Язэп Мазуркевіч

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Язэп Мазуркевіч
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся 19 лістапада 1887(1887-11-19)
Памёр 4 лістапада 1937(1937-11-04) (49 гадоў)
Літаратурная дзейнасьць
Род дзейнасьці пэдагог, празаік, публіцыст
Мова беларуская мова
Вікіпэдыя мае артыкулы пра іншых асобаў з прозьвішчам Мазуркевіч.

Язэ́п Ігна́тавіч Мазурке́віч (19 лістапада 1887, фальварак Падкрыжыкі Узьдзенскай воласьці Ігуменскага павету Менскай губэрні Расейскай імпэрыі, цяпер ва Узьдзенскім раёне Менскай вобласьці — 4 лістапада 1937, Віцебск, НКУС; псэўданім: Я. Цікавы) — беларускі пэдагог, празаік і публіцыст. Адзін з арганізатараў і кіраўнікоў Віцебскай філіі „Маладняка“, Віцебскай асацыяцыі пралетарскіх пісьменьнікаў.

Паходжаньне[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Паходзіў з роду вольных безьзямельных хлебапашцаў Менскай губэрні, праваслаўнага веравызнаньня, якія займаліся арэндай зямлі ў паноў-земляўласьнікаў і былі прылічаныя да ліку менскіх мяшчанаў. Дзед Ігнат Аляксандравіч Мазуркевіч у 1860—1880-я рокі служыў лясным наглядчыкам у маёнтку Цялякаве Ігуменскага павету, уласнасьці памешчыка Канстанціна Гартынга. Бацька Ігнат Ігнатавіч Мазуркевіч (1864—1899) таксама служыў у мясцовай лясной стражы.

Жыцьцяпіс[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Нарадзіўся ў сям’і менскіх мяшчанаў Ігната Ігнатавіча і Юзэфы Фёдараўны Мазуркевічаў у фальварку Падкрыжыкі маёнтку Цялякава. Ахрышчаны 29 лістапада ў Сьвята-Пакроўскай царкве вёскі Цялякава (цяпер — вёска Узьдзенскага раёну Менскай вобласьці). Меў малодшых сёстраў Эмілію і Настасьсю (памерлі ў дзяцінстве), брата Антона. Па сьмерці бацькі Язэпа аддалі на вучобу ў Багушэвіцкую настаўніцкую школу, дзе вучыўся за кошт мэцэнацкай стыпэндыі канцлера Філіпава. Скончыўшы яе, з 1904 року пачаў настаўнічаць у школе граматы на Ігуменшчыне, а з 1906, атрымаўшы экстэрнам званьне настаўніка пачатковай школы, да 1915 року працаваў у Наваградзкім павеце. У 1915—1918 роках быў загадчыкам Бежанскай франтавой перасоўнай школы № 5 каля Баранавічаў. У 1918—1919 настаўнічаў у Камышынскім павеце Саратаўскай губэрні. У 1919—1921 роках працаваў у прыватнай школе ў вёсцы Лысіцы пры станцыі Замір’е ў Наваградзкім ваяводзтве, дзе браў удзел у падпольным і партызанскім руху. У 1921 року арыштаваны дэфэнзывай і зьняволены ў Баранавіцкай турме. 1 сакавіка ўцёк з турмы, пасьля чаго настаўнічаў на Случчыне.

З пачатку 20-х рокаў Язэп Мазуркевіч актыўна ўключыўся ў працэс адраджэньня беларускай літаратурнай традыцыі. У 1924 року скончыў Вышэйшыя курсы беларусазнаўства ў Менску і працаваў у Віцебску, займаючы пасады выкладчыка савецка-партыйнай школы ІІ ступені, вячэрняга рабфаку, супрацоўніка краязнаўчага музэю, настаўніка беларускай мовы і літаратуры ў школе. У гэты час Мазуркевіч актыўна займаўся грамадзкай дзейнасьцю: быў адным з арганізатараў, кіраўніком і актыўным удзельнікам Віцебскай філіі літаратурнага аб’яднаньня «Маладняк». Быў дэлегатам I-га Ўсебеларускага зьезду «Маладняка» (1925), уваходзіў у склад Цэнтральнага бюро «Маладняка».

Удзельнік І-га зьезду (1928) і сябра БелАПП. Быў кіраўніком Віцебскай філіі, уваходзіў у склад праўленьня БелАПП.

Дэлегат І-га Ўсесаюзнага зьезду пралетарскіх пісьменьнікаў (Масква, 1928).

17 верасьня 1937 быў беспадстаўна арыштаваны. На момант арышту працаваў настаўнікам СШ № 1 Віцебску, быў жанаты, меў дзіця. 20 кастрычніка 1937 асобай нарадай пры НКУС СССР як сябра «Польскай арганізацыі вайсковай» прыгавораны да найвышэйшай меры пакараньня з канфіскацыяй маёмасьці. Расстраляны 4 лістапада 1937 у Віцебску.

