Эолава арфа (верш)

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Эолава арфа
The Eolian Harp
Жанр: верш
Аўтар: Сэм’юэл Тэйлар Колрыдж
Мова арыгіналу: ангельская
Год напісаньня: 1795
Публікацыя: 1796
Пераклад на беларускую: Ганна Янкута
Электронная вэрсія
Вікікрыніцы зьмяшчаюць поўны тэкст гэтага твору

«Эо́лава а́рфа» (па-ангельску: The Eolian Harp) — верш, напісаны Сэм’юэлам Тэйларам Колрыджам у 1795 годзе і апублікаваны ў 1796 годзе, які зьяўляецца адным з ранейшых «размоўных вершаў» (анг. conversation poems).

Сюжэт верша засяроджваецца на ўзаемаадносінах чалавека і прыроды, цэнтральным вобразам у якой зьяўляецца эолава арфа — рэч, якая адначасова сымбалізуе і парадак, і хаатычнасьць прыроды. У вершы выяўляецца ідэя Колрыджа аб адзіным жыцьці (па-ангельску: One Life), згодна зь якой чалавецтва і прырода паяднаныя адзіным жаданьнем адчуць і знайсьці боскасьць у межах сьвету. «Эолава арфа» атрымала станоўчыя адзнакі крытыкаў як за развагі пра сутнасьць прыроды, так і за эстэтычныя якасьці верша.

Перадгісторыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Колрыдж у 1795 годзе.

Колрыдж пачаў пісаць «Эолаву арфу» 20 жніўня 1795 году падчас заручынаў з Сарай Фрыкер. Як і ў сваім папярэднім размоўным вершы Lines Written at Shurton Bars, у «Эолавай Арфе» аўтар разважае наконт сваіх заручынаў і свайго будучага шлюбу[1]. Колрыдж натхніўся на напісаньне вершу пасьля наведваньня дома ў Клевэдоне, які мусіў належыць яму і Сары пасьля іх шлюбу. Колрыдж працаваў над вершам і тады, калі яны ўжо ажаніліся і пераехалі ў Клевэдон. Падчас напісаньня «Эолавай арфы» Колрыдж моцна ідэалізаваў сваё сумеснае жыцьцё з Фрыкер, і гэтыя перакананьні знайшлі сваё адлюстраваньне ў вершы[2]. Верш публікаваўся ў поўным выданьні вершаў Колрыджа за 1796 год і ва ўсіх наступных зборах твораў. Сярод усіх вершаў, якія ўвайшлі ў збор 1796 году, Колрыдж лічыў «Эолаву арфу» сваім найлепшым вершам[3].

За наступныя месяцы пасьля стварэньня верш быў пашыраны ў параўнаньні зь першапачатковым выкарыстаньнем «Эолавай арфы» як тэмы твора. Тым ня менш, Колрыдж не пераставаў працаваць над ім нават пасьля яго першай публікацыі[4]. Да 1817 году верш увесь час павялічваўся і перапісваўся[5]. Радкі 21—25 былі выдаленыя з канчатковай вэрсіі паміж выданьнямі вершаў Колрыджа 1797 і 1815 гадоў. Гэтаксама радкі 26—33 зьмяняліся з кожным выданьнем. Нягледзячы на колькасьць выданьняў, Колрыдж лічыў гэты верш узорам для іншых вершаў, асабліва для вершаў з цыклю пад назвай «Размоўныя вершы»[6]. Пра «Эолаву арфу» як пра ўзор паэзіі Колрыдж пісаў: «Прашу прабачэньня, калі іншым гэта будзе здавацца занадта дробязным, каб апраўдаць тое, што зьвяртаю на гэта ўвагу, але я маю права на ўдзячнасьць немаленькай колькасьці чытачоў паэзіі, бо ўпершыню пазнаёміў іх з гэтым відам кароткага белага верша, вялікую колькасьць выдатнейшых узораў якога пазьней стварылі Саўці, Лэмб, Ўордсварт і іншыя»[7].

