Менскае ваяводзтва: розьніца паміж вэрсіямі

	Менскае ваяводзтва
	Герб
Агульныя зьвесткі
Краіна	Вялікае Княства Літоўскае
Статус	ваяводзтва Вялікага Княства Літоўскага[d]
Адміністрацыйны цэнтар	Менск
Дата ўтварэньня	1565
Дата скасаваньня	1793
Ваяводы	Ваяводы менскія
Кашталяны	Кашталяны менскія
Насельніцтва	гл. Дэмаграфія
Плошча	55,5 тыс. км²
Час існаваньня	1566—1793
Месцазнаходжаньне Менскага ваяводзтва
	Дадатковыя мультымэдыйныя матэрыялы

Інтэрактыўны прагляд гісторыі

← Папярэдняя зьмена Наступная зьмена →

Змесціва выдалена Змесціва дададзена

ВізуальнаВікіразметка

Лінейны

Вэрсія ад 15:50, 1 студзеня 2012

Ме́нскае ваяво́дзтва^{[а 1]} — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў цэнтральнай і паўднёва-ўсходняй частцы Вялікім Княстве Літоўскім. Плошча каля 55,5 тыс. км² (найбуйнешае ваяводзтва ў краіне). Сталіца — места Менск.

Найбуйнешыя месты: Мазыр і Рэчыца.

Сымболіка

Герб ваяводзтва меў наступны выгляд: «у чырвоным полі рыцар у срэбных латах і са срэбным шчытом з залатым шасьціканцовым крыжом, які заносіць над галавой срэбны меч з залатым этэсам і скача на срэбным кані з залатым ўзбраеньнем, збруяй і вачамі; сядло чырвонае з залатой акантоўкай»^[1] (паводле іншых зьвестак, «Пагоня цялістага колеру ў белым полі»^[2]).

Ваяводзкая харугва была чырвонага («гвазьдзіковага») колеру з выявай гербу Пагоня ў белым полі^[3]^[4]^[5].

Асноўныя падзеі

Утварылася згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай (1565—1566) на аснове колішняга Менскае княства. Рэформа таксама ўсталявала межы ваяводзтва і паветаў — Менскага і Рэчыцкага.

У часе складаньня Люблінскай уніі (1569) шляхта Мазырскага павету Кіеўскага ваяводзтва адмовілася ад пераходу пад юрысдыкцыю Каралеўства Польскага. Павет далучыўся да Менскага ваяводзтва^[6].

З 1599 у Менску праз рок, па чарзе з Наваградкам, пачалі праводзіцца вясновыя сэсіі Галоўнага Трыбуналу Вялікага Княства Літоўскага, кожная зь іх працягвалася 22 тыдні, пачынаючы ад панядзелку па Трох Каралях.

У Трынаццацігадовую вайну (1654—1667) войскі Маскоўскай дзяржавы акупавалі і спустошылі значную частку тэрыторыі ваяводзтва. У 1662 Барысаўскае староства перайшло ў склад Аршанскага павету Віцебскага ваяводзтва. У 1667 у склад Рэчыцкага павету ўвайшло Лоеўска-Любецкае староства (8 тыс. км²)^[7]. У Вялікую Паўночную вайну ў 1708 войскі караля Швэцыі Карла XII учынілі значныя разбурэньні на абшарах ваяводзтва, асабліва ў Менскім павеце.

У выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай (1772) страціла значную частку Рэчыцкага павету і ўлучыла ў свой склад рэшту Аршанскага павету Віцебскага ваяводзтва. У 1775 у зьвязку з акупацыяй усходніх ваяводзтваў Расейскай імпэрыяй, Менскую сэсію Трыбуналу перанесьлі ў Горадню.

20 сьнежня 1793 адбылася ліквідацыя ваяводзтва ў выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай, ягоная тэрыторыя ўвайшла ў склад Менскай губэрні Расейскай імпэрыі.

Дэмаграфія

У сярэдзіне XVII ст. Менскае ваяводзтва налічвала 35 510 дымоў. Паводле сучасных падлікаў, да Трынаццацігадовай вайны (1654—1667) колькасьць насельніцтва складала каля 248 тыс. чал., па вайне яно скарацілася да 94 тыс. чал.^[8]

Станам на 1790 рок шчыльнасьць насельніцтва складала 422 чал. на 1 квадратную мілю (плошча ваяводзтва 727 квадратных міляў)^[9].

