Яўхім Кіпель

Яўхім Кіпель лац. Jaŭchim Kipiel
Дата нараджэньня	25 сьнежня 1895(1895-12-25)
Месца нараджэньня	Байлюкі, Бабруйскі павет, Менская губэрня, Расейская імпэрыя
Дата сьмерці	27 ліпеня 1969(1969-07-27) (73 гады)
Месца сьмерці	ЗША
Месца пахаваньня	Беларускія могілкі ў Саўт-Рывэры
Месца вучобы	БДУ
Занятак	публіцыст, пэдагог, палітык, палітычны актывіст, біёляг, настаўнік
Навуковая сфэра	палітычная дзейнасьць[d] і біялёгія
Месца працы	Навукова-тэрміналагічная камісія[d] Інстытут беларускай культуры Голас вёскі (1941) Беларуская народная самапомач
Сябра ў	Беларуская цэнтральная рада і Беларускі кангрэсавы камітэт Амэрыкі
Дзеці	Вітаўт Кіпель
Яўхім Кіпель у Вікісховішчы

Яўхі́м Яўсе́евіч Кі́пель (Крыптанімы: К-ль; Я.К-ль; 7 студзеня 1896 паводле новага стылю, Байлюкі, Бабруйскі павет, Менская губэрня, цяпер Глускі раён Магілёўскай вобласьці — 27 ліпеня 1969) — беларускі грамадзкі дзяяч, пэдагог, актывіст беларускай дыяспары ў ЗША.

Жыцьцяпіс

З 1915 году быў удзельнікам Першай сусьветнай вайны, скончыў 2-ю Кіеўскую ваенную школу прапаршчыкаў. З 1918 году ваяваў у шэрагах Чырвонай арміі. Браў удзел у паседжаньнях Усебеларускага зьезду Саветаў у Смаленску, дзе была абвешчаная БССР.

З 1921 году ў Менску, сябар Навукова-тэрміналягічнай камісіі пры Наркамасьвеце БССР. Вучыўся ў БДУ (скончыў у 1926), у 1922—1927 выкладаў беларускую мову і прыродазнаўства ў школах Менску. З 1926 году сакратар аддзела прыроды і народнай гаспадаркі Інбелкульту, адначасова лектар на пэдкурсах у Менску. Са студзеня 1928 году асьпірант БДУ, у кастрычніку 1929 году выключаны па ідэалягічных матывах. З сакавіка 1930 году выкладчык Менскіх пэдкурсаў пры пэдтэхнікуме.

Арыштаваны ДПУ БССР 28 чэрвеня 1930 году па справе «Саюза вызваленьня Беларусі»; паводле пастановы Калегіі АДПУ СССР ад 10 сакавіка 1931 высланы ў Налінск Вяцкай вобласьці на 5 гадоў. Паўторна арыштаваны ў Арле ў сьнежні 1935; асуджаны на 5 гадоў лягераў. Вызвалены ў сьнежні 1940 году. Пасьля вызваленьня настаўнічаў у Саратаве.

Напачатку 1942 году мабілізаваны ў Чырвоную Армію. З чэрвеня 1942 году ў Менску. Працаваў у Інспэкцыі беларускіх школ над падрыхтоўкай школьных падручнікаў і праграмаў ды старшынстваваў, быў у Беларускай народнай самапомачы (нацыянальная арганізацыя, якая дзейнічала ва ўмовах нацысцкай акупацыі). Рэдагаваў газэту «Голас вёскі». З 1944 быў кіраўніком навуковага аддзелу Беларускай Цэнтральнай Рады, старшыня II Усебеларускага Кангрэсу. У 1944 годзе сям’я Кіпеляў выехала на Захад. Зь сярэдзіны 1944 году ў Нямеччыне. Падрыхтаваў да друку кнігу ўспамінаў пра савецкія лягеры «Зь іхняга раю».

З 1950 году ў ЗША, з 1951 году ўваходзіў у Беларускі кангрэсавы камітэт Амэрыкі, стварыў Аб’яднаньне беларускіх вязьняў савецкіх канцлягераў, быў ініцыятарам стварэньня Беларускай народнай партыі. Публікаваўся ў беларускай эмігранцкай прэсе. Успаміны Яўхіма Кіпеля захоўваюцца ў архіве Беларускага інстытута навукі і мастацтва (БІНіМ) у Нью-Ёрку.

Пахаваны на беларускіх могілках у Саўт-Рывэры (Нью-Джэрзі). У 1989 годзе Вярхоўны суд БССР прыняў пастанову аб рэабілітацыі . У 1999 у Нью-Ёрку выйшла кніга ўспамінаў Яўхіма Кіпеля «Эпізоды».

Сям’я

Сын — Вітаўт Кіпель.

Творы

• Кіппель Я. Аб праграме па прыродазнаўству, выдадзенай Нар. Кам. Асьветы БССР. // Асьвета : часопіс. — 1926. — № 1. — С. 46—48.
• Шляхі да паляпшэньня чалавечага роду // Полымя. 1927, №2;
• Як нас вучылі // Запісы БІНІМ. 1977. Т. 15;
• Эпізоды. Нью-Ёрк, 1998.

Літаратура

• Ляхоўскі У. Пра Яўхіма Кіпеля // Спадчына. 1995, №3.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1997. — Т. 4: Кадэты — Ляшчэня. — 432 с. — ISBN 985-11-0041-2

Вонкавыя спасылкі

• Яўхім Кіпель. Эпізоды(недаступная спасылка) (мэмуары Яўхіма Кіпеля. Рэцэнзія на кнігу)
• Яўхім Кіпель. Эпізоды
• martyraloh.org: КІПЕЛЬ Яўхім Яўсеевіч
• Імёны Свабоды: Яўхім Кіпель