Менскае ваяводзтва: розьніца паміж вэрсіямі
Няма апісаньня зьменаў |
Няма апісаньня зьменаў |
||
| Радок 135: | Радок 135: | ||
* князь [[Уладыслаў Язафат Сапега]] ([[14 студзеня|14.1.]][[1699]] — [[31 кастрычніка|31.10.]][[1709]]) |
* князь [[Уладыслаў Язафат Сапега]] ([[14 студзеня|14.1.]][[1699]] — [[31 кастрычніка|31.10.]][[1709]]) |
||
* [[Крыштап Зяновіч]] ([[18 лістапада|18.11.]][[1709]] — [[1717]]) |
* [[Крыштап Зяновіч]] ([[18 лістапада|18.11.]][[1709]] — [[1717]]) |
||
* [[Крыштап Завіша]] ([[26 лютага|26.2.]][[1720]] — [[1721]]) |
* [[Крыштап Станіслаў Завіша]] ([[26 лютага|26.2.]][[1720]] — [[1721]]) |
||
* [[Ян Казімер Жаба]] ([[1721]] — [[26 траўня|26.5.]][[1754]]) |
* [[Ян Казімер Жаба]] ([[1721]] — [[26 траўня|26.5.]][[1754]]) |
||
* [[Ян Аўгуст Гільзэн]] (6/7.[[1754]] — [[14 лютага|14.2.]][[1767]]) |
* [[Ян Аўгуст Гільзэн]] (6/7.[[1754]] — [[14 лютага|14.2.]][[1767]]) |
||
Вэрсія ад 10:51, 6 чэрвеня 2011
| Менскае ваяводзтва | |
| Palatinatus Minscensis | |
 |  Сьцяг |
| Агульныя зьвесткі | |
|---|---|
| Краіна | ВКЛ |
| Статус | ваяводзтва Вялікага Княства Літоўскага[d] |
| Адміністрацыйны цэнтар | Менск |
| Найбуйнейшыя гарады | Рэчыца, Мазыр |
| Дата ўтварэньня | 1565 |
| Дата скасаваньня | 1793 |
| Ваяводы | гл. Менскія ваяводы |
| Плошча | 55 500 км² |
| Час існаваньня | 1566 — 1793 |
| Месцазнаходжаньне Менскага ваяводзтва | |
| |
 Дадатковыя мультымэдыйныя матэрыялы | |
Ме́нскае ваяво́дзтва (па-лацінску: Palatinatus Minscensis) — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў Вялікім Княстве Літоўскім. Плошча ваяводзтва складала 55 500 км². Сталіцай зьяўлялася места Менск.
Герб ваяводзтва меў наступны выгляд: «у чырвоным полі рыцар у срэбных латах і са срэбным шчытом з залатым шасьціканцовым крыжом, які заносіць над галавой срэбны меч з залатым этэсам і скача на срэбным кані з залатым ўзбраеньнем, збруяй і вачамі; сядло чырвонае з залатой акантоўкай».[1] Ваяводзкая харугва была чырвонага («гвазьдзіковага») колеру з выявай гербу Пагоня ў белым полі.[2][3]
Па ўвядзеньні ў 1776 року ваяводскіх мундзіраў, дэпутаты Менскага і Мазырскага паветаў апраналіся ідэнтычна смаленскім — у малінавыя («кармазыновыя») кунтушы зь цёмна-сінімі («гранатовымі») адваротамі, пад імі насілі цёмна-сінія жупаны. Дэпутаты Рэчыцкага павету насілі белая жупаны і такія ж адвароты.
Асноўныя падзеі
- 1566: у выніку адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформы ўтварылася Менскае ваяводзтва на аснове былога аднайменнага княства, рэформа таксама ўсталявала межы ваяводзтва і паветаў — Менскага і Рэчыцкага.
- 1569: са згоды мясцовай шляхты Мазырскі павет улучылі ў межы ваяводзтва.
- 1599: у Менску праз рок, па чарзе з Наваградкам, пачалі праводзіцца вясновыя сэсіі Вярхоўнага Трыбунала Вялікага Княства Літоўскага, кожная зь іх працягвалася 22 тыдні, пачынаючы ад панядзелку пасьля Трох Каралёў.
- 1654—1667: маскоўскія войскі акупавалі значную частку тэрыторыі ваяводзтва.
- 1662: Барысаўскае староства перайшло ў склад Аршанскага павету Віцебскага ваяводзтва.[4]
- 1667: у склад Рэчыцкага павету ўвайшло Лоеўска-Любецкае староства (8 тыс. км²).[5]
- 1708: войскі швэдзкага караля Карла XII учынілі значныя разбурэньні на абшарах ваяводзтва, асабліва ў Менскім павеце.
- 1772: у выніку 1-га падзелу Рэчы Паспалітай страціла значную частку Рэчыцкага павету і ўлучыла ў свой склад рэшту Аршанскага павету Віцебскага ваяводзтва.