Геаграфія

На поўначы межавала з Полацкім і Віцебскім ваяводзтвамі, на захадзе — зь Віленскім і Наваградзкім ваяводзтвамі, на поўдні зь Берасьцейскім і Кіеўскім ваяводзтвамі, на ўсходзе — з Маскоўскай дзяржавай і Амсьціслаўскім ваяводзтвам^[2]. Частка мяжы з Наваградзкім ваяводзтвам праходзіла ракою Пціч, да яе ўтоку ў Прыпяць. На захадзе, ўздоўж ракі Славесна, ішла мяжа зь Берасьцейскім ваяводзтвам.

Мела форму прастакутніка з нашмат даўжэйшымі заходнім і ўсходнім бакамі. Рака Бярэзіна, якая ад вытоку да вусьця працякала тэрыторыяй ваяводзтва, падзяляла ягоны абшар надвая. У паўночнай частцы брала свой выток рака Вяльля. Гэтая мясцовасьць ўяўляла шырокія, ня вельмі ўрадлівыя раўніны. Паўднёва-заходняя частка ваяводзтва (Мазырскі павет) ляжала ў Палесьсі.

Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел

Ваяводзтва падзялялася на тры паветы: Менскі, Мазырскі і Рэчыцкі.

Назва	Цэнтар	Плошча, тыс. км²	Староствы
Менскі павет	Менск	?	Менскае (гродавае) Гайненскае Радашкоўскае Краснасельскае
Мазырскі павет	Мазыр	?	Мазырскае (гродавае) Бчыцкае (Пціцкае)
Рэчыцкі павет	Рэчыца	30,0	Рэчыцкае (гродавае) Бабруйскае Гомельскае Лоеўска-Любецкае Прапоскае Рагачоўскае Чачэрскае

Ваяводзкі соймік праводзіўся ў Менску, тамака ж склікалася паспалітае рушаньне. У павятовых цэнтрах месьціліся падкаморныя, земскія і гродзкія суды, праходзілі павятовыя соймікі.

Мясцовая шляхта абірала шасьцёх паслоў на Вальны сойм Рэчы Паспалітай, а таксама шасьцёх дэпутатаў на Галоўны Трыбунал (тры на «рускую» і тры на «літоўскую» кадэнцыю).

Ураднікі

Асноўныя артыкулы: Ваяводы менскія і Кашталяны менскія

У Сэнаце Рэчы Паспалітай Менскае ваяводзтва мела двух прадстаўнікоў — ваяводу і кашталяна. Згодна зь Люблінскай уніяй (1569) ваявода менскі паводле значнасьці займаў месца па паморскім і перад інфлянцкім, кашталян — па гданскім і перад інфлянцкім^[2].

Па ўвядзеньні ў 1776 року ваяводскіх мундзіраў, паслы Менскага і Мазырскага паветаў апраналіся ідэнтычна смаленскім — у малінавыя («кармазыновыя») кунтушы зь цёмна-сінімі («гранатовымі») адваротамі, пад імі насілі цёмна-сінія жупаны. Паслы Рэчыцкага павету насілі белая жупаны і такія ж адвароты.

Заўвагі

^ ст.-бел. Воеводство Менское; лац. Palatinatus Minscensis, польск. Województwo mińskie

Крыніцы

^ Гербы белорусских воеводств в Великом княжестве Литовском. HERALDICUM. Праверана 13 кастрычніка 2010 г.
^ ^а ^б ^в Województwo mińskie // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom V: Kutowa Wola — Malczyce. — Warszawa, 1884. S. 339.
^ Вячаслаў Насевіч. Менскае ваяводства // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 288.
^ Вячаслаў Насевіч. Мінскае ваяводства // ЭГБ. — Мн.: 1999 Т. 5. С. 163.
^ Менскае ваяводства // Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Мінска. Кн. 1. — Мн., 2001. С. 198.
^ Цітоў А. Сфрагістыка і геральдыка Беларусі. — Менск: РІВШ БДУ, 1999.
^ Вячаслаў Насевіч. Тэрыторыя, адміністрацыйны падзел // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 39.
^ Насельніцтва Беларусі ў сярэдзіне ХVІІ ст. па паветах // Сагановіч Г. Невядомая вайна: 1654—1667. — Менск, 1995.
^ Województwo mińskie // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom VI: Malczyce — Netreba. — Warszawa, 1885. S. 482.

Літаратура

Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1999. — Т. 5: М — Пуд. — 592 с. — ISBN 985-11-0141-9
Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Мінска. У 4 кн. Кн. 1-я. — Мн.: БЕЛТА, 2001. — 576 с.: іл. ISBN 985-6302-33-1.