Верш[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Верш пачынаецца са звароту да Сары Фрыкер і далей пераходзіць у апісаньне дома ў Клевэдоне:[8]

My pensive Sara! thy soft cheek reclined
Thus on mine arm, most soothing sweet it is
To sit beside our cot, our cot o’ergrown
With white-flower’d Jasmin, and the broad-leav’d Myrtle,
(Meet emblems they of Innocence and Love!)
And watch the clouds, that late were rich with light,
Slow saddening round, and mark the star of eve
Serenely brilliant (such should Wisdom be)
Shine opposite! How exquisite the scents
Snatch’d from yon bean-field ! and the world so hushed!
The stilly murmur of the distant Sea
Tells us of silence.
Задумлівая Сара! Ты шчакой
Мне да рукі прыціснулася, мы
Сядзім, спакойныя, перад хацінай,
Яе схавалі ў цені Мірт, Язьмін
(Каханьня сымбалі й высокіх Цнот).
Глядзім у неба — позьняе сьвятло
Паціху гасьне, ды ўзыходзіць зорка,
Нібыта Мудрасьці зіхоткі знак.
Салодкі водар вецер скраў з палёў
Бабовых, сьвет вакол зусім прыціх,
І лёгкі шэпт аддаленага мора
Расказвае пра цішу. (радкі 1—12)

З разьвіцьцём верша аб’екты быццам бы ўвасабляюць жанчынаў, якія ўцякаюць ад перасьледваньня:[9]

And that simplest Lute,
Plac’d length-ways in the clasping casement, hark!
How by the desultory breeze caressed,
Like some coy maid half yielding to her lover,
It pours such sweet upbraiding, as must needs
Tempt to repeat the wrong!
Лютні гук,
Якая ля вакна вісіць, пачуй!..
І лашчыць кожны ветрыка павеў
Яе, нібы дзяўчыну, што здаецца
Каханаму, гучыць адно папрок,
Каб быў сьмялейшым. (радкі 12—17)

Пасьля ў вершы выказваецца ідэя Колрыджа аб «адзіным жыцьці», у якім чалавек і прырода неразрыўна зьвязаныя:[5]

O the one Life within us and abroad,
Which meets all motion and becomes its soul,
A light in sound, a sound-like power in light,
Rhythm in all thought, and joyance every where—
Methinks, it should have been impossible
Not to love all things in a world so filled ;
Where the breeze warbles, and the mute still air
Is Music slumbering on her instrument.
Адно жыцьцё ўнутры нас і наўкола,
Яно — адзіны рух, адна душа.
Гучыць сьвятло, сьвятлом палае гук,
У кожнай думцы рытм, у сэрцы — радасьць.
Мяркую, немагчыма не ўсхваляць
Усё, што ўтрымлівае неабсяжны сьвет,
Дзе ветрык грае й ціхае паветра
Ёсьць музыкаю, што на арфе сьпіць. (радкі 26—33)

Напрыканцы верша аўтар разважае на тэму пантэізму і неўзабаве наракае на сябе за гэтую спробу:[9]

And what if all of animated nature
Be but organic Harps diversely framed,
That tremble into thought, as o’er them sweeps
Plastic and vast, one intellectual breeze,
At once the Soul of each, and God of all?
І што, калі прырода ўся наўкол —
Жывыя Арфы, розныя абліччам,
Што думкамі трымцяць, як праляціць
Празь іх бязьмерны і разумны вецер,
Які Душа ўсяго і Бог для ўсіх? (радкі 44—48)

Тэмы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Эолава арфа XIX ст.