- 1775: у зьвязку з акупацыяй усходніх ваяводзтваў Расейскай імпэрыяй, менскую сэсію Трыбуналу перанесьлі ў Горадню.
- 20 сьнежня 1793: скасаваньне ваяводзтва ў выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай, яго тэрыторыя ўвайшла ў склад Менскай губэрні Расейскай імпэрыі.
Геаграфія
На поўначы межавала з Полацкім і Віцебскім ваяводзтвамі, на захадзе — зь Віленскім і Наваградзкім ваяводзтвамі, на поўдні зь Берасьцейскім і Кіеўскім ваяводзтвамі, на ўсходзе — з Масковіяй і Амсьціслаўскім ваяводзтвам.[6] Частка мяжы з Наваградзкім ваяводзтвам праходзіла па рацэ Пціч, да яе упадзеньня ў Прыпяць. На захадзе, ўздоўж ракі Славесна, ішла мяжа зь Берасьцейскім ваяводзтвам.
Тэрыторыя Менскага ваяводства мела форму прастакутніка з нашмат даўжэйшымі заходнім і ўсходнім бакамі. Рака Бярэзіна, якая ад вытоку да вусьця працякала па тэрыторыі ваяводзтва, падзяляла ягоны абшар надвая. У паўночнай частцы Менскага ваяводзтва брала свой выток рака Вяльля. Гэтая частка ваяводзтва ўяўляла шырокія, не вельмі ўраджайныя раўніны, паўднёва-заходняя (Мазырскі павет) — ляжала ў Палесьсі.
Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел
У склад ваяводзтва ўваходзілі 3 паветы:
| Назва | Цэнтар | Плошча, тыс. км² |
Староствы (дзяржаўныя воласьці) |
|---|---|---|---|
| Менскі павет | Менск | ? | Менскае (гродавае) Гайненскае Радашкоўскае Краснасельскае |
| Мазырскі павет | Мазыр | ? | Мазырскае (гродавае) Бчыцкае (Пціцкае) |
| Рэчыцкі павет | Рэчыца | 30,0 | Рэчыцкае (гродавае) Бабруйскае Гомельскае Лоеўска-Любецкае Прапоскае Рагачоўскае Чачэрскае |
Ваяводзкі соймік праводзіўся ў Менску, тамака ж склікалася паспалітае рушаньне. У павятовых цэнтрах месьціліся падкаморныя, земскія і гродзкія суды, праходзілі павятовыя соймікі.
Мясцовая шляхта абірала шасьцёх дэпутатаў на вальны сойм Рэчы Паспалітай, а таксама шасьцёх дэпутатаў у Вялікалітоўскі вярхоўны трыбул (па тры — на рускую і літоўскую кадэнцыі).
Прававы лад
Мясцовыя органы ўлады валодалі шырокімі паўнамоцтвамі ў вырашэньні ўсіх мясцовых справаў. У сваёй дзейнасьці яны кіраваліся агульнадзяржаўнымі нарматыўнымі актамі, мясцовым звычаёвым правам і актамі мясцовай адміністрацыі. Асобнае кіраваньне ажыцьцяўлялася ў прыватных уладаньнях заможнай шляхты.
Найвышэйшай формай заканадаўства зьяўляліся Статуты Вялікага Княства Літоўскага 1529, 1566, 1588 рокаў. Дзейнасьць усіх службовых асобаў падпарадкоўвалася праву.
Урадоўцы
У сэнаце Рэчы Паспалітай Абодвух Народаў ваяводзтва прадстаўлялі два сэнатары: ваявода і кашталян.
Ваяводы менскія паводле значначнасьці займалі месцы ў сэнаце пасьля паморскіх і перад інфлянцкімі, кашталяны — пасьля гданьскіх і таксама перад інфлянцкімі.[6]
Менскімі ваяводамі былі
- Гаўрыла Гарнастай (22.3.1566 — 6.7.1576)
- Мікалай Сапега (9.7.1576 — 6.4.1588)
- Багдан Сапега (21.5.1588 — 1593)
- Ян Абрамовіч (22.6.1593 — 1596)
- Андрэй Завіша (1596 — 26.4.1598)
- Ян Пац (9.3.1600 — 9/10.1610)
- Мікалай Крыштап Сапега (25.10.1611 — 30.4.1618)
- Пётар Тышкевіч (6.9.1618 — 1631)
- Балтазар Стравінскі (1631 — 2.1633)
- Аляксандар Слушка (2.3.1633 — 1638)
- Мікалай Сапега (1638 — 11.1638)
- князь Аляксандар Масальскі (11.1638 — 1643)
- князь Андрэй Масальскі (3.1643 — 13.1.1645)
- князь Аляксандар Агінскі (3.1645 — пач. 1649)
- Гедэон Дунін-Раецкі (пач. 1649 — 1654)
- Крыштап Рудаміна–Дусяцкі (1654 — 1654/1655)
- Крыштап Цеханавецкі (1654/1655 — кан. 1655)
- Ян Сэбасьцян Кешторт (9.1.1656 — 3.1667)
- Казімер Караль Белазор (3.1667 — каля 1680)
- князь Міхал Казімер Даўмонт-Сясіцкі (каля 1680 — 14.4.1698)
- князь Уладыслаў Язафат Сапега (14.1.1699 — 31.10.1709)
- Крыштап Зяновіч (18.11.1709 — 1717)
- Крыштап Станіслаў Завіша (26.2.1720 — 1721)
- Ян Казімер Жаба (1721 — 26.5.1754)
- Ян Аўгуст Гільзэн (6/7.1754 — 14.2.1767)
- Юзэф Аўгуст Гільзэн (17.2.1767 — 14.4.1770)
- Тадэвуш Буржынскі (14.4.1770 — 1773)
- князь Мікалай Юзэф Радзівіл (29.5.1773 — 3.2.1784)
- Адам Хмара (4.2.1784 — ?)
