Шклоў

	Шклоў
	трансьліт. Škloŭ
	; Меская ратуша
Герб Шклова
Першыя згадкі:	1520
Магдэбурскае права:	10 красавіка 1762
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Магілёўская
Раён:	Шклоўскі
Плошча:	10,7 км²
Насельніцтва (2017)
колькасьць:	16 310 чал.
шчыльнасьць:	1524,3 чал./км²
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 2239
Паштовы індэкс:	213010
СААТА:	7258501000
Нумарны знак:	6
Геаграфічныя каардынаты:	54°12′30″ пн. ш. 30°17′13″ у. д. / 54.20833° пн. ш. 30.28694° у. д.Каардынаты: 54°12′30″ пн. ш. 30°17′13″ у. д. / 54.20833° пн. ш. 30.28694° у. д.
	Шклоў на мапе Беларусі ± Шклоў
	Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Шклоў — места ў Беларусі, на правым беразе Дняпра. Адміністрацыйны цэнтар Шклоўскага раёну Магілёўскай вобласьці. Насельніцтва на 2017 год — 16 310 чалавек^[2]. Знаходзіцца за 30 км на поўнач ад Магілёва. Чыгуначная станцыя на лініі Ворша — Магілёў.

Шклоў — магдэбурскае места гістарычнай Аршаншчыны (частка Віцебшчыны), колішняя сталіца графства, старажытны замак Вялікага Княства Літоўскага. Да нашага часу тут захаваліся меская ратуша, касьцёл Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла і Вялікая сынагога, помнікі архітэктуры XVII—XIX стагодзьдзяў. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаліся комплекс дамініканскага кляштару (барока, XVII ст.), зруйнаваны расейскімі ўладамі і царква Ўваскрасеньня Хрыстова (магілёўскае барока, XVII ст.), зьнішчаная савецкімі ўладамі.

Назва

Паводле пашыранага меркаваньня тапонім «Шклоў» утварыўся ад слова шкло^[3].

Гісторыя

Асноўны артыкул: Гісторыя Шклова

Вялікае Княства Літоўскае

Першы пісьмовы ўпамін пра Шклоў зьмяшчаецца ў «Запісках» З. Гербэрштэйна і датуецца 1520 годам^[1]. Даўняе паселішча знаходзілася на месцы сучасных вёсак Стары Шклоў і Хоцімка. У XVI—XVІI стагодзьдзях у Шклове існаваў магутны замак і мескія ўмацаваньні. З 2-й паловы XVI ст. места стала сталіцай графства. У 1619 годзе ваявода троцкі Аляксандар Хадкевіч фундаваў у Шклове кляштар дамініканаў. На 1643 год у месьце налічвалася 850 дамоў, на 1650 год — 1220^[1].

Упершыню маскоўскія войскі спалілі Шклоў у 1535 годзе^[1]. У Інфлянцкую вайну захопнікі тройчы (у 1562, 1564 і 1581 гадох) палілі места^[1]. У пачатку вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай у 1654 годзе жыхары Шклова вытрымалі маскоўскую аблогу, але пазьней здалі места; улетку 1655 году ў Шклове разьмясьцілася часовая стаўка цара маскоўскага Аляксея Міхайлавіча. Толькі ў 1660 годзе войска Вялікага Княства Літоўскага вызваліла места, аднак неўзабаве ягоныя жыхары вытрымалі яшчэ адну маскоўскую аблогу. На 1661 год у Шклове засталося толькі 490 будынкаў^[1]. У 1666 годзе маскоўскія войскі зноў захапілі Шклоў (акупацыя працягвалася да 1667 году), мясцовую шляхту за «здраду» прымусова вывезьлі ў Казань^[1].

У выніку ваенных спусташэньняў у канцы XVI ст. адбыўся перанос Шклова на цяперашняе месца (паводле гісторыка М. Ткачова ў 1580 годзе або, паводле іншых зьвестак, па 1668 годзе).