Рэабілітаваны Вярхоўным судом БССР 16 ліпеня 1957.

Літаратурная і грамадзкая дзейнасьць[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У сваёй біяграфіі Мазуркевіч згадвае, што ўпершыню пазнаёміўся зь беларускім пісьменствам у 1905 року, а з 1922 пачаў пісаць карэспандэнцыі па-беларуску. У «маладнякоўскай» анкеце называў яшчэ больш раньнюю дату пачатку пісьменьніцкай дзейнасьці — 1921 рок.

З 1923 року Мазуркевіч пачаў займацца мастацкай прозай і да 1925 напісаў дзьве п’есы («Камсамолка Галя» і «Лятучка»), апавяданьне «Зьдзекі», прысьвечаныя падзеям грамадзянскай вайны. З 1924 року друкаваўся ў часопісах «Полымя», «Маладняк», альманахах «Пачатак», «Сьвітаньне», «Рытмы будаваньня» (у апошнім з п’есай «За калгас»), рэспубліканскіх і абласных газэтах. Выступаў з апавяданьнямі, п’есамі, нарысамі, літаратурна-крытычнымі артыкуламі, дзе адлюстроўваў падзеі грамадзянскай вайны, сацыялістычнага будаўніцтва на Беларусі. Ягоныя творы атрымалі крытычны водгук ад Максіма Гарэцкага за схематызм і недахоп мастацкасьці.

Мазуркевіч больш прыцягальны менавіта не як аўтар, а як крытык і літаратуразнавец, чалавек шырокага кругагляду і адзін з арганізатараў літаратурнага руху на Віцебшчыне. Пры ягоным удзеле падрыхтаваныя і выдадзеныя альманахі «Пачатак» (1926) і «Сьвітаньне» (1927), да якіх ён напісаў прадмовы і ўдзельнічаў у іх як празаік. Аглядны артыкул «Літаратурны рух на Віцебшчыне» прадставіў яго дасьведчаным краязнаўцам і філёлягам-беларусістам. Артыкул складаецца з трох частак, кожная зь якіх прысьвечаная пэўнаму этапу з гісторыі літаратуры на Віцебшчыне. Першы пэрыяд (канец ХІХ стагодзьдзя — кастрычнік 1917) аналізуе творчасьць Янкі Журбы, Міхаіла Анцава, Я. Акунёва, М. Разэнкампа; другі пэрыяд (кастрычнік 1917—1924) Мазуркевіч характарызуе надзвычайна бедным на тыя мастацкія творы, што адасабляюць мясцовае жыцьцё Віцебшчыны ў гэты час; трэці пэрыяд (1924—1928) асьвятляецца аўтарам як час шырокага разьвіцьця і росту папулярнасьці беларускай мастацкай літаратуры, у разьдзеле таксама разглядаецца літаратурная і краязнаўчая дзейнасьць Віцебскай філіі «Маладняка» ў гэты перыяд. Аб грунтоўнасьці публікацыі кажа наяўнасьць пасьля кожнага разьдзелу сьпісаў выкарыстаных аўтарам крыніц (усяго 30 найменьняў выданьняў).

Ацэнкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Творчыя дасягненьні Мазуркевіча не атрымалі асаблівага прызнаньня ні пры ягоным жыцці, ні цяпер. Аднак сваёй выкладчыцкай дзейнасьцю ён спрыяў узгадаваньню цэлага пакаленьня беларускамоўных пісьменьнікаў 20-х рокаў ХХ стагодзьдзя.

Бібліяграфія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  • Мазуркевіч Я. Літаратурны рух на Віцебшчыне // Маладняк. 1929. № 4, с.93-98.

Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  • Беларуская энцыклапедыя: У 18 т.. — Мн.: 1999 Т. 9: Кулібін — Малаіта. — С. 511.
  • Язэп Мазуркевіч // Беларускія пісьменнікі: Біябібліяграфічны слоўнік. У 6 т. / пад рэд. А. І. Мальдзіса. — Мн.: БелЭн, 1994. — Т. 4. Лазарук — Перкін. — С. 159. — 524с.;іл. с. — ISBN 5-85700-153-6
  • Лаўшук С. Станаўленне беларускай савецкай драматургіі (20-я — пач.30-х гг.). Мн., 1984.
  • Маракоў Л.У. Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі, 1794—1991. Энц. даведнік. У 10 т. Т. 3. Кн. 2. — Мн:, 2003. ISBN 985-6374-04-9.
  • Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларусі. У 5 т. / Рэд. І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш.. — Мн.: БелСЭ, 1986. — Т. 3: Карчма — Найгрыш. — 751 с. — 9500 ас.

Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]