[1] ст.-бел. Воеводство Менское; лац. Palatinatus Minscensis, польск. Województwo mińskie

[2] Гербы белорусских воеводств в Великом княжестве Литовском. HERALDICUM. Праверана 13 кастрычніка 2010 г.

[sgkp5-3] а ^б ^в Województwo mińskie // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom V: Kutowa Wola — Malczyce. — Warszawa, 1884. S. 339.

[4] Вячаслаў Насевіч. Менскае ваяводства // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 288.

[5] Вячаслаў Насевіч. Мінскае ваяводства // ЭГБ. — Мн.: 1999 Т. 5. С. 163.

[6] Менскае ваяводства // Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Мінска. Кн. 1. — Мн., 2001. С. 198.

[7] Цітоў А. Сфрагістыка і геральдыка Беларусі. — Менск: РІВШ БДУ, 1999.

[8] Вячаслаў Насевіч. Тэрыторыя, адміністрацыйны падзел // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 39.

[9] Насельніцтва Беларусі ў сярэдзіне ХVІІ ст. па паветах // Сагановіч Г. Невядомая вайна: 1654—1667. — Менск, 1995.

[sgkp6-10] Województwo mińskie // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom VI: Malczyce — Netreba. — Warszawa, 1885. S. 482.

[kniastva-11] Адміністрацыйныя адзінкі, што выступаюць у крыніцах з назвай княства, без уліку фэўдальных вотчынаў з той жа назвай

[lublin-12] а ^б ^в ^г Перайшло ў склад Польшчы перад складаньнем Люблінскай уніі

[zamojc-13] а ^б Фактычна роўная ваяводзтву

[14] Супольнае падпарадкаваньне Вялікаму Княству Літоўскаму і Каралеўству Польскаму

[а 1]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[i]

[ii]

[iii]

[iv]