У вершы аўтар разважае на тэму каханьня і шлюбу, але выконвае гэта не ў форме любоўнай паэмы. Замест гэтага ён параўноўвае каханьне з эолавай арфай, якая зьяўляецца ўвасабленьнем паэзіі. У кантэксьце апісваемых узаемаадносінаў палкае пачуцьцё, якое выразілася падчас заручынаў з Сарай Фрыкер, апісваецца нявінным. Гэтаксама чаканьне будучага шлюбнага саюзу не абцяжарваецца магчымымі расчараваньнямі і пачуцьцём віны, якое можа выліцца ў здраду свайму сужэнцу. Па сутнасьці, тут назіраецца тэматычная сувязь зь вершам Lines Written at Shurton Bars, напісаным на падобную тэму і прыкладна ў аднолькавы прамежак часу[10]. Па заканчэньні верша ўжо пасьля шлюбу Колрыджа тэмы, выказаныя ў гэтым творы, сталі вельмі падобнымі да ідэяў, выказаных у вершы Reflections on Having Left a Place of Retirement. У абодвух вершах згадваюцца абшары Клевэдона і зьвяртаецца ўвага на ўплыў сельскае мясцовасьці на гледача. Таксама ў іх згадваецца, як Колрыдж і Фрыкер адчувалі сябе цягам сваіх узаемаадносінаў і шлюбу[11]. Зрэшты, у Reflections згадваецца факт існаваньня праблемаў у межах іх асабістых зносінаў.

Верш апісвае шэраг супрацьлеглых ідэяў і як яны могуць быць суаднесеныя паміж сабой. Вобраз бабовага дрэва кантрастуецца з вобразам лютні, у той час як абодва яны параўноваюцца з рахманай жанчынай, якая прымае заляцаньні і неўзабаве ад іх утрымліваецца. Вобраз рахманай жанчыны ўвасабляе чысьціню і нявіннасьць Сары Фрыкер. Прырода таксама разглядаецца ў сваіх супрацьлегласьцях. Няўрымсьлівы пачатак у прыродзе кантрастуецца зь яе ўпарадкаванасьцю, асабліва ў кантэксьце рэфлексіі на гукі эолавай арфы[12] і ідэямі Колрыджа аб пантэістычнай будове сьвету[13]. З пункту гледжаньня рэлігіі «Эолава арфа» апісвае прагу чалавечага розуму да пошукаў боскага. Падыход Колрыджа падобны да ідэяў ангельскага філёзафа Ральфа Кедўорта, якія былі выказаная ў працы The True Intellectual System of the Universe[14].

Верш апісвае аўтарскае разуменьне прыроды ў межах канцэпту «адзінага жыцьця», ідэі, прадстаўленай у якасьці выніку з разважаньняў Колрыджа на тэму ўражаньняў ад наведваньня Клевэдона[5]. Увогуле тэматыка «Размоўных вершаў» збольшага перагукаецца з ідэямі «Эолавай арфы», якія акцэнтуюць увагу на неабходнасьці спасьціжэньня сусьвету. У прыватнасьці, у «Эолавай арфе» выказваецца занепакоенасьць ідэямі Дэвіда Хартлі аб непазьбежнасьці. Радкі, у якіх апісваюцца разважаньні на тэму «адзінага жыцьця», дададзеныя ў выданьне 1817 году спалучаюць пачуцьці і зьвязваюць прадчуваньне і ўражаньне боскага з музыкай эолавай арфы. Хоць ранейшыя выданьні не ўключаюць у сябе аднолькавае разуменьне ўспрыняцьця арфавай музыкі, сьляды гэтай ідэі прасочваюцца і ў іх[15].

Вытокі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Вобраз эолавай арфы быў вельмі папулярным у літаратурным асяродзьдзі XIX ст. Цэлыя зборы твораў складаліся зь вершаў, якія выкарыстоўвалі арфічную тэму. Крыніцай натхненьня для Колрыджа былі паэмы Ode on Aeolus’s Harp, The Castle of Indolence і Spring Джэймза Томпсана. Зь філязофскага пункту гледжаньня Колрыдж ведаў пра выкарыстаньне арфы ў якасьці мэтафары ў працах Бёмэ, Кудўорта, Імануіла Канта і Джозэфа Прыстлі. У сваім выданьні «Крытыкі чыстага розуму» Колрыдж піша:[4]

Розум нагадвае не Эолаву арфу і нават не катрынку, што ўрушваецца патокам вады і зьмяшчае ў сабе столькі мэлёдыяў, колькі захочаш, а хутчэй, калі ўжо казаць пра рэчы, скрыпку ці іншы музычны інструмэнт зь некалькімі струнамі і, тым ня менш, шырокім дыяпазонам, на якім грае музыка-Геній.