За часамі Вялікай Паўночнай вайны (1700—1721) у 1708 годзе расейскія войскі зруйнавалі Шклоў за дапамогу швэдам. У 1731 годзе места перайшло ў валоданьне Чартарыйскіх. На 1739 год тут дзейнічалі 2 царквы. 10 красавіка 1762 году кароль і вялікі князь Аўгуст Сас надаў Шклову Магдэбурскае права, пячатку і герб: «у блакітным полі рука, якая трымае срэбны бязьмен»^[4]. У 1769 годзе па тым, як вялікі пажар зьнішчыў амаль 300 дамоў Старога места, пачалося ўзьвядзеньне Новага Места (сучасная тэрыторыя Шклова).

Старая графіка Шклова
Касьцёл і кляштар дамініканаў, фрагмэнт гравюры
Аршанская брама, фрагмэнт гравюры
Акварэль Ю. Пешкі, каля 1800 г.
Вайсковая школа, фрагмэнт абмераў

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай (1772 год) Шклоў апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе ў 1773 годзе стаў цэнтрам павету Магілёўскай правінцыі, пазьней губэрні. Аднак у 1777 годзе расейскія ўлады панізілі статус паселішча да мястэчка, якое стала цэнтрам воласьці Магілёўскага павету. У 1778 годзе колішняе магдэбурскае места перадалі ў валоданьне расейскаму вайскоўцу С. Зорычу, які заснаваў тут музычныя школы. У канцы XVIII ст. у Шклове працавалі шаўковая мануфактура (38 работнікаў у 1797 годзе) і гадзіньнікавая фабрыка, а таксама канатнае (у 1790—1799 гадох), парусінавае (у 1794—1845 гадох), гарбарнае (53 работнікі ў 1796 годзе) і суконнае (108 работнікаў у 1797 годзе) прадпрыемствы. У трупе прыгоннага тэатру (існаваў у 1788—1800 гадох) былі сьпевакі, танцоры, драматычныя акторы і музыкі-інструмэнталісты. На пачатак ХІХ ст. Шклоў быў важным гандлёвым цэнтрам, прыстаньню на Дняпры. У 1827 годзе тут штогод праводзіліся 2 кірмашы. З другой паловы 1820-х гадоў мястэчка пачынае губляць сваё ранейшае эканамічнае значэньне.

На 1848 год у Шклове было 1158 двароў, мураваныя 2-павярховы жылы дом, мужчынскі манастыр і будынак былога дамініканскага кляштару, драўляныя царква і касьцёл, на 1861 год — 1515 дамоў, штогод праводзіліся 3 кірмашы. У 1864 годзе з мэтай маскалізацыі краю расейскія ўлады адкрылі народную вучэльню. У 1870-я гады працавалі крупадзёрка, цагельны завод, завод вытворчасьці шроту, 5 ткацкіх прадпрыемстваў. На пачатак 1880-х гадоў у Шклове было 872 дамы, у тым ліку 11 мураваных, 203 крамы (154 мураваныя), 7 ткацкіх, 2 цагельныя, вінакурнае і воўнаткацкае прадпрыемствы, кафельны завод, аптэка. Насельніцтва займалася кавальскіх, кравецкіх і шавецкіх промысламі. У 1898 годзе А. Крывашэін заснаваў кардонавую фабрыку. У пачатку ХХ ст. празь места прайшла чыгунка Ворша — Магілёў, каля яе ў 1906 годзе пачаў працаваць лесапільны завод «Дняпро».

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Шклоў абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад Беларускай ССР, аднак 16 студзеня Масква адабрала мястэчка разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад РСФСР. У 1924 годзе Шклоў вярнулі БССР, дзе ён стаў цэнтрам раёну. У 1925 годзе паселішча зноў атрымала статус места. У Другую сусьветную вайну зь сярэдзіны ліпеня 1941 да пачатку ліпеня 1944 году места знаходзілася пад нямецкай акупацыяй.

26 ліпеня 2002 году афіцыйна зацьвердзілі гістарычны герб Шклова^[5].

Места на старых здымках
Ратуша, 1905 г.
Рынак. Царква-мураўёўка, 1905 г.
Вуліца Мяшчанская. Сынагога, 1947 г.
Сынагога, да 1918 г.
Кардонавая фабрыка,
1905 г.
Вуліца Замкавая. Царква Ўваскрасеньня Хрыстова, 1940-я гг.
Вялікае Зарэчча. Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла, 1940-я гг.
Алтар касьцёла, да 1918 г.