@@ Радок 2: / Радок 2: @@
 | Назва                           = Менскае ваяводзтва
 | Назва ў родным склоне           = Менскага ваяводзтва
-| Арыгінальная назва              = Palatinatus Minscensis
+| Арыгінальная назва              =
-| Герб                            = Coat of Arms of Miensk Voivodeship.svg
+| Герб                            = Pahonia - Пагоня, Miensk Voivodeship COA.jpg
-| Сьцяг                           = Banner of Miensk Voivodeship.svg
+| Сьцяг                           =
-| Краіна                          = [[ВКЛ]]
+| Краіна                          = [[Вялікае Княства Літоўскае]]
 | Гімн                            =
 | Статус                          =
@@ Радок 12: / Радок 12: @@
 | Цэнтар                          = [[Менск]]
 | БуйныГорад                      =
-| БуйныяГарады                    = [[Рэчыца]], [[Мазыр]]
 | ДатаЎтварэньня                  =
-| Кіраўнік                        = гл. [[Менскія ваяводы]]
+|Кіраўнік                        = [[Ваяводы менскія]]
-  |Назва пасады кіраўніка         = Ваяводы
+ |Назва пасады кіраўніка         = Ваяводы
-| Кіраўнік2                       =
+|Кіраўнік2                       = [[Кашталяны менскія]]
-  |Назва пасады кіраўніка2        =
+ |Назва пасады кіраўніка2        = Кашталяны
 | АфіцыйныяМовы                   =
   |АфіцыйныяМовы                  =
-| Насельніцтва                    =
+| Насельніцтва                    = гл. [[Менскае ваяводзтва#Дэмаграфія|Дэмаграфія]]
   |Год перапісу                   =
   |Адсотак ад насельніцтва        =
@@ Радок 28: / Радок 27: @@
   |Нацыянальны склад              =
   |Канфэсійны склад               =
-| Плошча                          = 55 500
+| Плошча                          = 55,5 тыс.
   |Адсотак ад плошчы              =
   |Месца паводле плошчы           =
@@ Радок 43: / Радок 42: @@
 | Скарачэньне                     =
 | Катэгорыя ў Commons             =
-| Парамэтар1                      = [[1566]] — [[1793]]
+| Парамэтар1                      = [[1566]]—[[1793]]
 | Назва парамэтру 1               = Час існаваньня
 | Сайт                            =
 | Дадаткі                         =
-| Колер фону парамэтраў           = {{Колер|Беларусь}}
+| Колер фону парамэтраў           = {{Колер|ВКЛ}}
-| Колер фону герб-сьцяг           =
+| Колер фону герб-сьцяг =
 }}
+'''Ме́нскае ваяво́дзтва'''<ref group="а">{{мова-be-old|Воеводство Менское|скарочана}}; {{мова-la|Palatinatus Minscensis|скарочана}}, {{мова-pl|Województwo mińskie|скарочана}}</ref> — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў цэнтральнай і паўднёва-ўсходняй частцы [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]]. Плошча каля 55,5 тыс. км² (найбуйнешае ваяводзтва ў краіне). Сталіца — [[места]] [[Менск]].
+Найбуйнешыя месты: [[Мазыр]] і [[Рэчыца]].
-'''Ме́нскае ваяво́дзтва''' ({{мова-la|Palatinatus Minscensis}}) — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў [[ВКЛ|Вялікім Княстве Літоўскім]]. Плошча ваяводзтва складала 55 500 км². Сталіцай зьяўлялася [[места]] [[Менск]].
+== Сымболіка ==
-Герб ваяводзтва меў наступны выгляд: ''«у чырвоным полі рыцар у срэбных латах і са срэбным шчытом з залатым шасьціканцовым крыжом, які заносіць над галавой срэбны меч з залатым этэсам і скача на срэбным кані з залатым ўзбраеньнем, збруяй і вачамі; сядло чырвонае з залатой акантоўкай»''.<ref>[http://www.heraldicum.ru/belarus/vojvod.htm Гербы белорусских воеводств в Великом княжестве Литовском] // Материалы исследований О. Однороженко (г. Харьков) и М. В. Ревнивцева (г. Энгельс)</ref> Ваяводзкая [[харугва]] была чырвонага («гвазьдзіковага») колеру з выявай гербу [[Пагоня]] ў белым полі.<ref>Менскае ваяводства // {{Літаратура/Памяць/Менск|1к}} С. 198</ref><ref>Вячаслаў Насевіч. Менскае ваяводства // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 288</ref>