Менскімі кашталянамі былі:
- Мікалай С. Тальваш (1566—1570)
- Ян Я. Глябовіч (1572—1584)
- Міхал Б. Гарабурда (1584—1586)
- Вацлаў В. Агрыпа (1586—1590)
- Марцін Стравінскі (1590—1592)
- Андрэй П. Сапега (1592—1597)
- Юзэф Я. Корсак (1597)
- М. Пётар Дарагастайскі (1597—1600)
- князь Шчэсны Я. Галоўчынскі (1600—1610)
- Пётар Тышкевіч (1611—1618)
- Аляксандар Слушка (1618—1628)
- Андрэй Завіша (1628—1630)
- Ян Альфонс Ляцкі (1630—1634)
- Гедэон Дунін-Раецкі (1634—1649)
- князь Мікалай С. Чацьвярцінскі (1649—1659)
- Якуб Тэадор Кунцэвіч (1661)
- Стэфан К. Кандзежаўскі (1661—1663)
- Стэфан Русецкі ([1663]-[1671])
- Аляксандар Юдзіцкі (1672—1677)
- Ян Павал Юдзіцкі (1694)
- Корчак Есьман (1697)
- князь Андрэй Пузына (1697—1701)
- Канстанты Война-Ясяніцкі (1701)
- граф Міхал Шчука (1701—1709)
- Тэадор Антоні Ваньковіч (1710)
- князь Шымон Любецкі-Друцкі (1710)
- князь Ян Фрыдэрык Сапега (1711—1712)
- Даніэль Выгоўскі (1713—1740)
- Аляксандар Юзэфовіч-Глябіцкі (1740—1758)
- Міхал Юдзіцкі (1742—1758)
- Ян Пётар Юдзіцкі (1758—1777)
- Адам Міхал Ракіцкі (1777—1779)
- Адам Хмара (1779—1784)
- Шымон Забела (1784—1787)
- Шымон Забела (1787—1792)
- Мшхал Абуховіч (1792—1793)
Глядзіце таксама
Крыніцы
- ^ Гербы белорусских воеводств в Великом княжестве Литовском // Материалы исследований О. Однороженко (г. Харьков) и М. В. Ревнивцева (г. Энгельс)
- ^ Менскае ваяводства // Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Мінска. Кн. 1. — Мн., 2001. С. 198
- ^ Вячаслаў Насевіч. Менскае ваяводства // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 288
- ^ Міхась Мацельскі. Гісторыя Барысава ў датах на сайце газэты «Гоман Барысаўшчыны»
- ^ Вячаслаў Насевіч. Тэрыторыя, адміністрацыйны падзел // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 39.
- ^ а б Województwo mińskie // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom V: Kutowa Wola — Malczyce. — Warszawa, 1884. S. 339
Літаратура
- Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4
- Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
- Województwo mińskie // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom V: Kutowa Wola — Malczyce. — Warszawa, 1884. S. 339—340
- Województwo mińskie // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom VI: Malczyce — Netreba. — Warszawa, 1885. S. 482
- Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Мінска. У 4 кн. Кн. 1-я. — Мн.: БЕЛТА, 2001. — 576 с.: іл. ISBN 985-6302-33-1.
- Юхо Я.А. Кароткі нарыс гісторыі дзяржавы і права Беларусі. — Мн., 1992.
- Baliński M., Lipiński T. Starożytna Polska pod względem historycznym, geograficznym i statystycznym. T. 3. — Warszawa, 1846.
- Любавский М.К. Очерк истории Литовско-Русского государства до Люблинской унии включительно. 2-е выд. — М., 1915.
| Княствы[i] | .png) | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Намесьніцтвы | |||||||||
| Ваяводзтвы |
| ||||||||
| Староствы | |||||||||
| |||||||||