Насельніцтва

Дэмаграфія

XVII стагодзьдзе: 1643 год — 4750 чал.^[6]; 1650 год — 8540 чал.^[1]; 1661 год — 4375 чал.^[1]
XIX стагодзьдзе: 1861 год — 11 363 чал.^[7]; 1880 год — 2393 чал., зь іх 1268 праваслаўных, 33 каталікі, 1092 юдэі^[8]
XX стагодзьдзе: 1924 год — 6617 чал.; 1939 год— 8,1 тыс. чал.; 1959 год — 7,8 тыс. чал.; 1979 год — 11,8 тыс. чал.; 1991 год — 15 тыс. чал.
XXI стагодзьдзе: 2002 год — 16,1 тыс. чал.^[9]; 2004 год — 15,9 тыс. чал.; 2006 год — 15,6 тыс. чал.; 2008 год — 15,6 тыс. чал.^[10]; 2009 год — 16 439 чал.^[11] (перапіс); 2015 год — 16 359 чал.^[12]; 2016 год — 16 425 чал.^[13]; 2017 год — 16 310 чал.^[2]

Адукацыя

У Шклове працуюць 3 сярэднія школы, школа мастацтваў, спэцшкола, цэнтар разьвіцьця і рэабілітацыі, сацыяльны прытулак.

Культура

Дзейнічаюць дом культуры, бібліятэка.

Мас-мэдыя

У месьце выдаецца газэта «Ўдарны фронт».

Забудова

Плян

Сучасная меская тэрыторыя выцягнулася ўздоўж Дняпра. Забудова галоўным чынам сядзібнага тыпу. У цэнтры і жылых масівах узводзяцца 2—5-павярховыя будынкі. Захаваўся фрагмэнт пабудоваў XVIII ст. Ёсьць паркавая зона.

Вуліцы і пляцы

Афіцыйная назва	Гістарычная назва
Дзікуна вуліца	Сялянская вуліца
Ленінская вуліца	Прабойная вуліца
Луначарскага вуліца	Касьцельная вуліца^[14]
Пралетарская вуліца	Маставая вуліца
Савецкая вуліца	Мяшчанская вуліца^[15]

Эканоміка

Прадпрыемствы харчовай, папяровай, камбікормавай прамысловасьці.

Пералік прамысловых прадпрыемстваў Шклова
ААТ «Папяровая фабрыка „Спартак“» ААТ «Шклоўскі льнозавод» ААТ «Шклоўскі масларобны завод» ААТ «Шклоўскі камбікормавы завод»

Турыстычная інфармацыя

Інфраструктура

Шклоў уваходзіць у турыстычныя маршруты «Гістарычна-культурная спадчына Магілёўскага краю» і «Айчыны славутыя імёны»^[16]. Спыніцца можна ў гасьцініцы «Крынічка».

Славутасьці

У Шклове знаходзіцца геалягічны помнік прыроды дзяржаўнага значэньня Ніжнінскі роў.

На паўднёвай ускраіне места (в. Рыжкавічы) месьціцца археалягічны комплекс ХІV—XVIIІ стагодзьдзяў, які складаецца з замчышча, рэштак касьцёла і кляштару дамініканаў і руінаў царквы Ўваскрасеньня Хрыстова^[17].

Забудова гістарычная (XVIІІ—ХІХ стагодзьдзі; фрагмэнты)
Кантора папяровай фабрыкі «Спартак» (1898)
Касьцёл Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла (1849)
Могілкі юдэйскія
Парк пры былой сядзібе Крывашэіна (1902)
Ратуша (1772)
Сынагога (XVIІ ст.)
Царква Сьвятога Спаса (1900-я; мураўёўка)

Страчаная спадчына

Замак (XVI ст.)
Кадэцкі корпус (XVIІІ ст.)
Касьцёл і кляштар дамініканаў (1619)
Сядзіба Крывашэіна (1902, спаленая ў траўні 2004)
Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла (пач. ХІХ ст.)
Царква Ўваскрасеньня Хрыстова (XVIІ ст., Сьвяты Пасад)

Галерэя

Краявіды Шклова
Касьцёл
Царква-мураўёўка
Сынагога
Кантора фабрыкі «Спартак»