+Герб ваяводзтва меў наступны выгляд: ''«у чырвоным полі рыцар у срэбных латах і са срэбным шчытом з залатым шасьціканцовым крыжом, які заносіць над галавой срэбны меч з залатым этэсам і скача на срэбным кані з залатым ўзбраеньнем, збруяй і вачамі; сядло чырвонае з залатой акантоўкай»''<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | cуаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.heraldicum.ru/belarus/vojvod.htm | загаловак = Гербы белорусских воеводств в Великом княжестве Литовском | фармат = | назва праекту = | выдавец = [http://www.heraldicum.ru HERALDICUM] | дата = 13 кастрычніка 2010 | мова = | камэнтар = }}</ref> (паводле іншых зьвестак, ''«[[Пагоня]] цялістага колеру ў белым полі»''<ref name="sgkp5">Województwo mińskie // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|5}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_V/339 339].</ref>).
+Ваяводзкая [[харугва]] была чырвонага («гвазьдзіковага») колеру з выявай гербу [[Пагоня]] ў белым полі<ref>[[Вячаслаў Насевіч]]. Менскае ваяводства // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 288.</ref><ref>[[Вячаслаў Насевіч]]. Мінскае ваяводства // {{Літаратура/ЭГБ|5к}} С. 163.</ref><ref>Менскае ваяводства // {{Літаратура/Памяць/Менск|1к}} С. 198.</ref>.
-Па ўвядзеньні ў [[1776]] року ваяводскіх мундзіраў, дэпутаты Менскага і Мазырскага паветаў апраналіся ідэнтычна смаленскім — у малінавыя («кармазыновыя») [[кунтуш]]ы зь цёмна-сінімі («гранатовымі») адваротамі, пад імі насілі цёмна-сінія [[жупан]]ы. Дэпутаты Рэчыцкага павету насілі белая жупаны і такія ж адвароты.
 == Асноўныя падзеі ==
-* [[1566]]: у выніку адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформы ўтварылася Менскае ваяводзтва на аснове былога [[Менскае княства|аднайменнага княства]], рэформа таксама ўсталявала межы ваяводзтва і паветаў — [[Менскі павет|Менскага]] і [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкага]].
+Утварылася згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай ([[1565]]—[[1566]]) на аснове колішняга [[Менскае княства]]. Рэформа таксама ўсталявала межы ваяводзтва і паветаў — [[Менскі павет|Менскага]] і [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкага]].
-* [[1569]]: са згоды мясцовай шляхты [[Мазырскі павет]] улучылі ў межы ваяводзтва.
+У часе складаньня [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]] ([[1569]]) шляхта [[Мазырскі павет|Мазырскага павету]]  [[Кіеўскае ваяводзтва|Кіеўскага ваяводзтва]] адмовілася ад пераходу пад юрысдыкцыю [[Каралеўства Польскае|Каралеўства Польскага]]. Павет далучыўся да Менскага ваяводзтва<ref>{{Літаратура/Сфрагістыка і геральдыка Беларусі (1999)|к}}</ref>.
-* [[1599]]: у Менску праз [[рок (год)|рок]], па чарзе з [[Наваградак|Наваградкам]], пачалі праводзіцца вясновыя сэсіі [[Вярхоўны Трыбунал Вялікага Княства Літоўскага|Вярхоўнага Трыбунала Вялікага Княства Літоўскага]], кожная зь іх працягвалася 22 тыдні, пачынаючы ад панядзелку пасьля [[Тры Каралі|Трох Каралёў]].
-* [[1654]]—[[1667]]: [[Масковія|маскоўскія войскі]] акупавалі значную частку тэрыторыі ваяводзтва.
+З [[1599]] у Менску праз [[рок (год)|рок]], па чарзе з [[Наваградак|Наваградкам]], пачалі праводзіцца вясновыя сэсіі [[Трыбунал Вялікага Княства Літоўскага|Галоўнага Трыбуналу Вялікага Княства Літоўскага]], кожная зь іх працягвалася 22 тыдні, пачынаючы ад панядзелку па [[Тры Каралі|Трох Каралях]].
-* [[1662]]: [[Барысаўскае староства]] перайшло ў склад [[Аршанскі павет|Аршанскага павету]] [[Віцебскае ваяводзтва|Віцебскага ваяводзтва]].<ref>Міхась Мацельскі. [http://goman.borisov-e.info/index.php?id=17 Гісторыя Барысава ў датах] на сайце газэты «[[Гоман Барысаўшчыны]]»</ref>
-* [[1667]]: у склад Рэчыцкага павету ўвайшло [[Лоеўска-Любецкае староства]] (8 тыс. км²).<ref>[[Вячаслаў Насевіч]]. [http://vn.belinter.net/vkl/29.html Тэрыторыя, адміністрацыйны падзел] // {{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 39.</ref>
