Яцэк Мальчэўскі
Яцэк Мальчэўскі (пол. Jacek Malczewski; 14 ліпеня 1854, Радам, Царства Польскае, Расейская імпэрыя ― 8 кастрычніка 1929, Кракаў, Польшча) ― польскі мастак, адна з галоўных постацяў польскага сымбалізму.
Яцэк Мальчэўскі | |
 | |
| Імя пры нараджэньні | Jacek Malczewski |
|---|---|
| Дата нараджэньня | 14 ліпеня 1854 |
| Месца нараджэньня | Радам, Царства Польскае |
| Дата сьмерці | 8 кастрычніка 1929 |
| Месца сьмерці | Кракаў, Польшча |
| Месца пахаваньня | Кракаў |
| Адукацыя | Кракаўская акадэмія мастацтва |
| Месца вучобы | |
| Занятак | мастак |
| Навуковая сфэра | жывапіс |
| Месца працы | |
| Плынь | сымбалізм |
| Працы | Мэлянхолія, 1890-1894, Сьмерць, 1902 |
| Узнагароды |   |
Жыцьцяпіс[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Паходзіў з зьбяднелай шляхецкай сям'і. У 13 гадоў бацькі аддалі хлопчыка ў сям'ю дзядзькі, які выбраў добрых настаўнікаў пляменьніку, сярод якіх быў пісьменнік Адольф Дыгасінскі. Значны ўплыў на сьвядомасць юнака аказалі ідэі польскага мэсіянізму і польскага патрыятызму, характэрныя для польскай эпохі рамантызму[1].
У сямнаццацігадовым узросьце хлопца адправілі ў Кракаў, дзе ён працягваў навучаньне ў гімназіі, а ў вольны час займаўся ў Кракаўскай акадэміі мастацтваў. Сярод яго настаўнікаў быў Ян Матэйка, які параіў таленавітаму юнаку вучыцца жывапісу. Мальчэўскі пачаў асвойваць жывапіс, а завяршыў мастацкую адукацыю навучаньнем у Школе мастацтваў у Парыжы[2].
Удзельнічаў у археалягічнай вандроўцы, арганізаванай графам Каралем Лянцкаронскім у Памфілію, Пісідыю, Грэцыю, куды яны выправіліся ў пачатку верасьня 1884 г. У 1885 годзе знаходзіўся ў Мюнхэне[3].
Увосень 1887 году вярнуўся на радзіму. У тым жа годзе ажаніўся[4].
У 1880 г. наведаў Італію, потым Галіцыю, Львоў[5].
Мальчэўскі быў прафэсарам два тэрміны (1896-1900 і 1912-1921)[6].
У 1897 г. Мальчэўскі быў заснавальнікам мастацкай суполкі «Sztuka» («Мастацтва») разам з іншымі майстрамі, сярод якіх: Тэадор Аксэнтовіч, Юзэф Магофэр, Станіслаў Высьпянскі. Суполка праіснавала доўга — да 1950 году[7].
Пасьля канфлікту з мастаком Юльянам Фалатам ён пакінуў акадэмію і зьмяніў некалькі месцаў жыхарства. Меў некалькі выставаў, у тым ліку ў Львове (1903)[8].
У апошні год жыцьця мастак страціў зрок. Памёр 8 кастрычніка 1929 году[9].
Творчасьць[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Вялікі ўплыў на мастацкую сьвядомасць мастака аказалі сьмерць бацькі ў 1884 годзе, пасьля якой ён пачаў дасьледаваць сьмерць як зьяву ў жыцьці чалавека, і сьмерць маці ў 1898 годзе[10].
Творчасьць мастака — пэйзажы і касьцюмаваныя партрэты, сымбалічныя кампазіцыі, арыгінальныя інтэрпрэтацыі рэлігійных сюжэтаў, шматлікія аўтапартрэты[11].
Яго хвалявалі тэмы «мастак і муза», «мастак і яго натхненьне». Спробы асэнсаваць гэта былі як у вобразах іншых мастакоў (партрэт Адама Асныкі з музай), так і ў аўтапартрэтах[12].
Не маючы прывабнай зьнешнасьці, мастак, тым ня менш, пакінуў некалькі незвычайных аўтапартрэтаў, як у рэлігійных кампазіцыях («Хрыстос і Пілат», «Хрыстос у Эмаўсе»), так і ў касьцюмаваных партрэтах (у дасьпехах) або з бытавой афарбоўкай. І паказаў, што любы чалавек можа быць значным і прывабным[13].
Далёкі ад дэкаратыўнасьці Станіслава Высьпянскага і мадэрну як такога, Мальчэўскі зачапіў глядацтва цікавымі кампазыцыямі сымьалічнай афарбоўкі, дзе распрацаваў праблему перадачы нацыянальных традыцыяў ад мёртвых да жывых[14].