Асобы

Міхал Гузікаў (1806—1837) — музыка-клезьмер, вынаходнік ксыляфону
Андрэй Зюзькоў (1904—1938) — гісторык, расстраляны савецкімі ўладамі
Клім Міхайлаў (XVII ст.) — разьбяр
Сьвятлана Сярова (нар. 1986) — беларуская лёгкаатлетка

Крыніцы

^ ^а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё ^ж ^з Лукашэвіч А. Шклоў // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 757.
^ ^а ^б ^в Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ Краткий топонимический словарь Белоруссии / В.А. Жучкевич. — Мн.: Изд-во БГУ, 1974. — 448 с. С. 411.
^ Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў. — Менск, 1998. С. 254.
^ Геральдика, Шкловский районный исполнительный комитет
^ Гарады і вёскі Беларусі. Энцыкл. Т. 7. Кн. 3. — Менск, 2009. С. 405.
^ Гарады і вёскі Беларусі. Энцыкл. Т. 7. Кн. 3. — Менск, 2009. С. 409.
^ Krzywicki J. Szkłów // Słownik geograficzny... T. XI. — Warszawa, 1890. S. 922.
^ БЭ. — Мн.: 2003 Т. 17. С. 423.
^ Гарады і вёскі Беларусі. Энцыкл. Т. 7. Кн. 3. — Менск, 2009. С. 404.
^ Перепись населения — 2009. Могилевская область (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ Статистический бюллетень «Численность населения на 1 января 2015 г. и среднегодовая численность населения за 2014 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа»
^ Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ У Шклове толькі тры вуліцы захавалі свае гістарычныя назвы. Радыё Свабода. Праверана 2 верасьня 2012 г.
^ Грудзіна А. «І родныя сэрцу мясціны…». — Шклоў, 2007.
^ Туристская энциклопедия Беларуси. — Мн., 2007.
^ Дадатак 1 да пастановы Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь ад 19.08.2009 № 1088 [1]

Літаратура

Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2003. — Т. 17: Хвінявічы — Шчытні. — 512 с. — ISBN 985-11-0279-2
Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т. 7, кн. 3. Магілёўская вобласць / рэдкал.: Т.У. Бялова (дырэктар) [і інш.]. — Менск: БелЭн, 2009. — 544 с. ISBN 978-985-11-0452-5.
Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў / Маст. А. Бажэнаў. — Менск: «Полымя», 1998. — 287 с.: іл. ISBN 985-07-0131-5.
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 2003. — Т. 6. Кн. 2: Усвея — Яшын. — 616 с. — ISBN 985-11-0276-8
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XI: Sochaczew — Szlubowska Wola. — Warszawa, 1890.

Вонкавыя спасылкі

Шклоў — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

[evkl-1] а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё ^ж ^з Лукашэвіч А. Шклоў // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 757.

[belstat2017-2] а ^б ^в Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[3] Краткий топонимический словарь Белоруссии / В.А. Жучкевич. — Мн.: Изд-во БГУ, 1974. — 448 с. С. 411.

[4] Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў. — Менск, 1998. С. 254.

[5] Геральдика, Шкловский районный исполнительный комитет

[6] Гарады і вёскі Беларусі. Энцыкл. Т. 7. Кн. 3. — Менск, 2009. С. 405.

[7] Гарады і вёскі Беларусі. Энцыкл. Т. 7. Кн. 3. — Менск, 2009. С. 409.

[8] Krzywicki J. Szkłów // Słownik geograficzny... T. XI. — Warszawa, 1890. S. 922.

[9] БЭ. — Мн.: 2003 Т. 17. С. 423.

[10] Гарады і вёскі Беларусі. Энцыкл. Т. 7. Кн. 3. — Менск, 2009. С. 404.

[belstat-11] Перепись населения — 2009. Могилевская область (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[Pop2015-12] Статистический бюллетень «Численность населения на 1 января 2015 г. и среднегодовая численность населения за 2014 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа»

[belstat2016-13] Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[14] У Шклове толькі тры вуліцы захавалі свае гістарычныя назвы. Радыё Свабода. Праверана 2 верасьня 2012 г.

[15] Грудзіна А. «І родныя сэрцу мясціны…». — Шклоў, 2007.

[16] Туристская энциклопедия Беларуси. — Мн., 2007.

[17] Дадатак 1 да пастановы Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь ад 19.08.2009 № 1088 [1]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]