Ямант
Ямант (Ямунд, Ямунт) — мужчынскае імя і вытворнае ад яго прозьвішча.
Паходжаньне[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Асноўны артыкул: Імёны ліцьвінаў
Імя Ямант (Ямонт) зьмяшчае той жа фармант (-монт-), што і імя Жыгімонт — літоўская (беларуская) форма старажытнага пашыранага германскага (гоцкага) імя Sigimunt, якое трапіла ў хрысьціянскі іменаслоў[1]. Гэты ж фармант празь імёны Монтгерд і Гердзімонт зьвязвае Ямонта зь імём Альгерд, якое мае поўныя германскія адпаведнікі (герцаг Альгерд з Гогенштайну[2]), а празь імя Скаламонт — з германскім (гоцкім) імём Гудэскалк (Готшалк)[3]. Тым часам фарманты -я- і -монт- празь імёны Ятаўт і Монтаўт зьвязваюць Ямонта зь імём Вітаўт — літоўскай (беларускай) формай старажытнага германскага імя Вітольд (Witold, Witolt)[4].
Паводле францускага лінгвіста-германіста Раймонда Шмітляйна, які на падставе шматгадовых дасьледаваньняў прыйшоў да высноваў пра германскае паходжаньне літоўскіх уласных імёнаў, імю Ямант адпавядае германскае імя Omund[5]. Германскі характар літоўскіх імёнаў з фармантам -монт- (-мант-) — як і запазычаньне самога фарманту з германскіх моваў — сьцьвердзіў амэрыканскі лінгвіст Альфрэд Зэн[6].
Паводле менскага дасьледніка Алёхны Дайліды, які разьвівае германскую (перадусім усходнегерманскую) этымалёгію імёнаў літоўскіх князёў і баяраў, фармант -я- (германскія імёны Jahheri, Joman) паходзіць ад гоцкага ja, jah 'сапраўды', а -монт- (-мунт-, -мунд-) (усходнегерманскія імёны Gesimundus, Sidimundus, Mundila, Mondericus) — ад гоцкага munds 'моц розуму, імкненьне', mundrs 'гарлівы, палкі'[7]. Такім парадкам, імя Ямонт азначае «сапраўды гарлівы»[8] (адзначалася бытаваньне паўночнагерманскага імя Jomund[9][10]).
Варыянты імя ў гістарычных крыніцах: Jamunt (1390 год)[11]; Jamundt (23 красавіка 1398 году)[12]; Jamund von Cletzke[13], Iamund de Cletzke[14] (12 кастрычніка 1398 году); Semeon Iamunti (18 студзеня 1401 году)[15]; отъ князь своихъ, Ямонта да Василей Борійковъ[16], князь Ямонтъ Толоунтовичь[17], князя Ивана Ямонта наместника Смоленского[18] (Наўгародзкі чацьверты летапіс); князя Ямонта[19], князь Ямонтъ Толунтовичь[20] (Сафійскі першы летапіс); князь Михаило Ямонътовичъ (1440—1492 гады)[21]; Ямантъ (Маскоўскі летапісны звод канца XV стагодзьдзя); пад боіары рокговскими Іамонтом Борисовичом (26 студзеня 1516 году)[22]; бояръ господарьскихъ Ейшиского повета, наимя Ямонта (8 ліпеня 1518 году)[23]; Мартинъ Ямунътовичъ (1528 год)[24]; князю Семену Ямонтовичу Подберезскому (2 лістапада 1531 году)[25]; под бояры зыскалъ, Ямонътомъ Борысовичомъ (23 траўня 1539 году)[26]; Стась Пацевич Ямонтович (30 ліпеня 1545 году)[27]; Янъ Викъторынъ а Бартломеи Ямонтовичъ (1565 год)[28]; Я Петръ Анъдреевич Ямонътъ (8 кастрычніка 1593 году)[29]; Nobilis Petrus Iamunt (1648—1649 гады)[30]; jmp. Jana Jamąta (1690 год)[31]; Martianus Jamuntowicz[32].