+У [[Вайна 1654—1667 гадоў|Трынаццацігадовую вайну]] ([[1654]]—[[1667]]) войскі [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] акупавалі і спустошылі значную частку тэрыторыі ваяводзтва. У [[1662]] [[Барысаўскае староства]] перайшло ў склад [[Аршанскі павет|Аршанскага павету]] [[Віцебскае ваяводзтва|Віцебскага ваяводзтва]]. У [[1667]] у склад Рэчыцкага павету ўвайшло [[Лоеўска-Любецкае староства]] (8 тыс. км²)<ref>[[Вячаслаў Насевіч]]. [http://vn.belinter.net/vkl/29.html Тэрыторыя, адміністрацыйны падзел] // {{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 39.</ref>. У [[Вялікая Паўночная вайна|Вялікую Паўночную вайну]] ў [[1708]] войскі караля Швэцыі [[Карл XII|Карла XII]] учынілі значныя разбурэньні на абшарах ваяводзтва, асабліва ў Менскім павеце.
-* [[1708]]: войскі швэдзкага караля [[Карл XII|Карла XII]] учынілі значныя разбурэньні на абшарах ваяводзтва, асабліва ў Менскім павеце.
-* [[1772]]: у выніку [[Першы падзел Рэчы Паспалітай|1-га падзелу Рэчы Паспалітай]] страціла значную частку Рэчыцкага павету і ўлучыла ў свой склад рэшту [[Аршанскі павет|Аршанскага павету]] [[Віцебскае ваяводзтва|Віцебскага ваяводзтва]].
-* [[1775]]: у зьвязку з акупацыяй усходніх ваяводзтваў [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыяй]], менскую сэсію Трыбуналу перанесьлі ў [[Горадня|Горадню]].
+У выніку [[Першы падзел Рэчы Паспалітай|першага падзелу Рэчы Паспалітай]] ([[1772]]) страціла значную частку Рэчыцкага павету і ўлучыла ў свой склад рэшту [[Аршанскі павет|Аршанскага павету]] [[Віцебскае ваяводзтва|Віцебскага ваяводзтва]]. У [[1775]] у зьвязку з акупацыяй усходніх ваяводзтваў [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыяй]], Менскую сэсію Трыбуналу перанесьлі ў [[Горадня|Горадню]].
-* [[20 сьнежня]] [[1793]]: скасаваньне ваяводзтва ў выніку [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]], яго тэрыторыя ўвайшла ў склад [[Менская губэрня|Менскай губэрні]] Расейскай імпэрыі.
+[[20 сьнежня]] [[1793]] адбылася ліквідацыя ваяводзтва ў выніку [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]], ягоная тэрыторыя ўвайшла ў склад [[Менская губэрня|Менскай губэрні]] Расейскай імпэрыі.
+== Дэмаграфія ==
+У сярэдзіне [[XVII стагодзьдзе|XVII ст.]] Менскае ваяводзтва налічвала 35 510 [[Дым (адзінка падаткаабкладаньня)|дымоў]]. Паводле сучасных падлікаў, да [[Вайна 1654—1667 гадоў|Трынаццацігадовай вайны]] ([[1654]]—[[1667]]) колькасьць насельніцтва складала каля 248 тыс. чал., па вайне яно скарацілася да 94 тыс. чал.<ref>[http://jivebelarus.net/history/gistografia/unknown-war-1654-1667.html?page=14#lnk13 Насельніцтва Беларусі ў сярэдзіне ХVІІ ст. па паветах] // {{Літаратура/Невядомая вайна: 1654—1667|к}}</ref>
+Станам на [[1790]] рок шчыльнасьць насельніцтва складала 422 чал. на 1 квадратную [[Міля|мілю]] (плошча ваяводзтва 727 квадратных міляў)<ref name="sgkp6">Województwo mińskie // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|6}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_VI/482 482].</ref>.
 == Геаграфія ==
+[[Файл:Miensk, Amścisłaŭ (Partie de Lithuanie, 1666).jpg|міні|Частка Менскага і [[Амсьціслаўскае ваяводзтва|Амсьціслаўскага]] ваяводзтваў ([[Парыж]], [[1665]])]]
-На поўначы межавала з [[Полацкае ваяводзтва|Полацкім]] і [[Віцебскае ваяводзтва|Віцебскім]] ваяводзтвамі, на захадзе — зь [[Віленскае ваяводзтва|Віленскім]] і [[Наваградзкае ваяводзтва|Наваградзкім]] ваяводзтвамі, на поўдні зь [[Берасьцейскае ваяводзтва|Берасьцейскім]] і [[Кіеўскае ваяводзтва|Кіеўскім]] ваяводзтвамі, на ўсходзе — з [[Масковія]]й і [[Амсьціслаўскае ваяводзтва|Амсьціслаўскім ваяводзтвам]].<ref name="sg">Województwo mińskie // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|5}} S. 339</ref> Частка мяжы з Наваградзкім ваяводзтвам праходзіла па рацэ [[Пціч]], да яе упадзеньня ў [[Прыпяць]]. На захадзе, ўздоўж ракі [[Славесна]], ішла мяжа зь Берасьцейскім ваяводзтвам.
