Ўрана зьяўляецца цесна запоўненай, хутказьменнай, магчыма нестабільнай дынамічнай сыстэмай арбітальных целаў.

У роўніцы экватара плянэты абарочваюцца 9 вузкіх, амаль непразрыстых колцаў,^[1] яшчэ 2, значна далейшыя і слабейшыя, утвараюць г.зв. «другую сыстэму колцаў».^[2] Найдалейшае ад плянэты кольцы — рэдкага, блакітнага колеру.

Колькасьць і склад спадарожнікаў Урана ўвесь час удакладняюцца. Налічваецца больш за 20 спадарожнікаў,^[3] як рэгулярных, так і нерэгулярных. Арбіты нутраных спадарожнікаў прыкметна мяняюцца, нават на працягу дзесяцігодзьдзяў.

Мяркуецца, што такі стан сыстэмы вынікае з гіпатэтычнага сутыкненьня з масіўным аб’ектам у мінулым.

Адметнасьці

Надзвычай вялікі нахіл восі вярчэньня (~98°), што азначае, што плянэта абарочваецца вакол Сонца, практычна «лежачы на баку». Магчымай прычынай гэтага лічыцца тое самае гіпатэтычнае сутыкненьне з масіўным аб’ектам.

У выніку нахілу, кожнае з паўшар’яў атрымлівае па 42 гады сонечнага асьвятленьня і па 42 гады цемры. Гэта, верагодна, спрычыняецца да беспрэцэдэнтных пагодных зьяваў. У атмасфэры Ўрана адкрытыя аблокі і доўгатрывалыя буры.^[4]

Спадарожнікі

Усяго вядома 27 спадарожнікаў Урана. Чатыры найбуйных зь іх — гэта Тытанія, Абэрон, Арыель і Умбрыэль.

Кольцы

Уран валодае слабымі, амаль непрыкметнымі, плянэтарнымі кольцамі, якія складаюцца з несьвятлівых часціц матэрыі да 10 м у дыяметры. Першыя кольцы Ўрана былі выяўленыя ў сакавіку 1977 Джэймсам Эліотам, Эдвардам Данхэмам і Дугласам Манкам. Маецца таксама меркаваньне, што гонар адкрыцця кольцаў прыналежыць сэру Вільяму Гершэлю, які назіраў іх яшчэ ў 1789 году.^[5] На цяперашні момант вядомыя 13 яго кольцаў, што зьяўляецца нейкім «рэкордам» у Сонечнай сыстэме.

Глядзіце таксама

Verona Rupes

Крыніцы

^ Адкрытыя ў 1978.
^ R/2003 U 1 і R/2003 U 2, адкрытыя ў 2003.
^ Паводле розных крыніцаў (2005).
^ З часам стабільнага трываньня парадку месяцаў (2004).
^ http://www.membrana.ru/articles/global/2007/04/20/125700.html

Вонкавыя спасылкі

Уран — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

Артыкул аб Уране ў часопісе «Вокруг света»

Шаблён:Link FA Шаблён:Link FA Шаблён:Link FA Шаблён:Link FA Шаблён:Link FA Шаблён:Link FA Шаблён:Link FA Шаблён:Link GA Шаблён:Link GA Шаблён:Link GA

[1] Адкрытыя ў 1978.

[2] R/2003 U 1 і R/2003 U 2, адкрытыя ў 2003.

[3] Паводле розных крыніцаў (2005).

[4] З часам стабільнага трываньня парадку месяцаў (2004).

[5] ttp://www.membrana.ru/articles/global/2007/04/20/125700.html

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

@@ Радок 312: / Радок 312: @@
 [[stq:Uranus]]
 [[st:Yuranese]]
-[[sq:Urani (planeti)]]
+[[sq:Urani (planet)]]
 [[scn:Uranu (pianeta)]]
 [[si:යු‍රේනස්]]

п а р Сонечная сыстэма

Сонца Мэркурый Вэнэра Зямля Марс Цэрэра Юпітэр Сатурн Уран Нэптун Плютон Хаўмэя Макемаке Эрыс
Спадарожнікі Зямлі Марса Юпітэра Сатурна Урана Нэптуна Плютона Хаўмэі Эрысу Кольцы Юпітэра Сатурна Урана Нэптуна
Мэтэароіды Плянэтоіды Астэроіды Пояс астэроідаў Кентаўры Транснэптунавыя аб’екты Пояс Койпэра Расьсеяны дыск Камэты Воблака Оорта
Зьвязаныя артыкулы: астранамічны аб’ект, зорка, плянэта, карлікавая плянэта, малыя целы і плянэтная сыстэма Глядзіце таксама сьпіс астэроідаў, сьпіс пэрыядычных камэтаў