Носьбіты[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Ямант Тулунтавіч († 1399) — дзяржаўны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага, намесьнік смаленскі і клецкі; меў сыноў Сямёна (Сеньку) і Міхайлу, пачынальнік роду Ямантавічаў (Ямантаў)
- Ямант — эйшыскі баярын, які ўпамінаецца ў 1518 годзе
- Ямант Барысавіч — літоўскі баярын зь Вількамірскага павету, які ўпамінаецца ў 1516 і 1539 гадох
- Марцін Ямунтавіч — лейпунскі баярын, які ўпамінаецца ў попісе войска Вялікага Княства Літоўскага 1528 году
- Мікалай Мацеевіч Ямантовіч — расенскі зямянін, які ўпамінаецца ў 1570 годзе[33]
З XVII ст. прыдомкам Ямант карыстаўся літоўскі шляхецкі род Палевічаў[34].
Яманты (Jamont) гербу Пабог — літоўскі шляхецкі род зь Сьвянцянаў[35].
Глядзіце таксама[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 14, 23.
- ^ Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: 2001. С. 47.
- ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 18.
- ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 21.
- ^ Schmittlein R. Toponymes finnois et germaniques en Lituanie // Revue internationale d’onomastique. Nr. 2, 1948. P. 101.
- ^ Senn A. Zur Bildung litauischer Gewässernamen // Annali. Sezione Slava. Istituto Universitario Orientale di Napoli. 2 (1959). P. 46.
- ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 18—19.
- ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 24.
- ^ Kruken K., Stemshaug O. Norsk Personnamnleksikon. — Det Norske Samlaget, 1995.
- ^ Jomund, Nordic Names
- ^ Scriptores rerum Prussicarum. Bd. 3. — Leipzig, 1866. S. 168.
- ^ Codex epistolaris Vitoldi. — Cracoviae, 1882. P. 54.
- ^ Die Staatsverträge des Deutschen Ordens in Preussen im 15. Jahrhundert. Bd. 1. — Marburg, 1970. S. 12.
- ^ Liv-, Esth- und Curländisches Urkundenbuch nebst Regesten / Hrsg. von F. G. von Bunge. Bd. 4. — Reval, 1859. S. 226.
- ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 37.
- ^ С. 101.
- ^ ПСРЛ. Т. 4. — СПб., 1848. С. 104.
- ^ ПСРЛ. Т. 4. — СПб., 1848. С. 142.
- ^ С. 247.
- ^ ПСРЛ. Т. 5. — СПб., 1851. С. 251.
- ^ Lietuvos Metrika. Knyga 3 (1440—1498). — Vilnius, 1998. P. 31.
- ^ Lietuvos Metrika. Knyga 9 (1511—1518). — Vilnius, 2002. P. 181.
- ^ Литовская метрика. Т. 1. — СПб., 1903. С. 1234.
- ^ Перапіс войска Вялікага княства Літоўскага 1528 года. Метрыка Вялікага княства Літоўскага. Кн. 523. — Менск, 2003. С. 86.
- ^ Беларускі архіў. Т. 2. — Менск, 1928. С. 138.
- ^ Lietuvos Metrika. Knyga 20 (1536—1539). — Vilnius, 2010. P. 263.
- ^ Popisy wojskowe pospolitego ruszenia Wielkiego Księstwa Litewskiego (1524—1566). — Białystok, 2018. S. 83.
- ^ Popisy wojskowe pospolitego ruszenia Wielkiego Księstwa Litewskiego (1524—1566). — Białystok, 2018. S. 207.
- ^ Istorijos archyvas. T. 1: XVI amžiaus Lietuvos inventoriai. — Kaunas, 1934. P. 345.
- ^ Žemaičių vyskupijos vizitacijų aktai 1611—1651 m. // Fontes Historiae Lituaniae. Vol. XI, 2011. P. 339.
- ^ Metryka Litewska. Rejestry podymnego Welkiego Ksiestwa. Województwo połockie 1667 i 1690 r. — Warszawa, 2018. S. 104.
- ^ Масальскі Д. Аб Ліцьвінох і Беларусах у Браўнсбэргскім сэмінары 1578—1798 // Родныя Гоні. Кн. 4, чэрвень 1927. С. 17—20.
- ^ Опись документов Виленского центрального архива древних актовых книг. Вып. 1. ― Вильна, 1901. С. 11, 24.
- ^ Stekert A. Przydomki polskie, litewskie i rusińskie. — Kraków, 1897. S. 51.
- ^ Malewski Cz. Rodziny szlacheckie na Litwie w XIX wieku. — Warszawa, 2022. S. 94.
Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. Аўтарскае выданне. — Менск, 2019. — 459 с. — (сьціслая вэрсія кнігі: Вытокі Вялікае Літвы. — Менск, 2021. — 89 с.)
| ||||||||