+На поўначы межавала з [[Полацкае ваяводзтва|Полацкім]] і [[Віцебскае ваяводзтва|Віцебскім]] ваяводзтвамі, на захадзе — зь [[Віленскае ваяводзтва|Віленскім]] і [[Наваградзкае ваяводзтва|Наваградзкім]] ваяводзтвамі, на поўдні зь [[Берасьцейскае ваяводзтва|Берасьцейскім]] і [[Кіеўскае ваяводзтва|Кіеўскім]] ваяводзтвамі, на ўсходзе — з [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавай]] і [[Амсьціслаўскае ваяводзтва|Амсьціслаўскім ваяводзтвам]]<ref name="sgkp5"/>. Частка мяжы з Наваградзкім ваяводзтвам праходзіла ракою [[Пціч]], да яе ўтоку ў [[Прыпяць]]. На захадзе, ўздоўж ракі [[Славесна]], ішла мяжа зь Берасьцейскім ваяводзтвам.
-Тэрыторыя Менскага ваяводства мела форму [[прастакутнік]]а з нашмат даўжэйшымі заходнім і ўсходнім бакамі. Рака [[Бярэзіна]], якая ад вытоку да вусьця працякала па тэрыторыі ваяводзтва, падзяляла ягоны абшар надвая. У паўночнай частцы Менскага ваяводзтва брала свой выток рака [[Вяльля]]. Гэтая частка ваяводзтва ўяўляла шырокія, не вельмі ўраджайныя раўніны, паўднёва-заходняя (Мазырскі павет) — ляжала ў [[Палесьсе|Палесьсі]].
+[[Файл:Miensk,_Amścisłaŭ,_Połacak,_Viciebsk_(1781).jpg|міні|Менскае, [[Амсьціслаўскае ваяводзтва|Амсьціслаўскае]], [[Полацкае ваяводзтва|Полацкае]] і [[Віцебскае ваяводзтва|Віцебскае]] ваяводзтвы ([[Вэнэцыя]], [[1781]])]]
+Мела форму [[прастакутнік]]а з нашмат даўжэйшымі заходнім і ўсходнім бакамі. Рака [[Бярэзіна]], якая ад вытоку да вусьця працякала тэрыторыяй ваяводзтва, падзяляла ягоны абшар надвая. У паўночнай частцы брала свой выток рака [[Вяльля]]. Гэтая мясцовасьць ўяўляла шырокія, ня вельмі ўрадлівыя раўніны. Паўднёва-заходняя частка ваяводзтва ([[Мазырскі павет]]) ляжала ў [[Палесьсе|Палесьсі]].
 == Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел ==
+Ваяводзтва падзялялася на тры паветы: [[Менскі павет|Менскі]], [[Мазырскі павет|Мазырскі]] і [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкі]].
-У склад ваяводзтва ўваходзілі 3 паветы:
 {| cellspacing="1" cellpadding="5" style="width: 500px; margin: 0 0 1em 0; border: solid darkgray; border-width: 1px 1px 1px 1px; background-color: #fff;"
-|- bgcolor={{Колер|Беларусь}} align="center"
+|- bgcolor={{Колер|ВКЛ}} align="center"
-! Назва !! Цэнтар !! Плошча,<br> тыс. км² !! Староствы <br> (дзяржаўныя воласьці)
+! Назва !! Цэнтар !! Плошча,<br /> тыс. км² !! Староствы
 |- style="background:#FAFAFA;"
-| [[Менскі павет]] || [[Менск]] || ? || [[Менскае староства|Менскае (гродавае)]] <br> [[Гайненскае староства|Гайненскае]] <br> [[Радашкоўскае староства|Радашкоўскае]] <br> [[Краснасельскае староства|Краснасельскае]]
+| [[Менскі павет]] || [[Менск]] || ? || [[Менскае староства|Менскае (гродавае)]] <br /> [[Гайненскае староства|Гайненскае]] <br /> [[Радашкоўскае староства|Радашкоўскае]] <br /> [[Краснасельскае староства|Краснасельскае]]
 |- style="background:#EEEEEE;"
-| [[Мазырскі павет]] || [[Мазыр]] || ? || [[Мазырскае староства|Мазырскае (гродавае)]] <br> [[Бчыцкае староства|Бчыцкае (Пціцкае)]]
+| [[Мазырскі павет]] || [[Мазыр]] || ? || [[Мазырскае староства|Мазырскае (гродавае)]] <br /> [[Бчыцкае староства|Бчыцкае (Пціцкае)]]
 |- style="background:#FAFAFA;"
-| [[Рэчыцкі павет]] || [[Рэчыца]] || 30,0 || [[Рэчыцкае староства|Рэчыцкае (гродавае)]] <br> [[Бабруйскае староства|Бабруйскае]] <br> [[Гомельскае староства|Гомельскае]] <br> [[Лоеўска-Любецкае староства|Лоеўска-Любецкае]] <br> [[Прапоскае староства|Прапоскае]] <br> [[Рагачоўскае староства|Рагачоўскае]] <br> [[Чачэрскае староства|Чачэрскае]]
+| [[Рэчыцкі павет]] || [[Рэчыца]] || 30,0 || [[Рэчыцкае староства|Рэчыцкае (гродавае)]] <br /> [[Бабруйскае староства|Бабруйскае]] <br /> [[Гомельскае староства|Гомельскае]] <br /> [[Лоеўска-Любецкае староства|Лоеўска-Любецкае]] <br /> [[Прапоскае староства|Прапоскае]] <br /> [[Рагачоўскае староства|Рагачоўскае]] <br /> [[Чачэрскае староства|Чачэрскае]]