Крытычныя водгукі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У сярэдзіне XX стагодзьдзя Вірджынія Рэдлі сьцьвярджае: «Эолава Арфа сама па сабе можа чытацца з задавальненьнем і без адмысловай тлумачальнай рэдакцыі. Гэта верш, які робіць поўны абарот ад Эдэма да Эдэма», дадаючы: «мажліва, верш павінен насамрэч ня мець штосьці на ўвазе, а быць, і ў гэтым сэнсе Эолава арфа — сапраўдны верш. Вобразы і асобы ўражваюць дастаткова, каб заслужыць ухвалы з выключна бэлетрыстычнага пункту гледжаньня. Аднак верш таксама мае і сэнс»[16]. Працягваючы гэтую думку, Мэер Говард Абрамс заявіў, што ідэя «адзінага жыцьця» ў «Эолавай арфе» «найлепшым чынам адлюстроўвае сузор’е шчасьця, каханьня і сумеснага жыцьця»[17].

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  1. ^ Ashton, Rosemary. The Life of Samuel Taylor Coleridge. Oxford: Blackwell, 1997. С. 74  (анг.)
  2. ^ Doughty, Oswald. Perturbed Spirit. Toronto: Associated University Presses, 1981. С. 97  (анг.)
  3. ^ Yarlott, Geoffrey. Coleridge and the Abyssinian Maid. London: Methuen, 1967. С. 109  (анг.)
  4. ^ а б в Mays, J. C. C. (editor). The Collected Works of Samuel Taylor Coleridge: Poetical Works I Vol I.I. Princeton: Princeton University Press, 2001. С. 231  (анг.)
  5. ^ а б в Holmes, Richard. Coleridge: Early Visions, 1772—1804. New York: Pantheon, 1989. С. 113  (анг.)
  6. ^ Mays, J. C. C. (editor). The Collected Works of Samuel Taylor Coleridge: Poetical Works I Vol I.I. Princeton: Princeton University Press, 2001. С. 231—232  (анг.)
  7. ^ Mays, J. C. C. (editor). The Collected Works of Samuel Taylor Coleridge: Poetical Works I Vol I.I. Princeton: Princeton University Press, 2001. С. 232  (анг.)
  8. ^ Ashton, Rosemary. The Life of Samuel Taylor Coleridge. Oxford: Blackwell, 1997. С. 74—75  (анг.)
  9. ^ а б Ashton, Rosemary. The Life of Samuel Taylor Coleridge. Oxford: Blackwell, 1997. С. 76  (анг.)
  10. ^ Ashton, Rosemary. The Life of Samuel Taylor Coleridge. Oxford: Blackwell, 1997. С. 75—76  (анг.)
  11. ^ Holmes, Richard. Coleridge: Early Visions, 1772—1804. New York: Pantheon, 1989. С. 103  (анг.)
  12. ^ Radley, Virginia. Samuel Taylor Coleridge. New York: Twayne, 1966. С. 44—46  (анг.)
  13. ^ Ashton, Rosemary. The Life of Samuel Taylor Coleridge. Oxford: Blackwell, 1997. С. 107  (анг.)
  14. ^ Jasper, David. Coleridge as Poet and Religious Thinker. Allison Park: Pickwick Publications, 1985. С. 20  (анг.)
  15. ^ Jasper, David. Coleridge as Poet and Religious Thinker. Allison Park: Pickwick Publications, 1985. С. 35—36  (анг.)
  16. ^ Radley, Virginia. Samuel Taylor Coleridge. New York: Twayne, 1966. С. 44—47  (анг.)
  17. ^ Abrams, M. H. Natural Supernaturalism. New York: W. W. Norton, 1973. С. 434  (анг.)

Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Шукаць у Wikisource Ангельская Вікікрыніца зьмяшчае арыгінальныя матэрыялы, датычныя тэмы гэтага артыкула:
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Эолава_арфа_(верш)&oldid=2426977»