Асноўныя працы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
• «Паўстаньне ў шахце» 1882
• «Арыштанты на этапе» 1883
• «Інтрадукцыя» 1890
• «Мэлянхолія» 1890–1894
• «Сьвяты вечар у Сыбіру» 1892
• «Бязвыходная сытуацыя» 1895–1897
• «Мае жыцьцё, дзяцінства»
• «Анёлу, я пайду за табою»
• «Спакой у кайданах», 1899
• «Дворык у зьвярынцы, Кракаў»
• «Геркулес на ростанях»
• «Ідылія»
• «Разьвітаньне»
• «Пэйзаж з Тобіям і анёлам»
• «Сланечнікі»
• «Рыбалка з русалкаю»
• «Зімовы пэйзаж»
• «У момант стварэньня сьпячай гарпіі» 1901
• «Саламэя чакае, пакуль адсякаюць галову сьв. Яну Хрысьціцелю»
• «Вяртаньне блуднага сына»
• «Маё жыццё. Мая душа»
• «Натхненьне мастака»
• «Маё жыцьцё. Вяртаньне»
• «Анёл і пастушок І» 1903
• «Анёл і пастушок II»
• «Атручаны калодзеж. Хімера» 1906
• «Мае мадэлі»
• «Сьмерць Алены» 1907
• «Сьмерць завітала» або «Танатас»
• «Аўтапартрэт з палітрай»
• «Аўтапартрэт з сатырам»
• «Аўтапартрэт і Эрынія» 1910
• «Аўтапартрэт і маладая смерць» 1910
• Піфія Мальчэўскага 1917
• «Ніка, багіня перамогі»
• «Жонка мастака і два фаўны»
• «Сівы фаўн»
• «Circulys vitiosus»[15].
Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- ^ A. Jakimowicz, Jacek Malczewski i jego epoka, Warszawa 1970.
- ^ A. Heydel, Jacek Malczewski. Człowiek i artysta, Kraków 1933.
- ^ A. Heydel, Jacek Malczewski. Człowiek i artysta, Kraków 1933.
- ^ S. Krzysztofowicz-Kozakowska, Jacek Malczewski, Wrocław 2005.
- ^ S. Krzysztofowicz-Kozakowska, Jacek Malczewski, Wrocław 2005.
- ^ A. Ławniczakowa, Jacek Malczewski, Warszawa 1976.
- ^ Odznaczenie Jacka Malczewskiego. „Gazeta Lwowska”, s. 2, nr 163 z 20 lipca 1927.
- ^ "Jacek Malczewski (Radom 1854 - Kraków 1929)", Pinakoteka Zascianek.pl, http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Malczewski_J/Malczewski_J_bio.htm
- ^ Jadwiga Puciata-Pawłowska. Malczewski Jacek (1854—1929) // Polski Słownik Biograficzny. — Wrocław — Warszawa — Kraków: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1974. — T. XIX. — S. 282—286.
- ^ Irena Kossowska, "Jacek Malczewski". Symbolizm w polskim malarstwie przełomu XIX i XX wieku. Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk. Culture.pl, https://archive.ph/20130416120803/http://www.culture.pl/web/english/resources-visual-arts-full-page/-/eo_event_asset_publisher/eAN5/content/jacek-malczewski
- ^ K. Wyka, Thanatos i Polska, czyli o Jacku Malczewskim, Kraków 1971.
- ^ "Jacek Malczewski – rycerz polskiej sztuki", 14 lipca 2017, https://niezlasztuka.net/o-sztuce/jacek-malczewski-rycerz-polskiej-sztuki/
- ^ J. Puciata-Pawłowska, Jacek Malczewski, Warszawa 2005.
- ^ Jadwiga Puciata-Pawłowska. Malczewski Jacek (1854—1929) // Polski Słownik Biograficzny. — Wrocław — Warszawa — Kraków: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1974. — T. XIX. — S. 282—286.
- ^ Jadwiga Puciata-Pawłowska. Malczewski Jacek (1854—1929) // Polski Słownik Biograficzny. — Wrocław — Warszawa — Kraków: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1974. — T. XIX. — S. 282—286.
- Выпускнікі Нацыянальнай вышэйшай школы прыгожых мастацтваў
- Узнагароджаныя крыжам камандорскім з зоркай ордэна Адраджэньня Польшчы
- Узнагароджаныя крыжам афіцэрскім ордэна Адраджэньня Польшчы
- Нарадзіліся 14 ліпеня
- Нарадзіліся ў Польшчы
- Нарадзіліся ў 1854 годзе
- Асобы Кракава
- Польскія мастакі і мастачкі
- Польскія прафэсары
- Памерлі ў Кракаве
- Пахаваныя ў Кракаве
- Памерлі 8 кастрычніка
- Памерлі ў 1929 годзе
- Сымбалізм (мастацтва)
- Польскія сымбалісты