 |}
 [[Ваяводзкі соймік]] праводзіўся ў Менску, тамака ж склікалася [[паспалітае рушаньне]]. У павятовых цэнтрах месьціліся [[падкаморны суд|падкаморныя]], [[земскі суд|земскія]] і [[гродзкі суд|гродзкія]] суды, праходзілі [[павятовы соймік|павятовыя соймікі]].
-Мясцовая шляхта абірала шасьцёх дэпутатаў на [[вальны сойм]] Рэчы Паспалітай, а таксама шасьцёх дэпутатаў у [[Вярхоўны трыбунал ВКЛ|Вялікалітоўскі вярхоўны трыбул]] (па тры — на рускую і літоўскую кадэнцыі).
-== Прававы лад ==
-Мясцовыя органы ўлады валодалі шырокімі паўнамоцтвамі ў вырашэньні ўсіх мясцовых справаў. У сваёй дзейнасьці яны кіраваліся агульнадзяржаўнымі нарматыўнымі актамі, мясцовым звычаёвым правам і актамі мясцовай адміністрацыі. Асобнае кіраваньне ажыцьцяўлялася ў прыватных уладаньнях заможнай шляхты.
-Найвышэйшай формай заканадаўства зьяўляліся [[Статуты Вялікага Княства Літоўскага]] [[1529]], [[1566]], [[1588]] рокаў. Дзейнасьць усіх службовых асобаў падпарадкоўвалася праву.
+Мясцовая шляхта абірала шасьцёх [[Пасол соймавы|паслоў]] на [[Вальны сойм]] Рэчы Паспалітай, а таксама шасьцёх дэпутатаў на [[Трыбунал Вялікага Княства Літоўскага|Галоўны Трыбунал]] (тры на «рускую» і тры на «літоўскую» кадэнцыю).
-== Урадоўцы ==
-[[Файл:IRPMińskie.PNG|міні|270пкс|справа|Менскае ваяводзтва на мапе Рэчы Паспалітай]]
+== Ураднікі ==
-У [[Вальны сойм|сэнаце Рэчы Паспалітай Абодвух Народаў]] ваяводзтва прадстаўлялі два сэнатары: [[ваявода]] і [[кашталян]].
+{{Асноўны артыкул|Ваяводы менскія|Кашталяны менскія}}
+У [[Сэнат|Сэнаце]] [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] Менскае ваяводзтва мела двух прадстаўнікоў — [[ваявода|ваяводу]] і [[кашталян]]а. Згодна зь [[Люблінская унія|Люблінскай уніяй]] ([[1569]]) ваявода менскі паводле значнасьці займаў месца па [[ваяводы паморскія|паморскім]] і перад [[ваяводы інфлянцкія|інфлянцкім]], кашталян — па [[кашталяны гданскія|гданскім]] і перад [[кашталяны інфлянцкія|інфлянцкім]]<ref name="sgkp5"/>.
-=== Ваяводы менскія ===
-{{Асноўны артыкул|Ваяводы менскія}}
-Паводле [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]] ваяводы менскія паводле значначнасьці займалі месцы ў сэнаце пасьля [[паморскае ваяводзтва|паморскіх]] і перад [[інфлянты|інфлянцкімі]].<ref name="sg"/>
+Па ўвядзеньні ў [[1776]] року ваяводскіх мундзіраў, паслы Менскага і Мазырскага паветаў апраналіся ідэнтычна смаленскім — у малінавыя («кармазыновыя») [[кунтуш]]ы зь цёмна-сінімі («гранатовымі») адваротамі, пад імі насілі цёмна-сінія [[жупан]]ы. Паслы Рэчыцкага павету насілі белая жупаны і такія ж адвароты.
-=== Кашталяны менскія ===
-{{Асноўны артыкул|Кашталяны менскія}}
-Паводле [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]] кашталяны менскія паводле значначнасьці займалі месцы ў сэнаце пасьля [[гданьск]]іх і перад [[інфлянты|інфлянцкімі]].<ref name="sg"/>
+== Заўвагі ==
-== Глядзіце таксама ==
+{{Зноскі|група=а}}
-* [[Менскія ваяводы]]
-* [[Кашталяны менскія|Менскія кашталяны]]
-* [[Менскае староства|Менскія старосты]]
 == Крыніцы ==
@@ Радок 127: / Радок 125: @@
 == Літаратура ==
-* {{Літаратура/ЭВКЛ|1}}
 * {{Літаратура/ЭВКЛ|2}}
+* {{Літаратура/ЭГБ|5}}
-* Województwo mińskie // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|5}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_V/339 339]—340
-* Województwo mińskie // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|6}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_VI/482 482]
 * {{Літаратура/Памяць/Менск|1}}
-* Юхо Я.А. Кароткі нарыс гісторыі дзяржавы і права Беларусі. — Мн., 1992.
-* Baliński M., Lipiński T. Starożytna Polska pod względem historycznym, geograficznym i statystycznym. T. 3. — Warszawa, 1846.
-* Любавский М.К. Очерк истории Литовско-Русского государства до Люблинской унии включительно. 2-е выд. — М., 1915.
 {{Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Вялікага Княства Літоўскага}}