Гарбата

Лісткі гарбаты

Чайная плянтацыя ў Малайзіі

Гарба́та, (з лаціны: herba the — «зельле гарбаты»), чай (ад кітайскага 茶 — «ча») — вечна зялёная расьліна зь віду камэлія, якая паходзіць з паўднёва-ўсходняй Азіі, а таксама напой зь лісьця гэтай расьліны.

Гарбата — унівэрсальны гаючы напой, менавіта ў такіх выпадках казаць — «ад 100 хваробаў». На радзіме гарбаты, у Кітаі, першапачаткова гарбата выкарыстоўвалася толькі як лекі, потым як рытуальны напой, і ўжо зусім параўнальна нядаўна стала бытавым харчовым напоем. Аб тым, што нам жыцьцёва неабходна паветра мы ўспамінаем толькі тады, калі гэтага самога паветра нам не хапае. Тое самае й з гарбатай — тыя, хто п’е гэты напой рэгулярна й у конскіх дозах, абвыкаюць да гаючага дзеяньня гарбаты й часта перастаюць прымячаць яго. (Аднак, гэта не азначае, што само гаючае дзеяньне ад гэтага становіцца менш).

У сілу бытавой распаўсюджанасьці й паўсядзённых празьмернасьцяў людзі звычайна не ўспрымаюць гарбату як лекі. «Лекі» ў жыцьцёвым сэнсе слова, гэта тое, што дапамагае пэўна й відавочна «ад галавы», «ад жывата» і г.д. Пра гарбату так сказаць складана, т.ш. яна валодае КОМПЛЕКСНЫМ гаючым узьдзеяньнем, які закранае ўсе фізіялягічныя сыстэмы арганізма.

Комплекснае гаючае ўзьдзеяньне звычайна зьяўляецца мяккім і спэцыфічнымі, г.з. вядзе да агульнага паляпшэньня стану здароўя, да паляпшэньня адаптацыйных здольнасьцяў і супраціўляльнасьці арганізма, да павелічэньня працягласьці жыцьця і г.д. Калі пагадзіцеся, то гарбата па аналёгіі з жэнь-шэням, ляўзеяй, элеўтэракокам і інш. можна назваць «малым адаптагенам».

Па сучасных дадзеных, для таго, каб спаўна адчуць прафіляктычны эфэкт гарбаты неабходна ў суткі выпіваць не меней 5—6 шаляў гарбаты; а для выяўленага лячэбнага эфэкту — ад 6 да 10 (!) шаляў. Пры гэтым напой павінен быць ня вельмі дужы (асабліва пры некаторых захворваньнях) і павінен быць цёплым, а не гарачым (так лепш засвойваецца). Аднак, у экстрэмальных сытуацыях (напрыклад, пры атручваньнях), доза й крэпасьць гарбаты могуць быць павялічаныя. У лячэбных мэтах гарбату піць лепш усяго за 20-30 мін да або пасьля ежы.

Падушыце, што найбольшым гаючым эфэктам валодаюць зялёная (й белая) гарбата, некалькі меншым эфэктам – улуны, найменшым – чорная (чырвоная) гарбата. Дадзены факт некалькі сумны для эўрапейцаў, прывучаных выключна да пітва чорнай гарбаты, але, здароўе даражэй...

«Дзесяць гарбатных забаронаў». Менавіта так можна назваць традыцыйныя кітайскія гледжаньні на шкоднасьць гарбаты ў сучаснай інтэрпрэтацыі (арыгінал тэксту знаходзіцца на сайце кампаніі «Чайгород»).

• Забарона першая – гарбата на пусты страўнік. Калі п'еш гарбату на пусты страўнік, халодная прырода гарбаты, пранікаючы ўнутр, можа астудзіць селязёнку і страўнік, што падобна «пранікненьню ваўка ў хату», у Кітаі спрадвеку раілі «не піць гарбату на пустое сэрца».

• Забарона другая – на абпальваючую гарбату. Занадта гарачая гарбата моцна раздражняе горла, стрававод і страўнік. Працяглае ўжываньне вельмі гарачай гарбаты можа прывесьці да хваравітых зьмен гэтых органаў. Па дадзеных замежных дасьледаваньняў, частае ўжываньне гарбаты тэмпэратурай вышэй 62 градусаў вядзе да падвышанай ранімасьці сьценак страўніка й дае сымптомы розных хвароб страўніка. Тэмпэратура гарбаты не павінна перавышаць 56 градусаў.

• Забарона трэцяя – на халодную гарбату. У той час, як цёплая й гарачая гарбата надаюць бадзёрасьць, робяць ясным прытомнасьць і зрок, халодная гарбата дае пабочныя эфэкты: застой холаду й навала макроты.

• Забарона чацьвёртая – на занадта дужую гарбату. Высокі зьмест кафэіну й таніну ў дужай гарбаце можа стаць чыньнікам галаўных боляў і бессані.

• Забарона пятая – на доўгае заварваньне гарбаты. Калі гарбату заварваць занадта доўга, гарбатныя поліфянолы й эфірныя алеі пачынаюць самаадвольна акісьляцца, што не толькі пазбаўляе гарбату празрыстасьці, смакавых якасьцяў і водару, але й значна зьніжае пажыўную каштоўнасьць гарбаты за кошт акісьленьня вітамінаў С і Р, якія зьмяшчаюцца ў гарбатным лісьце, амінакіслот і іншых каштоўных рэчываў. Акрамя таго, настойваючыся, гарбата падвяргаецца ўзьдзеяньню навакольнага асяродзьдзя, калі гарбата доўга стамляецца ў цяпле ў ёй значна павялічваецца зьмест мікраарганізмаў (бактэрый і грыбкоў).

• Забарона шостая – на шматразовае заварваньне. Звычайна пасьля трэцяга-чацьвёртага заварваньня ў гарбатным лісьце ўжо мала што застаецца. Экспэрымэнты паказваюць, што першы настой выцягвае прыблізна 50% карысных рэчываў з гарбатнага лісьця, другі – 30%, а трэці ўсяго толькі каля 10%, чацьвёртая заварка дадае яшчэ 1-3%. Калі ж працягваць заварваць гарбату далей, то ў настой могуць выходзіць і шкодныя складнікі, паколькі шкодныя элемэнты, якія зьмяшчаюцца ў вельмі невялікай колькасьці ў гарбатным лісьце, выходзяць у настой у апошнюю чаргу.

• Забарона сёмая – на гарбату перад ежай. Вялікая колькасьць гарбаты, выпітая перад ежай, вядзе да вадкасьці сьліны, ежа пачынае падавацца нясмачнай, акрамя таго, можа часова зьнізіцца засваеньне пратэіну стрававальнымі органамі. Такім чынам, піце гарбату за 20-30 хвілін да ежы.

• Забарона восьмая – на гарбату адразу пасьля ежы. Любое багатае пітво адразу пасьля ежы прыводзіць да значнага паніжэньня канцэнтрацыі страўнікавага соку, і гэта запавольвае страваваньне й парушае працу ўсіх органаў страваваньня. Калі жадаеце папіць гарбату пасьля ежы, пачакайце 20-30 хвілін.

• Забарона дзевятая – на запіваньне гарбатай лекаў. Дубільныя рэчывы, якія зьмяшчаюцца ў гарбаце, расшчапляючыся, утвараюць танін, ад якога шматлікія лекі даюць асадак і дрэнна засвойваюцца. Таму кітайцы гавораць, што гарбата руйнуе лекі.

• Забарона дзесятая – на ўчорашнюю гарбату. Гарбата, пастаяўшая суткі ў імбрыку, не толькі губляе вітаміны, але таксама становіцца ідэальным пажыўным асяродзьдзем для бактэрый. Але калі гарбата не сапсавалася, яе цалкам можна выкарыстаць у лячэбных мэтах, але толькі як вонкавы сродак. Так, настаялая за суткі гарбата багатая кіслотамі і фторам, якія перашкаджаюць крывацёку з капіляраў, таму ўчорашняя гарбата дапамагае пры запаленьнях паражніны рота, болях у языку, экзэме, крывацёчных дзяснах, павярхоўных пашкоджаньнях скуры, гнайніках. Прамываньне вачэй учорашняй гарбатай дапамагае паменшыць прыкрыя адчуваньні пры праяве ў бялках крывяносных судзін і пасьля сьлёзаў, а паласканьне рота раніцай перад тым, як чысьціць зубы, і пасьля ежы ня толькі пакідае адчуваньне сьвяжосьці, але й ўмацоўвае зубы.

Выраб гарбаты

Выраб гарбаты з чайнага ліста звычайна ўключае ў сябе наступныя крокі:

• вяленьне пры тэмпэратуры 32—40 °C на працягу 4—8 ч., пры якім гарбатны ліст губляе частку вільгаці і мякчэе;
• неаднаразовае скручваньне ўручную або на ролерах, пры якім выдзяляецца частка соку;
• фермэнтатыўнае акісьленьне, звычайна называнае фермэнтацыяй, якое дазваляе зьмесьціву ліста крухмалу распасьціся на цукры, а хларафілу — на дубільныя рэчывы;
• сушку пры тэмпэратуры 90—95 °C для чорнай гарбаты і 105 °C для зялёнай гарбаты, якая спыняе акістлентне і зтніжае вільготнастць гарбаты да 3—5 %;
• рэзантне (акрамя суцэльналіставых відаў);
• сартавантне па памеры чаінак;
• магчымую дадатковую апрацоўку і занясеньне дадаткаў;
• пакаваньне.

Вонкавыя спасылкі

Гарбата — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

Шаблён:Link FA Шаблён:Link FA Шаблён:Link GA Шаблён:Link GA Шаблён:Link GA